ذخیرگاه زیست کره توران در کمند خشکسالی

به گزارش ایرنا، توران یا خارتوران یکی از سه منطقه حفاظت شده و دیدنی‌های طبیعی ایران است که با مساحت یک میلیون و 470 هزار هکتار بعد از سرنگتی آفریقا، واقع در کشور تانزانیا، دومین منطقه بیوسفر جهان محسوب می‌شود.
این ذخیرگاه شامل سه محدوده پارک ملی ، پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت شده است ، منطقه خارتوران پس از پناهگاه حیات وحش نایبندان در طبس، دومین مجموعه حفاظت شده وسیع در ایران می‌باشد که علاوه بر این بزرگ‌ترین ذخیره‌گاه زیست‌کره کشور می باشد و گونه های نادر جانوری و گیاهی را در خود جای داده است.
در این ذخیرگاه 41 گونه پستاندار، 167 گونه پرنده، 42 گونه خزنده و 2 گونه دوزیست شناسایی شده‌اند که شاخص‌ترین آن‌ها یوزپلنگ آسیایی و گورخر ایرانی است.
خارتوران پس از پناهگاه حیات وحش نایبندان در طبس عنوان دومین مجموعه حفاظت شده وسیع ایران است.
یک میلیون هکتار از مجموع کل وسعت را پارک ملی و پناهگاه حیات وحش توران تشکیل می دهد که یکی از 11 ذخیره‌گاه زیست‌کره در ایران است.
پارک ملی توران در شرق استان سمنان و در جنوب‌شرقی شهرستان شاهرود و قسمت کوچکی از بخش شرقی آن در سبزوار استان خراسان رضوی قرار گرفته‌ است، این مجموعه در ضلع جنوبی جاده تهران - مشهد، شرق دهستان طرود و شمال‌شرقی کویر مرکزی ایران واقع شده‌ است.
ازسایر پستانداران این منطقه می‌توان به گرگ، شغال، روباه معمولی، کفتار، کاراکال، پلنگ، گربه وحشی یا دشتی، جبیر، آهو، پازن، (زیر گونه ایرانی) و قوچ وحشی است.
هوبره، زاغ بور، بحری، دلیجه، کبک، تیهو، بلدرچین، عقاب دشتی، چاخ لق، کبوتر چاهی، یاکریم، شاه بوف، سبزه قبا هندی، دم جنبانک ابلق، سنگ چشم دم سرخ و گنجشک معمولی از جمله پرندگان این منطقه هستند.
درمیان این پرندگان زاغ بور تنها پرنده بومی انحصاری ایران است که در کنار بوته‌های قیچ زندگی می‌کند، خارتوران بهترین زیستگاه برای این پرنده به شمارمی‌رود.
انواع گوناگونی از رده خزندگان در این منطقه به چشم می‌خورد که شامل راسته لاک‌پشت‌ها و نیز خانواده آگاماها، سمندرها و اسکینک‌ها است، از دیگر خانواده خزندگان می‌توان به بزمجه‌ها اشاره کرد.
همچنین، از خزندگان شاخص خارتوران هم به جز انواع سوسمار و آگاما می‌توان به بزمجه بیابانی و لاک‌پشت مهمیزدار و از راسته مارها به کفچه مار، افعی شاخ‌دار، مار زنگی و انواع مارهای جعفری اشاره کرد.
منطقه خارتوران به دلیل وجود ویژگی‌های منحصربه‌فرد، پوشش گیاهی خاص (قیچ، درمنه،کاروان کش، خار شتر، گز) عوارض جغرافیایی پست و بلند اقلیم ها باعث ایجاد طبیعت متنوع و از سرشار از گیاهان، جانوران و حشرات شده است.
اما این منطقه رویایی برای زیست حیات وحش این روزهای به دلیل خشکسالی و کمبود آب نیازمند تدبیر مسوولان و خیّران برای رفع کم آبی و تامین علوفه بر افزایش زاد و ولد و افزایش پوشش گیاهی در منطقه است.
با فرار سیدن فصل گرما کمبود آب و خشکسالی همواره گونه های گیاهی و جانواری این ذخیرگاه را تهدید می کند که این وضعیت در سال جاری بسیار نگران کننده شده است.
خشکسالی در این ذخیرگاه اکنون به حدی رسیده است که سالانه خیّران در قالب نذر با تامین آب و علوفه برای رفع عطش گونه های جانوری این منطقه اقدام می کنند.
به طوری که در سه سال گذشته بیش از سه هزار تُن علوفه از سوی خیران به مناطق حفاظت شده شاهرود ارسال شد که این امر گامی اساسی در جهت کاهش تلفات گونه های حیوانی در این مناطق شده است.
حدود 20 تانکر از سوی خیران و مشارکت اداره حفاظت محیط زیست شهرستان شاهرود در سه سال گذشته خریداری شده است و در روزهای گرم سال ،روزانه سه مرتبه به این مناطق آبرسانی می شود.
کارشناسان امر می گویند منطقه حفاظت شده توران با کمبود نیروی انسانی برای حفظ گونه های جانوری مواجه است و اکنون حدود 20 نفر به صورت شبانه روزی از این منطقه حفاظت می کنند در حالی که مشخصه آمار جهانی چهار برابر این تعداد است.
سالانه بیش از 20 گونه حیوانی پستاندار از این منطقه حفاظت شده به دلیل سانحه رانندگی تلف می شوند که حصار کشی این منطقه می تواند یکی از اقدامات موثر برای کاهش تلفات این گونه های جانوری ارزشمند باشد.
**خشکسالی ذخیرگاه توران را تهدید می کند
رییس پارک ملی توران شهرستان شاهرود گفت : خشکسالی و کمبود علوفه حیات وحش این منطقه حفاظت شده را تهدید می کند.
احمد رادمان در گفت و گو با ایرنا افزود : خشکسالی دلیل اصلی کاهش وحوش این پارک در سال‌های اخیر است و کمک خیران برای تامین علوفه در کاهش اثرات منفی این معضل فراروی این منطقه حفاظت شده تاثیرگذار خواهد بود.
وی با بیان این که جمعیت وحوش سال گذشته این پارک ملی نسبت به سال 95 تغییر چندانی نداشته است، اظهارداشت: با نگاهی به آمارها در مقایسه با 10 سال اخیر به دلیل وقوع خشکسالی با کاهش قابل توجه زاد و ولد گونه های جانوری مواجه هستیم و در این مدت نتوانستیم جمعیت موجود را حفظ کنیم.
وی جمعیت گورخر آسیایی در پایش تابستان 96 به نسبت 10 سال پیش را 2 برابر اعلام و اضافه کرد ، ادامه داد : بزرگ‌ترین مشکل پارک ملی توران تامین آب در منطقه است که با کمک خیران این مشکل تا حد مطلوبی برطرف شده است.
رادمان اضافه کرد : با خرید 10 تُن علوفه توسط اداره کل حفاظت محیط ‌زیست استان و 10 تُن علوفه از سوی خیران، بخشی از اثرات منفی خشکسالی و کمبود علوفه در منطقه جبران شده است.
رییس پارک ملی توران شاهرود تصریح کرد : با توجه به نقش و اهمیت حیات وحش در اقتصاد کشور، مردم منطقه در سال های گذشته همکاری‌های خوبی را با ماموران اجرایی پارک برای تهیه علوفه در قالب نذر طبیعت برای حیات وحش داشته اند.
**نذرطبیعت برای کاهش کم آبی در توران ضروری است
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان در گفت وگو با ایرنا با بیان این که از 26 ماه اسفند 96 تاکنون هفت قلاده یوز در پارک ملی توران مشاهده شد، افزود: سال 95، 15 مرحله مشاهده یوزپلنگ به صورت مستقیم و توسط دوربین تله‌ای ثبت شد و همچنین محیط بان‌ها نزدیک به 15 مرتبه موفق به مشاهده پلنگ به صورت مستقیم و توسط دوربین‌های تله‌ای در منطقه شدند که آخرین مرحله تصویر پلنگ در این منطقه 20 اسفند و در شرایطی که خود را به طور ماهرانه‌ای استتار کرده بود به ثبت رسید.
عباسعلی دامنگیر با تاکید بر این که مشارکت و حفاظت مردم بومی منطقه برای رفع تنش آبی باید در اولویت قرار گیرد است، افزود : با توجه به نقش و اهمیت حیات وحش در اقتصاد، مردم منطقه در سنوات اخیر همکاری‌های خوبی را با ماموران اجرایی پارک از جمله تهیه علوفه در قالب نذر طبیعت برای وحش داشتند.
وی با بیان این که در سال 96 حدود سه تانکر آبرسانی از سوی خیّران به اداره حفاظت محیط زیست استان تحویل شد، گفت : همیاری مردم با این نهاد برای در امان ماندن گونه های جانوری در این مناطق شایسته تقدیر است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان گفت : در سه سال گذشته حدود سه هزار تُن علوفه و 20 تانکر از سوی خیّران به این نهاد واگذار شد.
وی با بیان این که، طرح فنس کشی محور مواصلاتی تهران - مشهد در منطقه عبور یوزپلنگ آسیایی در دست اقدام است، تصریح کرد: در سال جاری با همکاری برای اجرای طرح یوز، اداره کل راه و ترابری و محیط‌زیست استان به فاصله 40 کیلومتر از میاندشت تا عباس‌آباد چندین تابلو و چراغ چشمک‌زن نصب‌شده است و از همه مسافران و زائران حرم علی بن موسی الرضا(ع) تقاضا داریم در این محدوده با سرعت مطمئن تردد کنند.
دامنگیر ادامه داد : به علت حساسیت منطقه پارک ملی توران شاهرود قرار نیست جاده جدیدی در این منطقه احداث شود چراکه به دلیل وجود گونه های مختلف جانوری، محیط‌زیست به شدت مخالف عریض شدن جاده است و تنها در این نقطه اقدامات به سازی انجام‌شده است.
وی با بیان این که سالانه بیش از 20 گونه جانوری پستاندار در منطقه حفاظت شده توران شاهرود به دلیل حوادث رانندگی تلف می شوند گفت: حصارکشی مناطق بهترین راهبرد برای جلوگیری این تلفات در این منطقه است.
**اعتبارات حصارکشی یوزپلنگ آسیایی در خارتوران ابلاغ شد
مدیرکل راه و ترابری استان سمنان در گفت و گو با ایرنا گفت : ایجاد یک محورسالم و بی خطر، روگذر و زیرگذر و حصارکشی محور میاندشت- عباس آباد در شمال منطقه خارتوران که به صورت 2 بانده است در دستور کار قرار دارد.
سید عبدالمجید نژاد صفوی به ایرنا گفت : به دلیل خطر انقراض یوزپلنگ و گورخر آسیایی در حیات وحش استان سمنان ایجاد مسیر سبز با هدف جلوگیری از تصادفات، کمک به تامین آب و علوفه در زمان نیاز و محافظت از سوی نیروهای حفاظتی برای جلوگیری از شکار این مسبر حصار کشی می شود.
وی خاطرنشان کرد: با توجه به تنوع زیستی استان سمنان، از انواع گربه سانان مانند یوزپلنگ آسیایی، پلنگ، گربه کاراکال، گربه وحشی، گربه جنگلی، گربه پالاس، گربه شنی و سیاه گوش به تعداد قابل توجهی در این استان وجود دارد.
وی ادامه داد : براساس برآورد اولیه، اجرای این طرح 12 میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد که با رایزنی‌ و مساعدت سازمان‌ راهداری کشور بخشی از این اعتبار تخصیص داده شد.
وی بیان داشت : بخش دیگر از این اعتبار، از طریق اسناد خزانه و پس از انجام مناقصه به پیمانکار پرداخت می‌شود.
نژاد صفوی اجرای این طرح را پس از طی فرآیند مناقصه اعلام و خاطرنشان کرد : طی مکاتبه با سازمان حفاظت محیط زیست ، محدوده و نقاط حساس، برای جلوگیری از بروز تصادفات خودروها با این حیوان کمیاب، برای ایمن‌سازی اعلام و ابلاغ شده است.
نژاد صفوی تصریح کرد: 10 کیلومتر از محل عبور یوزهای آسیایی در مسیر کاهک - عباس‌آباد شاهرود قرار دارد.
** چهار گونه حیوانی توران در خطر انقراض هستند
مدیرکل محیط زیست استان سمنان گفت: از بین 41 گونه پستاندار شناخته‌شده در ذخیره‌گاه توران تعداد 6 گونه حمایت و حفاظت‌شده و تعداد چهار گونه (گورخر ایرانی، یوزپلنگ آسیایی، شاه روباه، گربه شنی)، در معرض خطر انقراض هستند.
عباسعلی دامنگیر در گفت و گو با ایرنا افزود: بر اساس قوانین و مقررات ملی ازنظر تعداد پرندگان تعداد 24 گونه حمایت و حفاظت‌شده و هفت گونه (دلیجه، عقاب خاکستری، عقاب طلایی، کیک، بالابان، بحری، شاهین، هوبره و زاغ بور) در معرض خطر انقراض است.
به گفته وی، از رده دوزیستان و خزندگان و ماهیان نیز گونه در معرض خطر انقراض در این ذخیره‌گاه موجود نیست.
وی تصریح کرد : اولین گام برای حفاظت از یوز در مجموعه حفاظتی توران شناسایی حداقل جمعیتی این جانور در منطقه بود که با استفاده از دوربین‌های تله‌ای صورت گرفت و نقاط مشخص تردد یوز که در فاز اول تا حدود زیادی شناسایی‌شده‌اند و به‌طور مداوم پایش می‌شوند؛ چراکه دوربین گذاری با تکیه‌بر نتایج به ‌دست‌آمده با حداقل نیرو و هزینه برای سال‌های متوالی تکرار خواهد شد که آمار گوشت‌خواران بر اساس تصاویر گرفته‌شده و مشاهدات مستقیم بین 20 تا 30 قلاده یوزپلنگ است.
وی با اشاره به این که همه یوزهای توران بیمه شدند، افزود : اگر برخورد با خودرو یا اتفاقی صورت گرفت و منجر به خسارت به این گونه نادر از حیات‌وحش شد؛ کارشناسان بیمه با تهیه عکس و گزارش اقدام به کارشناسی کرده و حق بیمه به طرح حفاظت از یوزپلنگ پرداخت می‌شود.
وی ادامه داد : البته اقداماتی مانند نصب چراغ‌های هشداردهنده، فنس کشی محل‌های پیک تردد یوزهای آسیایی، نصب تابلوهای اطلاع‌رسانی، فرهنگ‌سازی و آموزش همچنین زیرگذرهای طبیعی جهت پیشگیری از تصادفات جاده‌ای یوزهای آسیایی انجام‌شده است.
** ذخیرگاه توران به محیط بانان بیشتر نیاز دارد
یکی از محیطبانان منطقه حفاظت شده توران گفت : محیط‌بانان ، مظلوم‌ترین قشر کارکنان دولت هستند که با مشکلات دوری از خانواده دست‌وپنجه نرم می‌کنند؛ ولی آنها عاشقانه با 9 شبانه‌روز کار و 6 شبانه‌روز استراحت در حال خدمت هستند.
علی محمدلو با اشاره به این که حقوق محیط‌بانان در مقابل سختی‌های کار آن ها به نسبت کارکنان سایر دستگاه‌های اجرایی ناچیز است، افزود : معیشت محیط‌بانان باید موردتوجه ویژه قرار گیرد.
وی با بیان این که هر 80 هزار هکتار از مساحت پارک ملی توران در اختیار یکی از محیط‌بانان است، گفت: محیط‌بانان همه این میزان مناطق را باید با موتورسیکلت سرکشی کند.
وی با اشاره به متوسط جهانی تعداد محیط‌بانان به ازای مناطق حفاظت‌شده ، افزود : آمار جهانی، حفاظت از 10 هزار هکتار برای هر محیط‌بان است در حالی که این رقم در پارک ملی توران به ازای هر 60 هزار هکتار است.
وی تصریح کرد : از آنجا که محیط بانان همواره در خطر مقابله با متخلفان و آسیب و مرگ قرار دارند از این رو نیاز به حمایت بیشتری دارند که بر این اساس سازمان حفاظت محیط زیست لایحه حمایت از محیط بانان را تهیه و به دولت تقدیم کرد که به تصویب رسید و اکنون در کمیسیون تخصصی مجلس قرار دارد تا بعد به صحن علنی مجلس برود.
محمدلو بیان داشت : با تصویب این لایحه، محیط بانان از بالاترین سقف حمایتی مانند نیروی مسلح برخوردار می شوند، همچنین تمام حمایت هایی که در دوران تعقیب و بازداشت و بعد از آن بر آن ها مترتب است مانند نیروهای مسلح خواهد بود و نسبت به بیمه هایی مانند بیمه عمر، حوادث و خانواده های آنها، در این مجموعه قرار می گیرند.
به گفته کارشناسان در ذخیره گاه زیست کره توران یک نقطه خالی از دام وجود ندارد، در پارک ملی توران هم تعلیف احشام وجود دارد در حالی که از نظر قانونی این کار ممنوع است، در نتیجه نیاز است که دستکم در فضای 100 هزار هکتاری پارک آزادسازی انجام شود تا اضطراب ناشی از حضور دام به حیات وحش وارد نگردد.
در هسته مرکزی این پارک هشت سامانه عرفی عشایر و آغل دام وجود دارد و تاکنون چهار سامانه خریداری شده است. با وجود 160 سامانه عرفی و آغل در این منطقه حفاظت شده، خالی شدن هسته مرکزی پارک به دلیل تراکم بالای گونه های جانوری در این منطقه، تاثیر بسیار زیادی در حفظ حیات وحش دارد.
منطقه حفاظت شده خارتوران با یک میلیون و 100 هزار هکتار مساحت در 140 کیلومتری جنوب شرقی شهر شاهرود و 28 کیلومتری جنوب شرقی مرکز بخش بیارجمند و در شمال کویر مرکزی ایران واقع شده است.