شیب تند سقوط در تعیین حریم آثار ملی کشور

ثبت حریم آثار تاریخی به اندازه‌ای مهم است که اگر یک اثر دارای حریم مصوب نباشد یونسکو پرونده ثبت جهانی آن‌را کنار می‌گذارد و حتی در ردیف آثار در انتظار ثبت جهانی نیز ثبت نخواهد شد. با این حال بررسی‌های روزنامه همشهری مشخص کرده است که در یک دهه گذشته به‌ویژه در فاصله سال‌های 91تا پایان سال 96دفتر ثبت آثار تاریخی و طبیعی کشور کارنامه موفقی در تعیین حریم آثار تاریخی کشور نداشته است. درحالی‌که این دفتر می‌توانست با تعیین سهمیه برای استان‌ها همانند سال‌های 77و 78که تعیین حرایم آثار تاریخی کشور به دفتر فنی سازمان میراث‌فرهنگی واگذار شده بود، سهمیه‌ای برای هر استان تعریف کند و آنها را به تعیین حریم آثار تاریخی ثبت ملی شده ملزم کند.
فهرست 20ساله تعیین حریم
جالب است بدانید براساس جدول ثبت حریم آثار تاریخی کشور از سال 76 تا پایان سال 96یعنی  2دهه گذشته که به‌دست همشهری رسیده است، در 2 سال 77و 78با توجه به اینکه آن‌زمان تعداد آثار ثبت ملی شده ایران بسیار کمتر از آن‌چیزی که اکنون وجود دارد بود، 205اثر تاریخی ایران دارای حریم شدند و سال‌های طلایی تعیین حریم آثار تاریخی در سازمان میراث‌فرهنگی بود. سال 91نیز 213اثر تاریخی ثبت ملی شده ایران تعیین حریم شدند و از این سال به بعد تا به امروز شیب نمودار تعیین حریم آثار تاریخی ثبت ملی شده کشور به سرعت سقوط کرد. در سال 91تعداد 64اثر، سال 92نیز 57اثر، سال 93هم 31اثر، سال 94به تعداد 80اثر، سال 95نیز تنها 38اثر و سال 96ناگهان 208اثر تعیین حریم شدند.
اما بررسی روند تعیین حریم آثار ثبت ملی شده کشور در سال 96بیانگر آن است که دفتر ثبت آثار تاریخی کشور به مدیریت فرهاد نظری تنها در یک پرونده 108اثر را  در خراسان رضوی و شهر مشهد تعیین حریم کرده است، اما نکته جالب در این آمار آن است که دفتر ثبت آثار تاریخی در زحمت زیادی که برای بالا بردن شیب نمودار در حال سقوط تعیین حریم آثار تاریخی کشیده بود اطراف حرم و بارگاه مقدس امام‌رضا(ع) را خط کشید و تمامی آثار واقع در این محدوده را دارای حریم عنوان کرد و در گزارش‌های خود نیز موضوع تعیین حریم 108اثر تاریخی را خبرسازی کرد. اما نگاهی به فهرست آثار تاریخی ثبت ملی شده در حریم بارگاه امام‌رضا(ع) بیانگر آن است که هیچ نشانی از 33 اثر تاریخی ثبت ملی شده اعلامی از سوی دفتر ثبت آثار تاریخی کشور وجود نداشت و تمام این 33اثر به‌طور کامل تخریب شده بودند. بدین‌ترتیب با در نظر گرفتن این موضوع که تنها 65 اثر در حریم بارگاه امام رضا(ع) دارای حریم شده‌اند نه 108اثر، بررسی جدول تعیین حریم آثار تاریخی ثبت ملی شده کشور نشان می‌دهد که از سال 91تا پایان سال 96 تعداد 12استان کشور در تعیین حریم آثار تاریخی نیز عملکرد صفر داشتند. براساس بررسی‌ها، کم‌کاری مطلق دفتر ثبت آثار تاریخی کشور در تعیین حریم آثار ثبت ملی شده ایران در استان‌های مختلف منجر به سقوط آزاد نمودار تعیین حریم آثار تاریخی در کشور شده است.
اهمال در تعیین حریم میراث ملی 
پیگیری‌های همشهری از سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری مشخص کرد که طی این سال‌ها برخی استان‌های کشور ده‌ها پرونده تعیین حریم به دفتر ثبت آثار تاریخی ارسال کرده‌اند که تاکنون در این دفتر بررسی نشده است. از سال 91تاکنون سالانه 15تا 20پرونده از برخی استان‌ها به این دفتر ارسال شده است که درخواست تعیین حریم آثار تاریخی را ارائه کرده بودند، اما دفتر ثبت آثار تاریخی به هیچ یک از این درخواست‌ها توجه نکرده است. استان کرمان 83پرونده تعیین حریم به دفتر ثبت آثار ارسال کرده است که هنوز بررسی نشده‌اند. استان قزوین نیز 8 ‌ماه است پرونده تعیین حریم 15اثر تاریخی را به آن دفتر ارسال کرده است که آنها نیز بررسی نشده‌اند.
براساس آمار سازمان میراث‌فرهنگی، در 20سال اخیر 2361اثر ثبت ملی شده کشور دارای حریم شده‌اند که تنها 335اثر ثبت ملی شده ایران در 6سال گذشته تعیین حریم شده‌اند. تعیین حریم آثار تاریخی ثبت ملی شده کشور از 48سال پیش آغاز شد و روند کند کنونی تعیین حریم آثار تاریخی در کشور در حالی ادامه یافته که ایران اکنون دارای 31هزار و 980اثر ثبت ملی شده است و 29هزار و 610اثر ثبت ملی شده کشور هنوز دارای حریم نیستند و با خطر تخریب و نابودی مواجه شده‌اند.
سستی دفتر ثبت در تعیین حریم به تخریب آثار ملی کشور منجر شده است
کارشناسان میراث‌فرهنگی فعالیت دفتر ثبت آثار تاریخی در 6سال گذشته را چنان ضعیف توصیف کرده‌اند که بیشتر به تخریب آثار تاریخی منجر شده است نه حفاظت از آثار ثبت ملی شده کشور. ایران در سال 77حدود 1400اثر ثبت ملی شده داشت که این آمار اکنون به بیش از 32هزار اثر رسیده است. یعنی تعداد آثار ثبت ملی شده ایران 19برابر شده است؛  درحالی‌که روند کند تعیین حریم کنونی نسبت به سال 77باید 19برابر بیشتر بود. کم‌کاری ،  اهمال و سستی دفتر ثبت آثار تاریخی و طبیعی کشور در تعیین حریم آثار ثبت ملی شده به انداز‌ه‌ای است که کارشناسان میراث‌فرهنگی اکنون به همشهری خبر داده‌اند که اگر حتی سالانه موفق به تعیین حریم یکهزار اثر هم شویم 29سال زمان می‌برد تا آثار ثبت ملی شده کنونی تعیین حریم شوند و با روند کنونی تعیین حریم 50سال دیگر هیچ نشانی از آثار تاریخی ثبت ملی شده بدون حریم نمی‌ماند.