پشت پرده مرگ فوک های خزری چیست؟

به گزارش گروه رسانه ای شرق؛ فوک خزری، تنها پستاندار بومی دریای خزر، نه‌تنها یکی از اجزای کلیدی اکوسیستم این دریا محسوب می‌شود، بلکه از نظر بوم‌شناسی و میراث طبیعی نیز دارای اهمیت فوق‌العاده‌ای است. این گونه که زمانی در سراسر سواحل دریای خزر به وفور دیده می‌شد، اکنون در معرض خطر جدی انقراض قرار دارد. افزایش آمار تلفات فوک‌ها در سال‌های اخیر و کاهش نرخ زادآوری، گویای بحرانی محیط‌زیستی است که در صورت عدم اقدام فوری، می‌تواند به نابودی کامل این گونه منجر شود.

استان مازندران به‌عنوان یکی از مناطق مهم ساحلی، طی سال‌های اخیر برنامه‌های حفاظتی متعددی را اجرا کرده است؛ اما پرسش اصلی اینجاست: آیا این اقدامات برای نجات فوک خزری کافی خواهد بود؟ وضعیت فعلی آمارها زنگ خطر را به صدا درآورده است.

بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که در دو ماه گذشته، حداقل 18 تا 21 فوک خزری در سواحل مازندران تلف شده‌اند؛ آماری که نسبت به سال‌های گذشته، از شدت یافتن خطرات برای این گونه حکایت دارد. طبق گزارش اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران، تا خرداد 1404، لاشه 21 قلاده فوک خزری در سواحل این استان یافت شده است. این در حالی است که جمعیت فوک خزری از حدود یک میلیون در ابتدای قرن بیستم، اکنون به کمتر از 70 هزار قلاده رسیده و برخی پژوهشگران هشدار داده‌اند که اگر این روند ادامه یابد، ممکن است این گونه طی چند دهه آینده به‌طور کامل از دریای خزر محو شود.

عوامل تهدیدکننده فوک خزری

برای درک بهتر وضعیت بغرنج فوک خزری، باید به عوامل تهدیدکننده بقای آن پرداخت:

آلودگی نفتی و صنعتی

ورود آلاینده‌های نفتی و صنعتی به دریای خزر، یکی از عوامل اصلی تهدید این گونه است. این آلاینده‌ها، شامل فلزات سنگین و ترکیبات شیمیایی، سبب بیماری‌های گوارشی و تنفسی در فوک‌ها می‌شوند. آزمایش‌ها نشان می‌دهد برخی فوک‌ها به‌دلیل تماس با این مواد، دچار مسمومیت شده‌اند.

کاهش منابع غذایی

کاهش ذخایر ماهیان دریای خزر، ناشی از صید بی‌رویه و تغییرات اقلیمی، باعث بروز بحران تغذیه‌ای برای فوک‌ها شده است. این پستانداران که عمدتاً از ماهیان کوچک تغذیه می‌کنند، برای تأمین غذا ناچار به طی مسیرهای طولانی‌تری شده‌اند و این مصرف انرژی بالا، میزان تلفات را افزایش داده است.

بیماری‌های ویروسی و باکتریایی

بیماری‌هایی مانند ویروس دیستمپر (مشابه دیستمپر سگ‌ها) و عفونت‌های باکتریایی، در سال‌های اخیر به‌صورت اپیدمیک در میان فوک‌ها شیوع یافته‌اند و عامل مرگ بسیاری از آن‌ها شده‌اند.

تورهای ماهیگیری و برخورد با شناورها

گرفتار شدن در تورهای ماهیگیری یکی از علل اصلی مرگ فوک‌های جوان است. همچنین برخورد با قایق‌های موتوری، منجر به آسیب‌های مرگبار برای این گونه می‌شود.

تغییرات اقلیمی و تخریب زیستگاه

افزایش دمای آب در دریای خزر و کاهش یخ‌های زمستانی که زیستگاه زادآوری فوک‌ها هستند، موجب شده این گونه در تولیدمثل با چالش مواجه شود و این مسئله به کاهش جمعیت آن‌ها انجامیده است.

اقدامات حفاظتی در مازندران

استان مازندران با اجرای طرح‌های حفاظتی در پی صیانت از فوک خزری است. مهم‌ترین اقدامات انجام‌شده عبارت‌اند از:

ایجاد مراکز امداد و نجات فوک خزری در بهشهر، بابلسر و تنکابن برای نگهداری و درمان فوک‌های آسیب‌دیده

برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای صیادان، جوامع محلی و فعالان محیط زیست

اجرای برنامه‌های پایش ساحلی و نمونه‌برداری جهت بررسی سلامت فوک‌ها و شناسایی عوامل تهدید

افزایش همکاری‌های بین‌المللی برای استفاده از تجربیات جهانی در حفاظت از فوک خزری

مواضع مسئولان محیط‌زیست مازندران

محمدرضا کنعانی، سرپرست اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران، با اعلام ثبت 21 مورد تلفات فوک خزری از ابتدای سال تا خرداد 1404، بر لزوم اقدامات فوری، هماهنگ و علمی برای حفاظت از این گونه ارزشمند تأکید کرد.

او گفت: فوک خزری، یکی از گونه‌های شاخص تنوع زیستی دریای خزر است که به‌دلیل تهدیدات انسانی و طبیعی در فهرست سرخ IUCN به‌عنوان گونه در معرض انقراض ثبت شده است.

کنعانی با اشاره به آغاز اجرای برنامه اقدام ملی حفاظت از فوک خزری در استان، افزود: «این طرح با مشارکت دانشگاه تربیت مدرس نور، مرکز امداد و نجات فوک خزری و سازمان حفاظت محیط زیست تدوین شده و هم‌اکنون با استقرار دبیرخانه دائمی در دانشگاه نور، در حال اجراست.»

وی از پایش روزانه سواحل، نمونه‌برداری، کالبدگشایی لاشه‌ها، همکاری با دامپزشکی، گشت‌های مشترک دریایی و آموزش تخصصی به‌عنوان بخشی از اقدامات در حال اجرا نام برد و گفت: تقویت همکاری‌های منطقه‌ای در چارچوب کنوانسیون تهران و تدوین پروتکل‌های حفاظتی نیز در دستور کار است.

وی در پایان خاطرنشان کرد: «مازندران یکی از مهم‌ترین پهنه‌های عبور و استراحت فوک خزری است و حفاظت از این گونه، مسئولیتی فراتر از استان و در چارچوب تعهدات ملی و بین‌المللی ماست. اداره‌کل محیط زیست استان با بهره‌گیری از همه ظرفیت‌های تخصصی و میدانی، اجرای کامل این برنامه را با جدیت دنبال می‌کند.»

حفاظت، ضرورتی منطقه‌ای و جهانی

به گزارش تسنیم، حفاظت از فوک خزری نیازمند اقدامات پایدار، بودجه‌محور و منطقه‌ای است. نظارت بر آلودگی‌های صنعتی، اجرای استانداردهای سختگیرانه، احیای ذخایر غذایی، جلوگیری از صید غیرمجاز، توسعه همکاری‌های فرامرزی و افزایش اعتبارات پژوهشی برای بررسی بیماری‌های شایع، می‌تواند آینده این گونه ارزشمند را تغییر دهد.