پوکی استخوان چیست؟ علائم، راه های پیشگیری و درمان بیماری

 پوکی استخوان چیست؟

پوکی استخوان (Osteoporosis) به معنای کم شدن تراکم استخوان است که منجر به کاهش قدرت و استحکام این عضو در بدن می شود.

پوکی استخوان به عبارت ساده تر استئوپروز یا همان پوکی استخوان یعنی این که استخوان ضعیف شده باشد یا حالت شکننده‌ای داشته باشد. منظور از شکنندگی استخوان این است خم شدن، فشار خفیف، افتادن و حتی سرفه می‌تواند موجب شکستن استخوان‌ها شود.بهتر است بدانید پوکی استخوان زمانی اتفاق می افتد که تعادل میان تشکیل استخوان جدید و بازجذب استخوان قدیمی از بین می رود.به عبارتی یا بدن نمی تواند به اندازه کافی استخوان جدید تولید کند، یا آنکه مقداری بیش از اندازه‌ استخوان‌ قدیمی را بازجذب می‌کند و یا هر دو حالت باهم اتفاق می‌افتد.

دکتر رستمیان، فوق‌تخصص رماتولوژی بالغین و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران، در ویدیوی زیر درباره علل ابتلا، راه‌های پیشگیری و درمان این بیماری خاموش توضیح می دهد.

علت پوکی استخوان

علت پوکی استخوان به میزان توده استخوانی فرد که تا حدودی ارثی است بستگی دارد.استخوان های افراد در حال بازسازی مداوم هستند یعنی بافت استخوانی جدید ساخته می شود و بافت قدیمی تخریب.در سن جوانی سرعت تشکیل استخوان جدید بیشتر از تخریب استخوان کهنه است و بیشتر افراد تا سن 30 سالگی به حداکثر توده استخوانی خود می رسند. دلایلی که ممکن است خطر ابتلاء به پوکی استخوان را افزایش دهد شامل:

•  سن
• جنسیت
• نژاد
• سابقه خانوادگی
• عوامل ژنتیکی
• استعمال دخانیات
• الکل
•  یائسگی در زنان
• هورمونهای جنسی
• سرطان استخوان
• نداشتن تحرک بدنی
• کاهش سطح استروژن
• مشکلات تیروئید
• کمبود مواد معدنی مانند کلسیم، پروتئین و ویتامین D
• بیماری‌هایی مانند پرکاری تیروئید، آتریت روماتوئید، دیابت
• مصرف بعضی از داروها مانند کورتن، هپارین و فورزماید
• بی اشتهایی عصبی یا پرخوری عصبی 
• پیروی کردن از رژیم غذایی نامناسب

• استفاده طولانی مدت هپارین

• بی تحرکی طولانی مدت

• اختلالات تغذیه ای

برخی از عوامل خطر پوکی استخوان خارج از کنترل شما هستند، از جمله:

•  زنان نسبت به مردان احتمال بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان دارند.
• خطر ابتلا به پوکی استخوان با افزایش سن بیشتر می شود.
• اگر سفید پوست یا از نژاد آسیایی هستید بیشترین خطر ابتلا به پوکی استخوان را دارید.
•  داشتن والدین یا خواهر و برادر متبلا به پوکی استخوان، فرد را در معرض خطر بیشتری قرار می دهد.
• افرادی که دارای اسکلت بدنی کوچکی هستند، احتمال خطر بیشتری به پوکی استخوان دارند.
• کاهش سطح هورمون جنسی باعث ضعیف شدن استخوان می شود.
• زنان در زمان یائسگی به دلیل کاهش سطح استروژن در خطر بروز پوکی استخوان هستند.
• سرطان پروستات در مردان باعث کاهش سطح تستوسترون و سرطان سینه در زنان باعث کاهش سطح استروژن می شود و احتمالاً باعث افزایش سرعت از بین رفتن استخوان می شود.
•  هورمون بیش از حد تیروئید می تواند باعث از بین رفتن استخوان شود.

خطر پوکی استخوان در افرادی که بیماری دارند از جمله موارد زیر بیشتر است:

• سرطان
• لوپوس
• مولتیپل میلوما
• بیماری سلیاک
• بیماری التهابی روده
• بیماری کبد یا کلیه
• روماتیسم مفصلی

سبک زندگی و عادات بد می تواند خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهد. از جمله: 

• خطر ابتلا به پوکی استخوان در افرادی که تحرک ندارند بیشتر از افرادی فعال است.
•  مصرف منظم الکل دوبار در روز خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می دهد.
• مصرف دخانیات به ضعف استخوان ها کمک می کند.

علائم پوکی استخوان

علائم پوکی استخوان در مراحل اولیه هیچ نشانه خاصی ندارد و به همین دلیل به آن بیماری خاموش گفته می شود و تنها با آزمایش دقیق پزشکی قابل تشخیص است. اما زمانی که استخوان ها ضعیف شدند ممکن است علائم و نشانه های زیر را داشته باشند: 

• کمردرد ناشی از شکستگی یا خوابیدن مهره ها روی هم
• کاهش قد به مرور زمان
• قامت خمیده
• شکستگی راحت‌تر استخوان‌ها
• بیخوابی ناگهانی
• بیماری‌های لثه
• شل شدن دندان‌ها
• گرفتگی شبانه پاها
• داشتن ناخن‌های شکننده

تشخیص پوکی استخوان

تشخیص پوکی استخوان با آزمایش تراکم استخوان امکان پذیر است و تا زمانی که حداقل 30 درصد استخوان ها از بین نرفته باشد در عکس برداری مانند رادیوگرافی مشخص نیست.بهتر است بدانید که آزمایش تراکم استخوان بدون درد است و بیمار روی صندلی بنشینید و یا روی یک تخت دراز بکشید تا تراکم استخوان توسط دستگاهی که از مقدار کم اشعه X استفاده می کند بررسی و اسکن می شود. دستگاه های اسکنر‌ها دو نوع مرکزی و محیطی دارند.در اسکنرهای مرکزی تراکم استخوان‌های ستون مهره‌ها و لگن بررسی می‌شود و در اسکنر‌های محیطی، مچ دست، مچ پا و انگشتان مورد اسکن و سنجش قرار می‌گیرند.

ویدیوی زیر را مشاهدع کنید تا متوجه شدید چه کسانی باید سنجش تراکم استخوان را انجام دهند.

درمان پوکی استخوان

درمان پوکی استخوان بر اساس اطلاعاتی که پزشک از آزمایش تراکم استخوان به دست آورده است،ممکن است به روش دارو، هورمون درمانی، مغناطیس درمانی و .. تجویز شود.

1-دارو

بیس‌فسفات‌ها برای کنترل عوارض پوکی استخوان

بیس‌فسفات‌ها یکی از داروهای پوکی استخوان هستند که برای افرادی که در معرض خطر بالای شکستگی‌ استخوان ها قرار دارند، تجویز می‌شوند. مانند: 

• آلندرونات (فوزاماکس)
• رزیدرونات (آکتونل، آتلویا )
• ایباندرونات (بونیوا)
• زولدرونیک اسید (رکلاست)

عوارض جانبی قرص و داروهای پوکی استخوان شامل تهوع، دل درد و سوزش سر دل است و عوارض آمپول تزریقی بیس فسفات‌ها تا سه روز تب، سردرد و دردهای عضلانی است و تنها مزیتش این است که تزریق سه ماهه یا سالانه راحت تر از مصرف قرص هفتگی یا ماهانه می باشد اما قیمت آمپول ها پر هزینه تر است.

داروهای استخوان ساز برای پوکی استخوان

داروهای استخوان ساز زمانی که سایر روش ها درمان اثر ندارد یا فرد نمی تواند سایر روش ها درمانی را تحمل کند، توسط پزشک متخصص روماتولوژی موارد زیر را پیشنهاد می شود:

• تری پاراتاید داروی قدرتمند شبیه هورمون پاراتیروئید است و رشد استخوانی جدید را تحریک می کند.این دارو با تزریق روزانه زیر پوستی تجویز می شود که پس از دو سال درمان، یک داروی پوکی استخوان دیگر برای حفظ رشد استخوان جدید تجویز می شود.

• آبالوپاراتاید،داروی مشابه هورمون پاراتیروئید است که برای دو سال تجویز می شود و بعد از آن یک داروی پوکی استخوان دیگر جایگزین می شود.

• روموسوزومب یک داروی جدید ضد پوکی استخوان میباشد و برای درمان پوکی استخوان در زنان یائسه با خطر بالای شکستگی استخوان که نمی توانند از سایر داروهای پوکی استخوان استفاده کنند استفاده می شود. تزریق آن هرماه در مطب دکتر روماتولوژ انجام می شود. بعد از یک سال درمان با این دارو، درمان با سایر داروهای ضد پوکی استخوان ادامه می­یابد.

 2-هورمون درمانی

هورمون درمانی یکی از روش ها برای درمان پوکی استخوان است.بهتر است بدانید سطح استروژن در زنان پس از یائسگی کاهش پیدا می کند اما اگر از استروژن درمانی بخواهید استفاده کنید خطر لخته شدن خون، سرطان آندومتر، سرطان پستان و بیماری قلبی افزایش می یابد.بنابراین پزشک ممکن است داروی رالوکسیفن که برای پیشگیری و درمان پوکی استخوان پس از یائسگی استفاده می‌شود تجویز کند که این دارو ممکنه خطر لخته شدن خون را افزایش دهد. گرگرفتگی یک عارضه جانبی رایج آن است.

سطح تستوسترون در مردان با افزایش سن کاهش پیدا می کند که درمان جایگزینی تستوسترون به افزایش تراکم استخوان کمک می‌کند.

3-مغناطیس درمانی 

مغناطیس درمانی یکی دیگر از روش های درمان پوکی استخوان می باشد که به حفظ کیفیت بافت استخوان‌ها و کاهش درد کمک می کند، سرعت پروسه بهبود را افزایش می‌دهد زیرا این روش محرک تشکیل استخوان‌های جدید بوده و باعث افزایش حساسیت به هورمون پاراتیروئید می‌شود.

برای درمان پوکی استخوان با استفاده از مغناطیس درمانی، ابتدا فرکانس‌های ضد درد 4 تا 6 هرتزی اعمال می‌شود و هنگامی که درد کاهش یافت، می‌توان از فرکانس‌های درمانی در محدوده 36 تا 44 هرتز استفاده کرد.

4-درمان­ خانگی

درمان خانگی پوکی استخوان شامل رژیم غذایی و اصلاح سبک زندگی فرد می باشد. از جمله: 

• کلسیم مورد نیاز خود را از محصولات لبنی، سبزیجات سبز، بروکلی،آب پرتقال،غلات، لوبیا و ... به دست آورید.
•  ویتامین D به جذب کلسیم کمک می‌کندو برای دریافت این ویتامین روزانه حداقل 15 دقیقه در معرض نور خورشید قرار گیرد.
• از نوشیدن الکل خودداری کنید زیرا این نوشیدنی ساخت استخوان را کاهش و خطر افتادن شما را افزایش دهد. 
• سیگار کشیدن باعث افزایش تخریب استخوان و احتمال شکستگی آن می شود.بنابراین سیگار نکشید.
• از افتادن خود جلوگیری کنید.بنابراین کفش های پاشنه بلند نپوشید،سطوح لغزنده را بررسی کنید،میله های برای گرفتن در داخل و خارج درب حمام خود نصب کنید

5-ورزش

ورزش و انجام تمرینات ورزشی علائم پوکی استخوان را کاهش می دهد و  همچنین ورزشدر بهبود تراکم استخوان و پیشگیری از ابتلا به پوکی استخوان نیز نقش موثری دارد.

6-فیزیوتراپی

فیزیوتراپی شامل حرکات و تمریناتی است که برای درمان بیماری های مختلف از جمله پوکی استخوان استفاده می شود.البته استفاده از فیزیوتراپی به موارد زیر بستگی دارد: 

• علت پوکی استخوان
• سطح تناسب بدن فرد
• میزان تحمل فرد
• میزان ریسک شکستگی استخوان ستون فقرات در فرد

راه های پیشگیری از پوکی استخوان

• تغذیه سالم
• سیگار نکشیدن
• مصرف نکردن نوشیدنی های حاوی الکل
• مصرف غذاهای حاوی ویتامین دی از جمله ماهی های پرچرب،جگر،تخم مرغ
• ورزش کردن
•  حفظ وزن مناسب بدن
• قرار گرفتن در معرض اشعه مستقیم آفتاب
• استفاده از مکمل های ویتامین D
• محدود کردن نوشیدنی های کافئین دار
• گوشت زیاد نخورید
• نمک نخورید
• روزانه 3 الی 4 لیوان شیر یا فرآوره های آن را بخورید.
• از امعا و احشای حیوانات (دل ،جگر، قلوه،سیرابی، کله و پاچه ) بیش از یکبار در ماه استفاده نکنید

عوارض پوکی استخوان

عوارض پوکی استخوان، کمر درد، کاهش قد و حالت خمیده به سمت جلو است که شکستگی استخوان ها به ویژه ستون فقرات یا لگن یک از جدی ترین عوارض این بیماری می باشد.