یارانه‌های پشت پرده

بحران‌های سال جاری و بیم از بحران‌های سال آینده اقتصاد را درگیر خود کرده است. شاید در این شرایط بحث قطع یارانه حرفی خنده‌دار باشد اما بسیاری از کارشناسان حذف تدریجی یارانه‌های پنهان را راهی برای عبور از مشکلات فعلی جامعه می‌دانند. این کارشناسان اختصاص یارانه به برخی از افراد و نهاد‌ها را غیر عادلانه می‌دانند. به عنوان مثال برخی‌ می‌گویند که یارانه پنهان ۱ درصد مشترکان پرمصرف برق بیشتر از حداقل حقوق کارگران است. با توجه به این شرایط به نظر می‌رسد اقتصاد کشور نیازمند شفاف‌سازی هرچه سریع‌تر در این زمینه است. ابراهیم نکو، نماینده مجلس و دبیر دوره نهم کمیسیون اقتصادی مجلس و کارشناس مسائل اقتصادی، درباره نهادهایی که از یارانه‌‌های پنهان و آشکار استفاده می‌کنند به «ابتکار» می‌گوید: نهادهایی که از یارانه پنهان در جامعه استفاده می‌کند را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد. یک دسته نهادها، ارگان‌ها و مجموعه‌هایی هستند که از این یارانه استفاده می‌کنند. دلیل آن‌هم این است که سیاست‌‌های کلی نظام در این راستا است و این نهاد‌ها برای رسیدن به یکسری از آرمان‌ها و برنامه‌ریزی‌هایی که در خود نظام وجود دارد و علاوه بر آن برای اینکه باید به اهدافی برسند از این حمایت استفاده می‌کنند. به عبارتی دیگر بدون حمایت یارانه‌ای نمی‌توانند به این اهداف تعریف شده برسند. در این مجموعه می‌توان به حوزه‌های درمانی اشاره کرد، البته مقداری از این یارانه به کلیه جامعه برمی‌گردد و اگر از آنها استفاده نشود، حوزه مشخص با مشکلاتی مواجه می‌شود. همان‌طور که گفتم برخی از حوزه‌ها هستند که برای حمایت از اقشار مختلف باید یکسری یارانه دریافت کنند. معمولا این یارانه‌های پرداختی را می‌توان جنبه حمایتی دولت از مردم و جامعه تعریف کرد.
وی می‌افزاید: بخش دیگری از این یارانه پنهان هم در حوزه بنزین و انرژی اختصاص می‌گیرد و دولت علی‌رغم میل باطنی‌اش نمی‌تواند این حمایت را قطع کند، چون در صورت قطع این حمایت‌ها مشکلاتی به وجود می‌آید که این مشکلات می‌تواند به بحران منتهی و موجب آشفتگی در جامعه شود. من معتقدم که برخی از مجموعه‌های خاص می‌توانند با یک برنامه‌ریزی جامع از یارانه‌های پنهان استفاده نکنند و متکی به خود باشند. به نوعی وابستگی مجموعه‌های مختلف به یارانه‌های دولتی به دنبال یک عادت صورت گرفته است. اما اگر دولت و تصمیم‌گیرندگان بخواهند این گروه‌های خاص را به مرور زمان از این سهم دریافتی از بابت یارانه‌های تعلق گرفته خارج کنند، باید یک اولویتی به این منظور در دستور کار دولت قرار بدهند.
نکو از لزوم کناره‌گیری مجموعه‌ها از دریافت یارانه‌های پنهان می‌گوید: من معتقدم که مجموعه‌ها باید از دریافت یارانه‌های دولت به هر شکلی کناره‌گیری کنند و به نوعی روی پای خودشان بایستند و با روش‌های نوین و خارج از حمایت‌های یارانه‌ای دولت فعالیت کنند. این بخش‌ها بیشتر از حمایت‌های یارانه‌ای حالا چه آشکار و چه پنهان فرقی نمی‌کند به حمایت‌های معنوی دولت نیاز دارند تا بتوانند با اختیار بیشتر ادامه فعالیت بدهند.
این کارشناس مسائل اقتصادی حذف یارانه‌ها را امری مهم می‌داند و می‌گوید: با توجه به یارانه‌های آشکار و پنهانی که در جامعه وجود دارد دولت باید به سمتی برود که این یارانه‌ها را با یک زمان‌بندی مشخص به حداقل برساند تا مدتی بعد بتواند آن را قطع کند. این فاجعه‌ای که در اقتصاد وجود دارد نتیجه حمایت‌های بی اساس در قالب یارانه‌های مختلف در جامعه است که حتی می‌توان آن را یک تخلف دانست. به عنوان مثال در بحث یارانه‌های حامل‌های انرژی اگر دولت به درستی به تکالیف خود و آنچه که در قانون مشخص شده بود عمل می‌کرد به مرور زمان این یارانه‌های نقدی و آشکار را کاهش می‌داد و بعد از مدتی آنها را حذف می‌کرد، امروز بسیاری از دردسرهایی که به دلیل توجیه غیرقابل قبول دولت است را نداشتیم. اختصاص این یارانه‌ها بیشتر تبدیل به ابزار سیاسی شده است تا حمایت‌های دلسوزانه توسط دولت! همچنین در بحث بنزین اگر به تدریج یارانه تعلق گرفته حذف می‌‏شد امروز نگرانی از این بابت که چه کنیم را نداشتیم. از طرفی دیگر باید به یارانه‌های پنهان اشاره کنم. طبق آمار و بررسی‌ها یارانه‌های پنهانی که به حوزه‌های مختلف اختصاص داده می‌شود، بسیار چشمگیر است، در صورتی که این یارانه‌های پنهان سامان‌دهی شوند سیل عظیمی از مشکلات حل خواهد شد. حتی در بسیاری از موارد نیازی به این یارانه‌ها نیست. در صورت نبود آنها دولت می‌توانست بسیاری از مشکلات جاری خودش را حل کند اما متاسفانه دولت توان مقابله و مدیریت در این زمینه را ندارد و آن‌هم به دلیل این است که این قضیه پنهان است و از سویی دیگر فشارهایی از سوی برخی گروه‌ها مانع از تصمیم‌گیری دولت در ‌این‌باره می‌شود.
وی می‌افزاید: در این شرایط ثروتمندان و برخی از گروه‌ها تحت حمایت یارانه‌ای دولت قرار می‌گیرند و فشارهای مضاعف مانع از حذف این یارانه‌ها در دولت می‌شود. رقم کمک‌های پنهان دولت نیاز به افشا دارد و لازم است که دقیق بگویند این یارانه‌های پنهان چقدر هستند، اما آنچه را که کارشناسان اعتقاد دارند یک رقم چشمگیر و قابل توجه‌ای است که از یک سو دولت با مقاومتی روبه‌رو است که نمی‌تواند آنها را حذف کند و از سوی دیگر منافع خیلی از افراد با این موضوع گره خورده است و احتمالا در برخی از موارد دولت مجبور است علی‌رغم تمام فشارها، اشتیاقی داشته باشد برای ادامه دادن حمایت از گروه‌های دیگر!
نکو با اشاره به نیاز اقتصاد کشور به حذف یارانه‌های پنهان می‌گوید: من معتقدم ورود پیدا کردن مجلس و اطلاع‌رسانی رسانه‌ها می‌تواند به وضع قانونی منتهی شود که این قانون دست دولت و دیگر دستگاه‌ها را باز بگذارد تا بتوانند این بخش از یارانه‌های حمایتی پنهان را معرفی کنند و در دو حوزه اساسی این یارانه‌ حاصله را مصرف کنند. مهم‌ترین بخش‌هایی که نیاز به حمایت دولت دارند بخش صنعت و تولید و اقشار آسیب‌پذیر جامعه است.