اقامتگاه‌هايي براي رونق اشتغال يا فرهنگ!

 صنعت گردشگري كشور با فقر شديد در زيرساخت‌ها مواجه شده و كمبود هتل يكي از مهم‌ترين چالش‌هاي اين صنعت است؛ با نگاهي به آمار هتل‌ها در ايام تعطيلات به اين موضوع پي خواهيد برد كه حتي در شهرهايي كه برند آن‌ها نيز گردشگري است، با كمبود هتل مواجه هستيم. درچند سال اخير بازار اقامتگاه‌هاي بوم‌گردي در ايران رونق بسياري يافته و دولت روحاني نيز به اين مساله توجه ويژه داشته است. توجه‌اي كه به‌نظر مي‌رسد به‌دليل نبود ظوابط مشخص و چشم‌انداز روشن درحال تبديل شدن به چالشي براي اين صنعت است. اقامتگاه‌هايي كه روزگاري با هدف ترويج فرهنگ غني ايران‌زمين شروع به‌كار كرده‌اند اما اين روزها در بازي اشتغال‌زايي و رونق اقتصادي دولت گرفتار شده و درحال تبديل شدن به تهديدي براي گردشگري كشور هستند.
فقر زيرساخت‌‌ها
ايجاد و توسعه زيرساخت‌هاي گردشگري براساس ابتدايي‌ترين اصول اين صنعت نيازمند اعتبار و برنامه‌ريزي دقيقي است كه باتوجه به خزانه خالي دولت و تغيير پي‌در پي مديران سازمان ميراث فرهنگي،صنايع دستي و گردشگري اين مهم به‌زودي رخ نخواهد داد. اما از آنجايي‌كه ايراني‌ها به سفر علاقه‌مند هستند و گردشگران خارجي بسياري درخواست سفر به كشور را دارند، راه‌كاري كوتاه مدت بايد براي حل مشكلات فعلي حوزه گردشگري مانند كمبود هتل و مراكز اقامتي ارائه داد. كم نيستند شهرهايي در كشور كه روزانه حجم بالايي از گردشگر از آن‌ها بازديد مي‌كند اما به‌دليل نبود هتل و حتي يك اقامتگاه،‌درآمدي براي ساكنان آن شهر ندارند. يكي از شاخص‌هاي توسعه گردشگري احداث هتل يا اقامتگاه است كه در شرايط اقتصادي فعلي مي‌توان امكان احداث آن به‌دليل هزينه هنگفتش امكان‌پذير نيست. بسياري از كارشناسان گردشگري حمايت از فعالان بخش خصوصي در اين حوزه را راه‌حل اين مشكل مي‌دانند.
رونق بوم‌گردي در روزگار بي‌هتلي
بازار اقامتگاه‌هاي بوم‌گردي در سال‌هاي اخير بسيار داغ شده است. به‌اعتقاد كارشناسان اقامتگاه‌هاي بوم‌گردي مي‌تواند كليد حل اين مشكلات اين صنعت باشد اما مساله اين است كه اقامتگاه‌هاي بوم‌گردي تنها راه‌حل كوتاه مدت به‌شمار نمي‌روند كه پس از توسعه هتل‌ها ديگر به اين نوع اقامتگاه‌ها نياز نداشته باشيم بلكه مكان‌هايي هستند كه براي هميشه مي‌توان از آن‌ها استفاده كرد. توسعه اقامتگاه‌هاي بوم‌گردي بدون شك توسعه پايدار را درپي خواهد داشت. توسعه‌اي كه مي‌توان براي قرن‌ها روي‌ آن حساب كرد. بوم‌گردي به‌معناي حفظ اصالت و فرهنگ هر منطقه است كه علاوه‌بر حفظ فرهنگ، آن‌ها را نشر و گسترش مي‌دهيم. همچنين آشنايي با فرهنگ و آداب و رسوم هر منطقه‌اي براي گردشگران به‌ويژه گردشگران خارجي جذابيتي وصف‌ناشدني دارد. در این اقامتگاه‌ها که تا حدودي همگی آن‌ها به‌صورت خانوادگی ارائه خدمات می‌کنند، سعی بر این است تا میهمانان با شیوه سنتی زندگی در آن محل خاص آشنا شده و از غذاهای محلی آنجا استفاده و در محیطی طبیعی سفر خود را به انجام برسانند. برخی از آنان فعالیت‌های طبیعت‌گردی مکملی چون بیابان‌گردی، جنگل‌نوردی، صحراگردي و گردشگری نجومی را نیز مکمل کار خود ساخته و خدمات کاملی را به مسافران ارائه می‌دهند. در چند سال اخير شاهد توسعه اين نوع اقامتگاه‌ها در كشور بوده‌ايم. اقامتگاه‌ها كه بدون صرف هزينه‌اي براي دولت و رعایت بالاترین سطح ممکن ضوابط زیست محیطی به شکلی سازگار با معماری بومی و سیمای طبیعی منطقه احداث شده و ضمن حداکثر تعامل با جامعه محلی، زمینه حضور و اقامت طبیعت‌گردان را با کیفیتی قابل قبول و تعریف شده در محیط‌های طبیعی فراهم می‌‌کنند و با ایجاد فرصت‌های شغلی جدید در مناطق بومی از یک طرف به رشد اقتصادی و بهبود معیشتی جامعه بومی کمک کرده و از طرف دیگر از رشد بی‌رویه مهاجرت به شهرهای بزرگ جلوگیری می‌کند.استقبال بي‌سابقه‌اي از بوم‌گردي، نشان‌دهنده پتانسيل بالا اما نهفته اين صنعت است.
توجه‌اي هيجاني!
در دولت روحاني توجه ويژه‌اي به اقامتگاه‌هاي بوم‌گردي شده است. براساس آمار اين مكان ‌ها در طول چهار سال گذشته حدود 10 برابر شده‌اند. ارائه غذاهای ارگانیک همراه با بازدید از جاذبه‌های روستایی یکی از دلخوشی های این دسته از مسافران است که با شوق و ذوق دنبال یک خانه محلی برای اقامت در یک روستا می‌گردند. برخی از روستاییان از این سلیقه مسافران آگاه شده اند و از آن‌ها در خانه های خود با همان غذای محلی در ظروف صنایع دستی زیر همان کرسی‌های قدیمی پذیرایی می‌کردند تا به گردشگران یاد بدهند که فرهنگ شان چیست اما حالا قضیه متفاوت شده است؛ اكنون هر کسی می‌تواند درخواست اقامتگاه بوم گردی بدهد و با100 میلیون وام برای آپارتمان خود مجوز بوم گردی بگیرد و آپارتمانش را با تعدادی صنایع دستی تزیین کند و به اسم بوم گردی از مسافر پول بگیرد برایش سفره یک بار مصرف بیندازد و جوجه کباب کند و از او در لیوان پلاستیکی پذیرایی کند و کسی با او کاری نداشته باشد چون هیچ ضوابطی برای ایجاد یک اقامتگاه بوم گردی وجود ندارد.جالب اینجاست که علی اصغر مونسان، رییس سازمان میراث‌فرهنگی خبر از ایجاد دو هزار اقامتگاه بوم‌گردی تا سال آینده می‌دهد. این آمار یعنی اینکه قرار است چنان تعداد اقامتگاه‌های بوم گردی افزایش پیدا کند که 16 هزار شغل ایجاد کنند. این درحالی است که هنوز این سازمان هیچ ضوابط مشخصی را برای اینکه یک اقامتگاه چگونه باید باشد، تدوین نکرده است و آنچه اکنون در حال ایجاد است، بیشتر شبیه به خانه مسافر می ماند تا اقامتگاه سنتی و بومی.
آفت وام 100 ميليوني بوم‌گردي
این اقامتگاه‌ها از هر طرف و در هر شهری به هر شکلی رشد می‌کنند و از آنچه بانیان ایجاد اقامتگاه‌های بوم‌گردی مدنظر داشتند، فاصله گرفته اند. این یک رشد هیجانی را نشان می‌دهد که البته دادن وام 100 میلیونی به متقاضیان آن موجب چنین رويدادي شده است. هر کسی خواست، تنها کافی است به معاونت گردشگری اعلام کند که قصد ایجاد اقامتگاه دارد و به راحتی 100میلیون وام بگیرد. حالا اينكه آیا کسی نظارت می‌کند که این وام در خانه بوم گردی هزینه شده یا خير، بماند.گذشته از آن حالا خانه های بومی فقط به اقامتگاه تبدیل شده اند؛ یعنی جایی که مسافر در آن تنها شب را به صبح برساند. بسیاری از آن‌ها دیگر به این موضوع فکر نمی‌کنند که زمانی قرار بود غذای محلی سرو شود و یا آیین های سنتی را در آن‌ها به اجرا بگذارند.
آرش نور آقایی، کارشناس گردشگری به مهر درباره رشد اقامتگاه‌هاي بوم‌گردي گفت:«درحال حاضر همه به موضوع ایجاد اقامتگاه تنها به عنوان یک شغل نگاه می‌کنند. قرار نبود که این خانه ها شبیه به هتل شود، قرار بود مردم از زندگی شهری خود به خانه ای بروند که در عین سادگی جذاب است. به خاطر می‌آورم که وقتی افراد در روستاهای گرمه یا کاشان ایده اولیه این خانه‌های بوم گردی را اجرا کردند، این اقامتگاه‌ها نام خانه را به همراه داشت ولی اکنون همه به آن اقامتگاه می‌گویند. طرح اولیه این بود که وقتی ميهمانی به خانه می‌آید، شما برایش یک مدل غذا درست كنيد یا از غذایی به او می‌دهید که خودتان دارید اما وقتی این خانه به اقامتگاه تبدیل می‌شود، یعنی باید طبق سلیقه مسافر تنوع غذایی را بالا ببرید. اینجا یک تغییر به وجود آمده است؛ ما از یک جایی به بعد دیگر خانه بوم‌گردی نداشتیم بلکه اقامتگاه بومی داشتیم. این خانه‌ها را بخش خصوصی راه‌اندازی کرد اما وقتی به جایی رسید که مردم آن را پسندیدند، دولت وبه ميان آمد!».
این فعال گردشگری با اشاره به صحبت مونسان درباره ایجاد شغل به واسطه ایجاد این اقامتگاه‌ها می‌گوید:«دولت برای بالا بردن آمار اشتغال خود، به تقویت بخش خصوصی برای ایجاد اقامتگاه بوم‌گردی پرداخت، در حالی که هنوز ضوابط شفاف این اقامتگاه‎ها مشخص نشده بود».
خلأ نبود ضوابط
ازیار آل داوود یکی از افرادی است که در حوزه بوم‌گردی در روستای گرمه، یکی از روستاهای استان اصفهان پیشرو بوده است. استانی که بیشترین آمار اقامتگاه‌های بومی را دارد. او در اين‌باره می‌گوید:« متاسفانه اکنون راهنماهای تور هستند که به مدیر یک اقامتگاه بوم گردی می‌گویند چطور خانه اش را تکمیل کند یا چه غذاهایی را به مسافر بدهد. چون هنوز ساز و کار مشخصی برای بوم‌گردی ها تعریف نشده است. مسافران هم به حرف راهنماها عمل می‌کنند چون می‌بینند که بالاخره آن‌ها هستند که برایشان مسافر می آورند. به همین دلیل از بوم گردی واقعی فاصله می‌گیرند. بیشتر مردم به هم نگاه می‌کنند ببینند چطور دیگرانی که مسافر زیاد دارند خانه شان را درست کرده اند همان کار را می‌کنند و اگر کسی موفق شده مسافر بیشتری داشته باشد فکر می‌کنند باید از روی آن الگو برداری کنند. درحالی که اصل قضیه چیز دیگری است و ميهمان به دلیل تجربه در یک فضای متفاوت و خونگرمی میزبان جذب این خانه ها می‌شود.بوم گردی در حال تبدیل شدن به یک شغل معمولی است، شغلی که سرمایه اندکی می‌خواهد؛ مسئولان هم به این قضیه دامن می‌زنند و با دادن وام باعث شده اند که افراد به آن به عنوان یک شغل درآمد زا نگاه کنند الان هر کسی به راحتی می‌تواند یک وام بگیرد و یک بوم گردی ایجاد کند درحالی که مهم‌ترین موضوع برای ورود به این عرصه آموزش است؛حتی آموزش قبل از ایجاد یک خانه.گردشگران حتی گردشگران خارجی به راحتی حس می‌كنند که آیا این خانه بوم گردی درست شده و یا اینکه همین طوری ساده و سنتی بوده‌است. پس اگر مالک، آن خانه را ساخته باشد به راحتي مصنوعی بودن آن را درک می‌کنند. بررسی تعدادی از اقامتگاه‌های مندرج در فهرست خانه های بوم‌گردی که توسط سازمان میراث فرهنگی تهیه شده نشان می‌دهد که بسیاری از این خانه ها اصلا یا وجود خارجی ندارند یا هنوز در مرحله تقاضا هستند با این وجود به عنوان آمار بوم گردی از سوی متولیان گردشگری ارائه می‌شود. بوم گردی هایی که در واقع از هویت اصلی خود فاصله گرفته اند».
چالش بوم‌گردي
اقامتگاه‌های بوم‌گردی رویکرد جديدي در صنعت گردشگری است كه باوجود اشتغال‌زايي و توسعه اقتصاد، مانع مهاجرت روستاييان به شهر مي‌شود و همچنين راهي براي معرفي و حفظ فرهنگ و آداب و رسوم غني كشورمان است. رويكردي كه به‌دليل نبود ظوابط مشخص و برنامه‌ريزي و چشم‌انداز روشن درحال تبديل به چالشي جديد در صنعت گردشگري است.