بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک(PPR) یکی از مهمترین بیماری‌های واگیر دامی است که طی سال‌های گذشته موجب تلفات زیادی در بین علفخواران وحشی کشور شده است. عامل این بیماری یک ویروس است که منجر به بروز یک بیماری حاد میشود و معمولاً در درجه اول کل و بز و قوچ و میش را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
طاعون نشخوارکنندگان کوچک در ایران بیشتر از دام‌های اهلی آلوده به این بیماری که واکسیناسیون نشده‌اند و از طریق آلوده شدن علوفه مرتعی و آبشخورهای مشترک میان حیات وحش و دام اهلی به حیات وحش منتقل میشود. حیات وحش نیز به‌علت حساسیتی که به این بیماری دارند در بسیاری از موارد پس از ابتلاء تلف می‌شوند.
پس از مخاطرات بسیار ناشی از خشکسالی در مناطق حفاظت شده و تهدید گونه‌های مختلف حیات وحش حال گزارش‌هایی مبنی بر مشاهده این بیماری در برخی از مناطقه حفاظت شده استان به گوش می‌رسد که نگرانی‌هایی را به همراه داشته است زیرا کارشناسان بر این باورند که در صورت طغیان این بیماری در حیات وحش خسارات جبران ناپذیری را برجای خواهد گذاشت.
در چند هفته گذشته در حیات وحش برخی استان‌ها از جمله البرز، مازندران و خراسان شمالی موارد جدید ابتلای دام گزارش شده و اخیراً نیز اعلام شده که این بیماری در استان فارس نیز مشاهده شده است.
گونه‌های شاخصی نظیر کل و بز، آهو، جبیر، گورخر، گوزن زرد، قوچ و میش، گرگ، کفتار، گراز، تشی، روباه و شغال، پلنگ و خرس در مناطق حفاظت شده استان وجود دارد. از ۱۹۷ گونه پستاندار متعلق به ۱۰ راسته جانوری شناسایی شده در ایران، ۷۲ گونه متعلق به ۸ راسته در مناطق مختلف استان فارس زندگی می‌کنند.
جمعیت حیات وحش در محدوده‌ای به وسعت حدود ۲ میلیون هکتار شامل پارکهای ملی، پناهگاه‌های حیات وحش، مناطق حفاظت شده و شکار ممنوع در استان بسر می‌برند.
مناطق حفاظت شده استان شامل پارک ملی بمو، پارک ملی قطرویه، منطقه حفاظت شده بهرام گور، میانجنگل فسا، هرمود لار، پناهگاه حیات وحش بختگان، منطقه شکار ممنوع خرمنکوه، مارگون. بهشت گمشده، بصیران اقلید، توت سیاه، دره باغ بوانات، میانکتل، بیدبیده آباده، پادنا و مل بلند فیروزآباد و کوه دراء ممسنی، چاه نفت، کوهستان و مزایجان داراب، کوه گرم جهرم، کوه هوا و تنگ خور هستند از این رو باید با اتخاذ تدابیر پیشگیرانه از طغیان این بیماری در بین گونه‌های حیات وحش استان خودداری کرد.
رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست فارس در همین رابطه در گفتگو با خبرنگار مهر، از شیوع بیماری‌های مشترک بین دام و حیات وحش در استان فارس خبر داد و گفت: شیوع بیماری طاعون در چندین استان کشور و با به جا گذاشتن تلفات سنگینی از علفخواران، کابوس محیط‌بانان و کارشناسان حیات وحش است.
تلف شدن نزدیک به هزار رأس بز، پاژن و قوچ و میش طی ۲ سال
جولایی اعلام کرد: در دو سال گذشته تنها در استان‌های فارس و اصفهان نزدیک به هزار رأس بز و پازن و قوچ و میش در اثر این بیماری از بین رفته که این عدد بسیار بزرگ‌تر از آمار سالانه شکار غیرمجاز در این مناطق است.
او افزود: این در حالیست که تمام توان نیروی اجرایی سازمان حفاظت محیط زیست با به جان خریدن همه خطرات صرف پیشگیری از تخلف شکار میشود.
جولایی تصریح کرد: با شیوع یک بیماری کشنده، نتیجه زحمت چندین ساله محیط‌بانان برای حفظ حیات وحش که گاه به قیمت به خطر افتادن سلامتی و حتی جانشان تمام میشود؛ اینگونه هدر می‌رود و منابع مالی که به زحمت و گاهی با خواهش و تمنا در اختیار سازمان محیط زیست قرار می‌گیرد با ناآگاهی یک دامدار و ورود دام قاچاق به یک منطقه دود شده و به هوا می‌رود.
دامداری سنتی بلای جان حیات وحش
او با اشاره به اینکه دامداری سنتی بلای جان حیات وحش شده است، یادآور شد: چرای دام از یک سو باعث فقیر شدن مراتع وکاهش وسعت زیستگاه‌های مطلوب حیات وحش میشود و از سوی دیگر با انتقال بیماری‌ها به یک باره سرمایه بزرگی را به نابودی می‌کشاند.
به گفته رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست فارس، منشأ این بیماری سگ‌های رها شده‌ای است که علاوه بر انتشار بیماری در زیستگاه‌های حیات وحش بعنوان یکی از تهدیدات مهم برای تنوع زیستی نیز به شمار می‌رود.
جولایی اذعان کرد: این روزها با شروع زمان کوچ عشایر، بزرگ‌ترین دغدغه کارشناسان حیات وحش و محیط‌بانان به ویژه در استان‌های مرکزی کشور شیوع بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک است.
کم کاری نهادی متولی در مهار طاعون
وی ضمن انتقاد از کم توجهی نهادهای مسئول برای پیشگیری از این بیماری، ابراز کرد: به نظر می‌رسد نهادهای مسئول به صورت جدی به این موضوع نپرداخته‌اند و یا شاید اصلاً این اتفاق را مشکل بزرگی نمی‌دانند، درحالی که بیماری‌های مشترک از جمله طاعون نشخوارکنندگان و تب برفکی به منابعی آسیب میزند که میراث طبیعی کشور ماست و می‌تواند سرمایه فرهنگی و اقتصادی جوامع بومی یک منطقه باشد.
جولایی گفت: بیماری‌های مشترک موضوعی است که حتی از سوی رسانه‌های محیط زیست نیز کمتر مورد توجه بوده است.
رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست فارس راهکار ریشه‌کن کردن بیماریی های مرگباری چون طاعون و تب برفکی را در گروی برنامه‌ریزی در سطح کلان مدیریتی و همکاری مشترک سازمان محیط زیست و سازمان جهاد کشاورزی دانست.
به عقیده وی؛ واکسیناسیون دام اهلی و نشانه‌گذاری دام واکسینه شده، رصد و بیماریابی دام، جلوگیری از قاچاق دام، اجرای طرح‌های تعادل دام و مرتع و خروج دام مازاد از مناطق حفاظت شده و شکار ممنوع، ممنوعیت ورود دام به پارکهای ملی، آموزش دامداران، مدیریت منابع آبی در مناطق حفاظت شده و جدا کردن آبشخورهای مشترک، تجهیز یگان حفاظت محیط زیست به منظور گشت و کنترل مناطق و در نهایت گذار از دامداری به شیوه سنتی از جمله مهمترین اقداماتی است که میشود در یک برنامه عمل مشترک بین سازمانی به انجام رساند.
جولایی گفت: در سال‌های اخیر نگاه موشکافانه و بی‌طرفانه کنشگران محیط زیست تا حد زیادی بر اولویت‌دهی به مسائل حوزه تنوع زیستی مؤثر بوده است.
این مقام مسئول ادامه داد: کنشگران محیط زیست نقش تعیین‌کننده‌ای در جهت‌گیری و برنامه‌ریزی مسؤولان و کارشناسان نسبت به این مسائل دارند و این فرصتی است برای شناخت دقیق‌تر عوامل تهدیدکننده تنوع زیستی و برگزیدن مؤثرترین راهکارها برای حل مشکلات پیش رو اما چیزی که به نظر می‌رسد بسیار مهم است، این است که اولویت ما برای پرداختن به این مسائل چگونه است؟
جولایی با بیان اینکه وقتی درگیر قانع کردن مخالفان موضوعی هستیم؛ اما پشت سر ما خاموش و بی‌صدا اتفاقاتی مییافتد که از آنها غافل مانده‌ایم، عنوان کرد: همه مسائل مطرح شده در این سال‌ها از موضوع سگ‌ها و گربه‌های ولگرد تا شکار و قرق‌ها در زمره مسائل مهم در حوزه تنوع زیستی بودند اما میشود با اولویت کمتری نسبت به تهدید دام اهلی و شیوع بیماری به آنها هم پرداخت.
لزوم‌مطالبه گری و ایجاد حساسیت به شیوع طاعون
رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست فارس متذکر شد: مطالبه‌گری و ایجاد حساسیت نسبت به این موضوع و پیگیری گام به گام برای رسیدن به یک تغییر در شیوه دامداری سنتی به ویژه در زیستگاه‌های حیات وحش، وظیفه مهم کارشناسان و فعالان رسانه‌ای محیط زیست است.
او در خاتمه از گشت و پایش مناطق، ضدعفونی کردن آبشخورها، امحای لاشه‌ها، پیگیری واکسیناسیون دام در مناطق و در بعضی موارد خروج اجباری دامداران از منطقه با دستور دادستانی را از جمله اقدامات این سازمان برای کنترل بیماری طاعون‌نشخوار کنندگان کوچک در فارس بر شمرد.
در این راستا یک کارشناس حوزه محیط زیست در این رابطه در گفت و گو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه این بیماری از دام اهلی به انسان و حیات وحش منتقل میشود، گفت: اگر این بیماری بین حیات وحش دیده شود بدین معناست که یک رابطه فیزیکی بین زییستگاه های دام اهلی و حیات وحش وجود داشته و به طور حتم میزان تلفات در بین حیات وحش بسیار بیشتر از دام اهلی خواهد بود.
علمدار علمداری افزود: اگر گونه‌های حیات وحش به این بیماری مبتلا شوند مشکلات عدیده ای به وجود می‌آید زیرا حیات وحش در دسترس نیستند و امکان درمانشان بسیار دشوار است از این رو باید سعی کرد از انتقال طاعون به گونه‌های حیات وحش جلوگیری شود.
وی با تاکید بر ضرورت جلوگیری از ارتباط دام‌های اهلی با حیات وحش توضیح داد: علاوه بر این باید در صورت مشاهده لاشه گونه‌های تلف شده در حیات وحش کاملاً بهداشتی نسبت به امحا آن اقدام کرد و محل‌های مرود نظر را ضدعفونی کرد زیرا در صورت توسعه و گسترش آن مشکلات عدیده ای به وجود می‌آید.
معاون فنی اداره کل محیط زیست استان فارس در گفت و گو با خبرنگار مهر در خصوص این بیماری توضیح داد: طاعون چندین سال است که در بین دام‌های اهلی و حیات وحش استان مشاهده شده است به گونه‌ای که این بیماری اولین بار در سال ۹۷ بین حیات وحش منطقه هرمود لارستان مشاهده شد.
ابتلای برخی از زیستمندان بهرام گور
نبی الله مرادی افزود: در سال‌های ۹۸ و ۹۹ این بیماری در بین حیات وحش منطقه بهرام گور و بوانات دیده شد و از ابتدای سال نیز گزارش‌هایی مبنی بر ابتلای برخی از حیات وحش منطقه بهرام گور به این بیماری نیز اعلام شد.
وی با اشاره به اینکه بیماری طاعون یک بیماری ویروسی است، ادامه داد: این بیماری از دام‌های اهلی شروع شده و حیات وحش را درگیر می‌کند در حال حاضر نیز گزارش‌هایی از ابتلای برخی از گونه‌ها در مناطق مختلف کشور به این بیماری اعلام شده و نگرانی‌هایی را به همراه داشته است.
معاون فنی اداره کل محیط زیست استان فارس مرتع و آبشخور مشترک بین دام‌های اهلی و حیات وحش را از دلایل انتقال این بیماری به گونه‌های حیات وحش عنوان کرد و اظهار داشت: متأسفانه برخی از عشایر به دلیل داشتن پروانه‌های چرای دام از مراتع و آبشخورهای حیات وحش برای دام‌های خود استفاده می‌کنند که همین مشترک بودن آن باعث ایجاد مشکلاتی برای حیات وحش شده است و به طور حتم اگر این بیماری فراگیر شود کنترل آن بسیار دشوار است.
اجازه ورود دام اهلی به آبشخورهای حیات وحش داده نشود
وی با اشاره به ضرورت موضوع پشیگیرانه برای کنترل این بیماری گفت: در این راستا ضروری است که اجازه چرای دام و استفاده از آبشخورهای حیات وحش در مناطق محیط زیست به عشایر داده نشود و از ورود دام‌های اهلی به مناطق جلوگیری شود.
مرادی ادامه داد: علاوه بر این ضروری است که آبشخورهای حیات وحش پوشانده و تحت کنترل قرار گیرد و مدام نسبت به ضدعفونی کردن این ابشخورها اقدام شود.
معاون فنی اداره کل محیط زیست استان فارس یکی دیگر از راهکارهای کنترل این بیماری را پایش مداوم مناطق حفاظت شده دانست و گفت: اگر این اقدام انجام شود در صورت مشاهده لاشه حیات وحش نسبت به امحا و سوزاندن آن اقدام کنند.
وی با تاکید بر اینکه در صورت گسترش این بیماری میزان تلفات بسیار بالا خواهد بود، بیان کرد: به طور حتم خشکسالی، کوچک شدن زیستگاه‌های گونه‌های حیات وحش و … نیز از دیگر دلایل شیوع این بیماری است ازاین رو باید هرچه سریع‌تر اقدامات پیشگیرانه انجام شود در غیر این صورت بحران‌ها جبران ناپذیری را به همراه خواهد داشت.
به گزارش مهر، به نظر می‌رسد برای کنترل این بیماری باید تمام دستگاه‌ها عزم جدی داشته باشند و از سرایت آن به حیات وحش جلوگیری کنند. بی تفاوتی نسبت به این بیماری صدمات جبران ناپذیری بر پیکره محیط زیست فارس وارد خواهد کرد.
