سیاست چندبعدی برای حل چالش جمعیتی

فرزندآوری در سراشیبی سقوط پیش به‌سوی ناباروری حركت خواهد كرد؛ این جمله اگر چه تلخ اما واقعیتی است که کشور با آن دست‌به‌گریبان است. كاهش نرخ موالید در كشور هشداری برای ایران محسوب شده كه در بسیاری از كشورها با شواهد علمی و سیاست‌های جمعیتی این مشكل را حل كرده‌اند. البته جامعه‌شناسان معتقدند كه ایران تنها كشوری نیست كه این مرحله را طی می‌کند بلكه دنیا وارد مرحله گذار خانواده شده است. كاهش آمار ازدواج و افزایش آمار طلاق یكی از دلایلی است كه جامعه‌شناسان آن را علت عمده كاهش نرخ جمعیت می‌دانند. اما دلیل اصلی کاهش آمار موالید در جامعه تحت‌تأثیر چه مؤلفه‌هایی است؟ قدرمسلم مسائل مالی و اقتصادی می‌تواند بر موضوع فرزندآوری و نگاه افراد به داشتن فرزند اثرگذار باشد این در حالی است که برخلاف تصور عمومی جامعه همه شواهد آماری موجود حاکی از آن است که با وجود اهمیت اقتصاد در الگوی فرزندآوری در شرایط کنونی اصلی‌ترین و نخستین مانع فرزندآوری خانواده‌های ایرانی سبک زندگی، فرهنگ و نوع نگرش به فرزندآوری است. بدون شک نگاه تک‌بعدی به مسائل مهمی همچون جمعیت راه به جایی نخواهد برد چرا که بروز یک معضل یک دلیل ندارد و لازم است از زوایای مختلف و به‌صورت مفصل و کارشناسی به آن پرداخته شود. در موضوع رشد جمعیت امروز سیاست‌های تشویقی تعریف شده که بسیاری از این سیاست‌ها در بعد اقتصادی هستند این موضوع نشان می‌دهد توجه و تمرکز به سمت اقتصاد معطوف شده حال‌آنکه سبک زندگی و فرهنگ‌سازی مغفول مانده در سیاست‌های جمعیتی هستند. کارشناسان اعتقاد دارند در بیش از ۷۰ کشور جهان که نرخ باروری کمتر از نرخ جانشینی دارند، سیاست‌هایی برای افزایش فرزندآوری به کار برده‌اند و از سوی دیگر برای طبقات متمول کار فرهنگی انجام شده چرا که مشوق مالی در این طبقات تأثیر ناچیزی دارد، اما برای طبقات ضعیف مشوق مالی جوابگوست تا کیفیت فرزندانشان را بالا ببرند. باید پذیرفت اگر سیاست‌های تشویقی اقتصادی بدون تغییر سبک زندگی اجرا شود، همان رشد محدودی هم که در جمعیت ایجاد خواهد شد صرفاً در مناطق حاشیه‌ای کشور خواهد بود. یعنی گروه‌های جمعیتی ای که مشکل کمبود موالیدشان فقط اقتصادی است. پس لازم است فرهنگ‌سازی را بیش از هر مورد دیگری در سیاست‌های تشویقی کشور دخیل کنیم. مشوق‌ها و سیاست‌های افزایش جمعیت اگر به‌درستی برنامه‌ریزی و در اجرا آنها جدیت وجود نداشته باشد تبدیل به قانونی علیه خود خواهد شد و اثرات معکوس در پی خواهد داشت.