درک مردم و حاکمیت از فساد چقدر تفاوت دارد؟

به گزارش اکوایران، مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به بررسی مهم‌ترین مصادیق فساد از دید حاکمیت و مردم و همچنین از نظر فراوانی رخداد فساد پرداخته است.

رهبر انقلاب در بیانیه‌ گام دوم انقلاب، فساد اقتصادی و اخلاقی و سیاسی را توده‌ چرکین کشورها و نظام‌ها دانست و اظهار داشت: «اگر فساد در بدنه‌ حکومت‌ها عارض شود، زلزله‌ ویرانگر و ضربه‌زننده به مشروعیّت آنها است؛ و این برای نظامی چون جمهوری اسلامی که نیازمند مشروعیتی فراتر از مشروعیت‌های مرسوم و مبنائی‌تر از مقبولیت اجتماعی است، بسیار جدی‌تر و بنیانی‌تر از دیگر نظام‌ها است.»

به منظور شناخت و جلوگیری از بروز فساد در جامعه ابتدا باید مصادیق مختلف آن را شناخت.

مصادیق فساد در جامعه ایران

فساد اقتصادی عموما شامل سوء استفاده از قدرت به منظور منافع شخصی، اغلب از طریق ابزارهای غیرقانونی مانند رشوه و اختلاس صورت می‌گیرد. این سوء استفاده از قدرت می‌تواند به دور زدن رویه‌های قانونی و فرسایش روابط اجتماعی منجر شود.

فساد اداری معمولا در بدنه دولت و کارمندان میانی و رده پایین اتفاق می‌افتد. رشوه دادن که رایج‌ترین فساد در سیستم اداری تلقی می‌شود، معمولا عملی انفرادی است و منافع آن نیز منحصر به رشوه دهنده است. فساد اداری با هدف دور زدن قانون انجام شده و جرم محسوب می‌شود. در مقابل اما فساد سیاسی یا نفوذ به دولت یا مجلس با هدف رانت‌جویی و انحراف در تخصیص منابع در سطوح بالای سیاستی و تصمیم‌گیری اتفاق می‌افتد. این نوع از فساد معمولا با همکاری و تبانی افراد یا گروه‌های قدرتمند صورت می‌گیرد.

پدیده فساد قضایی نیز در بسیاری از نقاط جهان عدالت را خدشه‌دار می‌کند و مانع دسترسی شهروندان به حل و فصل بی‌طرفانه دعاوی با سایر شهروندان یا مسؤلین می‌شود که این امر اعتماد عمومی به حکمرانی و حاکمیت کشور را متزلزل می‌کند.

مرکز پژوهش‌های مجلس دلایل وجود فساد در نظام سلامت کشور را پیچیده بودن نظام‌های مراقبت سلامت ملی عنوان کرده است که اغلب ترکیبی از ارائه دهندگان عمومی و خصوصی و گروه‌های جمعیتی متفاوت (بیماران، ارائه‌دهندگان، بیمه‌گران، مدیران، توزیع‌کنندگان و سیاست‌گذاران) را شامل می‌شوند. دلیل دیگر ماهیت گسترده بودن زنجیره ارائه خدمات مراقبت سلامت و مشارکت افراد و بخش‌های مختلف است که مستعد بروز فساد هستند.

فساد حکمرانی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، کیفیت خدمات اجتماعی از قبیل بهداشت و آموزش را کاهش و نهادهای مجری قانون همچون نیروی پلیس را تحت تأثیر قرار داده است. در کشورهای مبتلا به حکمرانی بد، زمانی که مقامات دولتی، خدمات مورد تقاضای مردم را براساس ضوابط ارائه ندهند، آنها به روابط متوسل شده و یا به پرداخت رشوه دست می‌زنند تا بتوانند خدمات مورد نیازشان را دریافت کنند

گاهی فساد به شکل نقض هنجارهای غیررسمی پدیدار می‌شود. در بیشتر کشورها، سیاستمداران فریبکاری هستند که برای کسب آرای مردم در انتخابات، شعارهایی می‌دهند که پس از کسب قدرت، درست خلاف آنها عمل می‌کنند.

در فضای عمومی کشور آن قدر که فساد اقتصادی مذموم است، از ابعاد فساد فرهنگی و اجتماعی صحبت به میان نمی‌آید؛ فسادی که در مواقعی می‌تواند بسیار تخریب‌کننده‌تر از فساد اقتصادی باشد. فساد فرهنگی که یا برگرفته شده از رفتارهای صرف غربی و مدگرایی است یا برگرفته شده از یک تفکر و ایدئولوژی خاص که از خرده فرهنگ‌ها گرفته شده است. نافرمانی‌های مدنی، عموما برگرفته از فسادهای فرهنگی اجتماعی است.

در تحقیق حاضر، مرکز پژوهش‌های مجلس از شاخص‌های مرکزیت درجه، مرکزیت بینابینی، مرکزیت نزدیکی و شاخص‌های محوریت و مرجعیت به منظور رتبه‌بندی مصادیق فساد و عاملین فساد استفاده کرده است.

باتوجه به جدول فوق، «اختلاس» که از مصادیق فساد اقتصادی است، از نظر مردم و حاکمیت مهم‌ترین مصادق فساد در کشور تلقی می‌شود.

«رشوه»، «پارتی بازی»، «رانت‌خواری» و «گران‌فروشی» مصادیقی از فساد هستند که از نظر مردم و فراوانی رخداد آنها مشترک هستند.