که ارزشش بیشتر از تومان امروز بود + عکس ها

1401/05/10 07:26

چمدان نوشت : پول ایران از گذشته تا کنون چه سیری را طی کرده است؟

بیشتر بخوانید

ریال ایران یکی از بی‌ارزش‌ترین پول‌ها در دنیا شد | زمان شاه طهماسب صفوی ارزش هر تومان برابر با ١٠ پوند انگلیس بود | در زمان پهلوی دوم ارزش ریال از دلار بیشتر شد و اکنون ریال ایران یکی از بی‌ارزش‌ترین پول‌های جهان شده است

«ریال» (رویال: شاهی) نام سکه نقره اسپانیا است که در اسپانیا و مستعمرات آن رواج داشت و ارزی جهانی به شمار می‌رفت. در اواخر سده هیجدهم میلادی، در ایران سکه «ریال» اسپانیا معادل یک هشتم تومان ارزش داشت.

تومان یک واژه ترکی ایغوری به معنی «ده‌هزار» است | در تقسیمات لشکری هر ده‌هزار سرباز «تومان» و فرمانده آن‌ها «امیرتومان» نامیده می‌شد

اولین پول رسمی ایران «دَریک» در ۵۰۴ ق.م ضرب و رایج شد که ۲۵۲۲ سال قدمت دارد! بسیاری از کشورها نام پول ملی خود را از اسامی تاریخی گرفته‌اند ولی نام پول ایران «ریال» از اسپانیاست!

پول فلزی/آغازگر حرفه بانکداری در جهان صرافانی بودند که با تعیین عیار فلزات قیمتی موجب سهولت مبادله آن‌ها با کالاها می‌شدند.

سکه‌های طلایی که به کوروش بزرگ نسبت می‌دهند | در روزگار حکومت هخامنشیان، بانک‌های خصوصی مانند «اگیبی و پسران» و «مورشو و پسران» برای نخستین‌بار هویتی رسمی یافتند

دانگ به یک قسمت از شش قسمت هر چیز گفته می‌شود. دانگ پول رایج دوره اشکانی بود. بعضی از سکه‌های نقره رایج در آن دوره دانگ نام داشت که معادل یک ششم درهم بود

سکه نیم درهم ارشک اشکانی | «درهم» از نام یونانی دراخما گرفته شده و به دِرَم تبدیل شد. دِرَم پول رسمی دوره اشکانی و ساسانی در ایران بوده و تا پیش از ورود مغول‌ها به ایران مورد استفاده قرار می‌گرفت

خردترین واحد پولی در دوره ساسانی را پشیز می‌نامیدند. پشیز سکه‌ای معمولاٌ سیاه از جنس مس یا برنج بوده است

اولین واحد پولی، سکه صنار بود که توسط سلطان محمود غزنوی ضرب و «محمودی» نامیده شد. صنار مخفف صد دینار و سکه‌ای از جنس مس بود

در زمان شاه طهماسب صفوی (اواخر سده شانزدهم میلادی و مقارن با دوران الیزابت اول تودور در انگلستان)، واحد پول ایران «تومان» (سکه طلا) و واحد کوچک‌تر «شاهی» (سکه نقره) بود. در این زمان، واحد پول انگلستان پوند استرلینگ (برابر با ۲۰ شیلینگ) بود و یک تومان ایران معادل ۱۰ پوند انگلستان ارزش داشت.

سکه بیستی | شاه طهماسب یکم صفوی | کوچکترین سکه نقره رایج در عهد صفوی «بیستی» نام داشت | سکه بیستی برابر با ۲۰ دینار بود

سکه صفویه | نام حاکم: سلطان حسین | سال: ۱۱۱۷ هجری قمری | رو: تصویر شیر و خورشید، ایستاده رو به سمت راست | پشت: فلوس ضرب کاشان ۱۱۱۷

در دوره‌ نادرشاه واحد پولی به نام «نادری» وجود داشت که ارزش آن ده‌شاهی بود | سکه ده شاهی نادر شاه افشار

سکه فلوس | نادر شاه افشار | اصطلاح پول سیاه (فلوس) برای سکه‌های مسی که پس‌از مدتی سیاه می‌شد، به‌کار می‌رفت | این سکه‌ها از کم‌بهاترین پول‌ها محسوب می‌شد و تا پایان دوران قاجار نقش مهمی در دادوستد داشت

در سده هجدهم میلادی، ارزش تومان ایران به‌تدریج کاهش یافت و ارزش پوند انگلیس افزایش. در نیمه اوّل سده نوزدهم میلادی، یعنی در دوران سلطنت فتحعلی‌شاه و محمد شاه قاجار، دو پوند استرلینگ برابر با یک تومان ایران شد. در این زمان یک پوند برابر بود با ۲۵ فرانک فرانسه و ۱۰ روپیه هند. یعنی، یک تومان ایران برابر بود با ۵/ ۱۲ فرانک فرانسه. در همین زمان، یک تومان ایران با دو دلار و پنجاه سنت آمریکا برابر بود

در سال سی‌ام سلطنت فتحعلی شاه قاجار (۱۲۴۲ ق./ ۱۸۲۷ م.)، سکه نقره بنام «صاحبقران» ضرب و ارزش آن معادل یک دهم «تومان» تعیین شد. نام این سکه به اختصار به «قران»‌تبدیل شد. «شاهی» به کوچک‌ترین واحد پول ایران و معادل یک بیستم «قران» تبدیل شد یعنی ۲۰۰ «شاهی» برابر با یک «تومان» بود.

تومانِ طلا اولین بار در زمان فتحعلی‌شاه قاجار ضرب شد

قِران واحد پول ایران در دوران قاجار بود | قِران کوتاه‌شده صاحب‌قِران است | هر قِران معادل ۲۰ شاهی یا هزار دینار بود و هر ۱۰ قِران معادل یک تومان می‌شد

در نیمه اول سده نوزدهم، یک تومان ایران برابر با دو پوند استرلینگ و ۲۵ فرانک فرانسه ارزش داشت.

در زمان محمد شاه قاجار، یک تومان ایران (برابر با ۱۰ صاحبقران= قران) برابر با ۲٫۵ دلار آمریکا و ۵ روپیه هند بود.

پاپاسی (سکه مسین قاجاری) اصطلاحی عامیانه برای توصیف یکی از کم‌بهاترین یکای پول رایج کشور در زمان قاجار بود | پاپاسی هم‌ارزش با یک پشیز یا کمتر از آن دانسته می‌شد

سکه نقره قاجار | نام حاکم: ناصرالدین شاه | سال: ۱۳۰۱ هجری قمری | رو: تصویر شیر و خورشید شمشیر به‌دست، دو فرشته پسر بالدار | پشت: تصویر سه رخ شاه با کلاه کله قندی و نشان پَردار

اواخر سلطنت ناصرالدین شاه، یک پوند استرلینگ معادل ۳۲٫۵ قران بود که اندکی قبل از قتل ناصرالدین شاه (۱۸۹۶) به ۴۸٫۹ قران افزایش یافت. گفتیم که ده قران معادل یک تومان بود.

سکه نیم شاهی | ناصر الدین شاه قاجار | اصطلاح «پاپتی» در دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار برای سکه‌های مسی نیم‌شاهی به‌کار برده می‌شد | این سکۀ کم ارزش، همان «پول سیاه» بوده است

در نخستین سال سلطنت مظفرالدین شاه (۱۸۹۷)، یک پوند انگلستان برابر با پنج تومان ایران بود که پس از حوادث مشروطه به ۶ تومان رسید.

یادآوری این نکته ضروری است که پس از قحطی بزرگ ۱۲۸۸ ق. ارزش پول ایران سیر نزولی را آغاز کرد؛ با قتل ناصرالدین‌شاه (۱۸۹۳) این کاهش ادامه یافت و با انقلاب مشروطه (۱۹۰۵-۱۹۰۷) شدت گرفت.

اندکی قبل از قتل ناصرالدین‌شاه در سال ۱۸۹۱ یک پوند استرلینگ برابر با ۵/ ۳۲ قران بود که اندکی پس از قتل ناصرالدین‌شاه در سال ۱۸۹۴ به ۵/ ۴۸ قران رسید. ۱۰ قران برابر با یک تومان بود. یعنی در اواخر سلطنت ناصرالدین‌شاه ارزش پوند بریتانیا ۲۵/ ۳ برابر تومان ایران و پس از قتل او، در زمان سلطنت مظفرالدین‌شاه، حدود ۸۵/ ۴ برابر تومان ایران شد.

پس از انقلاب مشروطه یک پوند برابر با ۶۰ قران بود یعنی ارزش پوند انگلیس ۶ برابر تومان ایران شد. در اواخر سده نوزدهم و اوائل سده بیستم میلادی تا جنگ اوّل جهانی، یک پوند انگلیس تقریباً برابر با ۵ دلار آمریکا بود. بنابراین در دوران مظفرالدین‌شاه ارزش دلار آمریکا و تومان ایران تقریباً یکسان بود.

سکه شاهی مظفرالدین شاه | «پول سفید» اصطلاحی است که برای سکه‌های سیمین یا نقره به‌کار برده می‌شد. در زمان قاجار به سکه‌های شاهیِ نقره، شاهی سفید می‌گفتند

سکه مسی پهلوی | نام حاکم: رضاخان | سال: ۱۳۱۳ هجری شمسی | رو: تصویر فردوسی نشسته بر پشت عقاب در حال پرواز | پشت: تصویر دربار ضحاک درحالی‌که کاوه آهنگر پیش او شرفیاب شده است

این اسکانس هزار ریالی در سال ۱۳۲۰ خورشیدی در دوره رضا شاه پهلوی معادل با هزار دلار آمریکا بود

زمان سقوط رضا خان و ورود ارتش‌های متفقین به ایران (۱۳۲۰ ش.) دلار آمریکا تقریباً یک و نیم تومان ایران بود. در سال ۱۳۳۲ یعنی در اواخر دولت دکتر مصدق و زمان کودتای ۲۸ مرداد، یک دلار آمریکا معادل ۹۰ ریال ایران (۹ تومان) و یک پوند استرلینگ برابر با ۲۳ تومان بود. در پایان سلطنت محمدرضا پهلوی و در دوره‌ای که صادرات نفت خام در قله تاریخی قرار داشت، یک دلار آمریکا تقریباً ۷ تومان ایران و یک پوند انگلیس تقریباً ۱۰ تومان ایران ارزش داشت.

آیا می‌دانید که پول ایران در سال ۱۳۵۶ جزء پول‌های معتبر جهان شده بود | صندوق بین المللی پول 27 مارس 1978 و در جریان نشست عمومی خود «ریال ایران» را وارد گروه 16 پول مهم جهان کرد و اعلام کرد از یکم جولای این سال، «ریال ایران» وارد مجموعه «حق برداشت ویژه» خواهد شد که مفهوم آن؛ پول جهانی شدن است که می تواند ذخیره ارزی سایر ملل قرارگیرد و در همه بانک‌ها، فرودگاه‌ها و صرّافی‌ها تسعیر و معاوضه شود | پیشنهاد این طرح 21 مارس و به مناسبت نوروز ایرانیان و اینکه ایران از سال 1974 یک کشور ثروتمند و وام دهنده شده است به نشست صندوق داده شده بود | تفسیرنگاران رسانه‌ها این اقدام صندوق پول را یک پیروزی برای ایرانیان توصیف کرده بودند | 16 پول جهانی و در صدر آنها «دلار آمریکا» عبارت بودند از: مارک آلمان، لیره انگستان، فرانک فرانسه، ین ژاپن، دلار کانادا و..