دو روی سکه درآمدزایی مدارس

هر سال موارد بسیاری در مورد مدارس مطرح می‌شود که الزام‌آور و قانونی تلقی نمی‌شود. اخذ پول در هنگام ثبت‌نام در مدارس دولتی قانونی نیست، اما هر سال گزارش می‌شود که برخی مدارس اقدام به گرفتن پول کرده‌اند. همیاری والدین اجباری نیست، اما هر سال شنیده می‌شود که مدرسه برخی خدمات و حتی گاه دادن کارنامه را به همیاری والدین منوط می‌کند. در مورد مدارس غیرانتفاعی هم قواعد و قوانینی در مورد سقف شهریه و کلاس‌های فوق‌برنامه و مانند آن مطرح می‌شود، اما همچنان مدارس با شهریه‌های چند میلیونی و کلاس‌های فوق‌برنامه از زبان‌های خارجی فراتر از انگلیسی گرفته تا رشته‌های ورزشی و هنری خاص و برگزاری اردوهای ویژه وجود دارند. هر چند وزارت و ادارات آموزش و پرورش پیاپی در مورد این مسائل اطلاع‌رسانی کرده و راه‌هایی هم برای گزارش و شکایت از موارد تخلف معرفی می‌شوند، اما گستردگی مدارس و دشواری کنترل از یک سو، روند اداری پیگیری شکایات در بوروکراسی ایرانی از سوی دیگر و در نهایت نیاز والدین و دانش‌آموز در مورد تحصیل در مدرسه خاص، باعث می‌شود که یا اصلا شکایتی طرح نشود و یا شکایت به ندرت تا حصول نتیجه قطعی پیگیری شوند. در شرایطی که علی‌رغم قوانین، قواعد و محدودیت‌های اعلامی وزارت آموزش و پرورش، برخی مسائل همچنان دیده می‌شود، خبر تدوین نظام «اقتصاد مدرسه» برای درآمدزایی مدارس باعث شده این شبهه به وجود بیاید که در صورت وجود مجوزهایی برای به عنوان مثال کلاس‌های جبرانی، تقویتی و کنکوری در مدارس یا دیگر فعالیت‌های درآمدزا، چه تضمینی وجود دارد که مثلا مدارس این مجوز را بهانه‌ای برای اخذ پول‌های اسما اختیاری و عملا اجباری از والدین نکنند؟ یا در شرایطی که تعدد تکرار هر ساله برخی تخلفات نشان می‌دهد که نظارت روی گستره وسیع مدارس سخت است، کیفیت این خدمات درآمدزا چگونه ارزیابی دقیق خواهد شد؟ و در شرایطی که وزیر آموزش و پرورش و بسیاری از کارشناسان، از استیلای مافیاهای کنکور یا قراردادهای زیرمیزی برخی مدارس با برخی موسسات آموزشی گلایه دارند، چگونه می‌خواهند نسخه رقابت مبتنی بر اقدام مشابه را برای مدارس بپیچند؟
نظام «اقتصاد مدرسه» برای درآمدزایی مدارس
روز گذشته علی الهیار ترکمن، معاون توسعه مدیریت و پشتیبانی وزارت آموزش و پرورش در گفت‌وگو با ایسنا در پاسخ به پرسشی پیرامون روند اجرای سیاست درآمدزایی مدارس و طرح اقتصاد مدرسه، اظهار کرد: رویکرد وزیر آموزش و پرورش رویکرد مدارس‌محوری است و در راستای تحقق این سیاست باید چند کار مهم انجام شود که یکی از آنها تدوین نظام اقتصاد مدرسه است.
وی افزود: توجه به اقتصاد مدرسه به این معنا نیست که لزوماً بخواهیم مدرسه‌ای را اجاره دهیم و یا یک سری بنگاه‌های اقتصادی که در داخل مدرسه نیستند را وارد کنیم. معاون توسعه مدیریت و پشتیبانی وزارت آموزش و پرورش با بیان اینکه آنچه در این موضوع حائز اهمیت است، ارائه خدمات آموزشی از طریق مدرسه به جامعه هدف است، گفت: اگر بتوانیم این سیاست را اجرا کنیم نقش مهمی در شکل‌گیری اقتصاد مدارس ایفا شده است. الهیار ترکمن ادامه داد: برگزاری کلاس‌های جبرانی، تقویتی و کنکور از جمله برنامه‌هایی است که می‌توان در راستای کمک به درآمدزایی مدارس انجام داد. یک سری قوانین داریم که مدرسه موظف به اجرای آنها است و باید این خدمات را رایگان ارائه کند، اما یک سری موارد هست که مدرسه تکلیف قانونی نسبت به انجام آن ندارد و می‌تواند از طریق آن درآمدزایی کند. معاون توسعه مدیریت و پشتیبانی وزارت آموزش و پرورش با بیان اینکه در نظام اقتصاد مدرسه پکیج را تهیه خواهیم کرد که طبق قانون می‌توانیم آنها را در مدرسه انجام دهیم، گفت: یک کار بسیار سخت است که برای استقرار آن نیازمند زمان بیشتری هستیم.
دو نگرانی‌ یک طرح خوب
اما مدیران، معلمان و والدین درباره تدوین چنین طرحی چه نظری دارند؟ طاهره که مدیر یکی از مدارس استان خوزستان است، در این باره می‌گوید: «با توجه به بودجه‌های موجود، مدارس دولتی قطعا نیاز به درآمدزایی دارند تا بتوانند خدمات بهتری به دانش‌آموزان ارائه دهند. مدارس غیرانتفاعی به هر حال گلیم خود را از آب بیرون می‌کشند». وی ادامه می‌دهد: «با این حال نوشتن طرحی برای اقتصاد مدارس، باید فراتر از برگزاری کلاس‌های جبرانی و مانند آن را ببیند. این کارها همین الان هم کمابیش انجام می‌شود. در واقع مدارس دولتی از هر راهی بتوانند که قدمی مثبت و رو به جلو برای خدمات‌رسانی به دانش‌آموزان بردارند، استقبال می‌کنند و انجام می‌دهند». وی تصریح کرد: «نکته مهم و اصلی این جا است که اگر قرار است درآمدزایی در مدارس شکل گیرد، در صورتی که هدف والدین هستند، کاری کنیم که احساس اجبار نداشته باشند و با کراهت کمک نکنند. در صورتی هم که درآمدزایی از راه‌های دیگر مدنظر است، باید این نکته را در نظر گرفت که مانع ایجاد بستر برای تخلف و فساد شویم».
نسرین، معلم یکی از مدارس تهران نیز در این باره می‌گوید: «اینکه مدارس بتوانند کاری کنند که به درآمدزایی برسند خیلی خوب است، اما باید این نکته را در نظر گرفت که درآمدزایی باعث فشار به معلم یا دانش‌آموز نشود و همچنین دولت را از مسئولیت‌پذیری در قبال تامین نیازهای مدارس جدا کند». وی یادآور شد: «برخی کارهایی که همین الان هم در حوزه درآمدزایی انجام می‌شود، هر چند شاید به ظاهر اجباری نیست، اما یا معلم و دانش‌آموز را در محذوریت‌های اخلاقی و اجتماعی قرار می‌دهد و حتی گاه در صورت عدم همراهی، با واکنش در حوزه دیگر مواجه می‌شود و یا کیفیت لازم را ندارد».
محمدرضا که پدر که یک دختر 14 ساله و یک پسر 10 ساله است هم درباره این موضوع می‌گوید: «مسلما ما به عنوان والدین بچه‌ها دوست داریم بهترین خدمات آموزشی را برای فرزندان‌مان تامین کنیم، اما در این راه به جیب‌مان هم نگاه می‌کنیم. طبیعتا هر چقدر هم به خودمان فشار بیاوریم، تا سقف مشخصی از درآمدمان را نمی‌توانیم در این راه هزینه کنیم».
وی افزود: «همین الان هم با تفاوت نوع و کیفیت خدمات در مدارس گوناگون، دچار چالش انتخاب میان مدرسه نزدیکتر یا مدرسه با امکانات بهتر یا مدرسه با معلمان بهتر و مانند آن هستیم و این موضوع فقط چالش جدیدی برای ما ایجاد می‌کند».
محمدرضا تصریح می‌کند: «اگر کارهای منجر به درآمدزایی برای دانش‌آموز و والدین اختیاری باشد و البته کیفیت و قیمت آن هم مناسب باشد، بد نیست. اما باید یادمان باشد که طبق قانون اساسی، تامین شرایط آموزش و پرورش رایگان وظیفه حاکمیت است و هر کاری در این زمینه نباید وقوع کف عمل به آن را با حداقل مشخصی از کیفیت مانع شود».
به هر ترتیب باید دید جزئیات طرح مورد نظر وزارت آموزش و پرورش برای درآمدزایی مدارس چیست و تا چه حد در آن به نکات مورد نگرانی مسئولان مدارس، والدین و دانش‌آموزان و نیازها و خواسته‌های آنها توجه می‌شود و چه سازوکاری برای آن در نظر گرفته خواهد شد.