اتفاقی که ۶۰ سال پیش برای تختی افتاد به شکلی تکرار شد

مراسم بزرگداشت کیومرث پوراحمد‌ توسط کمیته فرهنگی انجمن نویسندگان و منتقدان سینمای ایرانی با همکاری کانون کارگردانان سینمای ایران در خانه سینما برگزار شد. در ابتدای این نشست مازیار فکری‌ارشاد نایب‌رئیس انجمن منتقدان و مجری مراسم، پیام جعفر گودرزی رئیس انجمن منتقدان را قرائت کرد. در این پیام به سال سخت سینما در سال ۱۴۰۲ اشاره شده بود. گودرزی در این پیام نوشته بود: «پوراحمد فیلم‌سازی ایران‌دوست و نگران آینده بود و می‌خواست ایرانی بماند». سپس عباس یاری، منتقد و نویسنده سینمایی با بیان اینکه علی‌رغم تمامی بحران‌های سینمای ایران و ترک‌هایی که به بدنه خانه سینما خورده، ادامه داد: همچنان چراغ این خانه روشن است و این کشتی در مقابل توفان‌های مختلف ایستادگی کرده است.

او با بیان اینکه کاش این مراسم در زمان حیات پوراحمد برگزار می‌شد و با آرزوی سلامتی برای بهرام بیضایی گفت: معمولا ما بعد از مدتی زاری، این افراد را فراموش می‌کنیم و برگزاری چنین مراسم‌هایی نشان می‌دهد که می‌خواهیم بگوییم هنرمند رفتنی نیست و ماندنی است. این منتقد با بیان اینکه «در دوران هیس هستیم»، گفت: کوچک‌ترین عکس، مطلب و کلمه‌ای از جانب هنرمند واکنش گروهی را در فضای مجازی به همراه دارد و آنها شروع به توهین می‌کنند و یادشان می‌رود که این فرد «قصه‌های مجید» را ساخته و با دیدنش کیف کرده‌اند و حالشان خوب شده است. پوراحمد از فیلم‌سازانی بود که در آثارش به بچه‌ها و قومیت‌ها توجه داشت، اگر شخصیتی را از کرمان به اصفهان می‌برد، او را به رنگ و بوی منطقه در‌می‌آورد و این موضوع اتفاقی نبود، بلکه مطالعه می‌کرد و تلاش داشت به‌اصطلاح گزک دست کسی ندهد. او به جای خالی علیرضا داوودنژاد، از دوستان نزدیک کیومرث پوراحمد در این مراسم اشاره کرد و گفت: پوراحمد دغدغه داشت، سینمای ایران برایش مهم بود، درباره کسی مطلب ناجور ننوشت، پشت کسی ناجور نمی‌گفت. هرگز برای فیلم‌های خودش نمی‌گفت که هوای ما را داشته باشد برعکس تنها کسی بود که می‌گفت «من رو بچلونید» اما خودش این‌ کار را نمی‌کرد. در انتشار مطالبش سخت‌گیر بود و نمی‌خواست کلمه‌ای تغییر کند و اگر عکسی مورد پسندش نبود، گله می‌کرد. برایش آرزوی آرامش می‌کنم. تا زمانی که سینمای ایران هست، یاد او در قلب دوستدارانش خواهد بود. یاری در بخش دیگری از سخنان خود با تأکید بر دوران هیس به واکنش‌های آخرین فیلم پوراحمد در جشنواره فیلم فجر اشاره کرد و گفت: آخرین فیلم پوراحمد، برایش تجربه دردناکی بود. در گوشه‌گوشه سالن هنگام نمایش فیلم او را هو می‌کردند. این کار زشتی بود و این اتفاق در هیچ جشنواره‌ای نمی‌افتد. اگر کسی از فیلم خوشش نیاید آرام از سالن خارج می‌شود. متأسفانه این موضوع را در نظر نمی‌گیرند که کارگردان با همسر و عواملش در سالن نشسته‌اند و این حرکت ناجور است. امیدواریم شاهد اتفاقات بهتری باشیم.

ابوالحسن داودی، فیلم‌ساز نیز در سخنانی گفت: این مراسم‌ها باعث می‌شود بر این اصل بمانیم که سینما زنده‌ است و می‌تواند از سخت‌ترین و تاریک‌ترین و بزرگ‌ترین دست‌اندازها عبور کند و به مسیر خود ادامه بدهد. داودی همچنین با اشاره به اینکه سینمای کودک بعد از انقلاب شکل گرفت، ادامه داد: سینمای کودک بیشتر متکی بر کودکی درون است. مهم‌ترین کارهای پوراحمد در حوزه سینمای کودک است، او شخصیت‌هایی خلق کرد که برای همیشه می‌ماند. پوراحمد در این زمینه بیشتر متکی به کودک درون بود تا تکنیک و دانش سینمایی. داودی سپس درباره تجربه حضور فیلم‌هایشان در جشنواره فیلم کودک‌ یادآور شد: فیلم «شکار خاموش» پوراحمد مورد کم‌لطفی قرار گرفت و اگر مورد توجه بود، ژانر جدید و ماندگار در فیلم کودک ایجاد می‌شد. یا فیلم «شرم» پوراحمد که به بخش بین‌الملل راه یافته بود، اما چون مضمون فیلم، موضوعی خاص فرهنگ ایرانی یعنی رودربایستی بود، باعث شد داوران موضوع فیلم را متوجه نشوند و فیلم مورد توجه قرار نگیرد. این فیلم‌ساز ادامه داد: واقعا سؤال است فیلم‌سازی که توانسته بود با ‌شیرینی شخصیت‌های جذاب و ماندگاری همچون مجید و بی‌بی را خلق کند، شخصیت‌هایی مطلقا ایرانی، چگونه باید به تلخی و زبان قاصر برسد؟ کیومرث پوراحمد دل کوچکی داشت، البته گاه زبانش به‌شدت تند می‌شد، اما این زبان تند در لحظه بود. داودی با بیان اینکه زمان درگذشت پوراحمد ایران نبوده و با شکل بدی خبرش را خوانده و بعد هم آن تصویر دردناک را دیده بود، گفت: هیچ‌گاه نتوانستم باور کنم؛ در این سال‌ها با تنگ‌شدن فضا روحیه‌اش خوب نبود و از رسیدن به فضای ایدئال ناامید شده بود، اما هیچ باورم نمی‌شد این اتفاق بیفتد و برایم قابل هضم نبوده و نیست.

این فیلم‌ساز گفت: حبیب احمدزاده نکته درستی را مطرح می‌کند که ما مردم بیشتر اهل جواب هستیم تا سؤال، به جای اینکه سؤال بپرسیم تا پاسخ را بشنویم و روشنگری شود، به جواب‌هایی که دوست داریم بشنویم تکیه می‌کنیم. برخی کیومرث پوراحمد را چه در زمان حیات و چه پس از مرگش دارند نابود می‌کنند و با ظن خود با مسئله برخورد می‌کنند که گاه سطحی است و این خیلی بد است. ما واقعیت را به صورت کامل نمی‌دانیم و واقعیت می‌تواند همه چیز باشد، اما ما نمی‌دانیم، بنابراین حق قضاوت نداریم و حق نداریم ظن خود را به فضای خانواده ببریم. اتفاقی که ۶۰ سال پیش برای تختی افتاد، به شکلی تکرار شد.

محسن امیریوسفی، رئیس کانون کارگردانان سینمای ایران نیز در سخنانی گفت: سال گذشته، سال عجیب و غریبی داشتیم که بهارش با خبر مرگ کیومرث پوراحمد شروع شد و اوایل پاییز خبر قتل مهرجویی و همسرش. در چنین شرایطی واقعا به جای چراها و ای‌کاش‌ها، صحبت‌های خاطربرانگیز بگوییم که تسلی‌بخش خاطرات ما باشد. این کارگردان سپس در بخشی از سخنان خود گفت: پوراحمد، کودک درون جسوری داشت و جسارتش بیش از هم‌نسلان خود و نسل ما بود. در صحبت‌ها، واکنش‌ها و کنشگری‌اش این کودک درون و جسور حضور داشت و او را زنده نگه می‌داشت. عباس یاری، «قصه‌های مجید» را میراث ماندگار پوراحمد خواند و گفت: پوراحمد بارها گفته است «دل‌خوشی از کودکی‌ام نداشتم و آزار دیدم» و شاید این موضوع را به شکل دیگری در فیلم‌هایش به نمایش گذاشت و بیشتر فیلم‌هایش درباره کودکان و رابطه آنها با خانواده است. او به جای اینکه انتقام بگیرد، فشارهای روحی را که به بچه‌ها وارد می‌شود، نشان می‌دهد. «قصه‌های مجید» را بهترین کار او می‌دانم. داودی نیز با بیان اینکه نظرش همسو با یاری است، اظهار کرد: «قصه‌های مجید» علاوه بر اینکه در سینما تأثیرگذار است، در شناخت جامعه ایرانی نیز تأثیرگذار است؛ این فیلم تصویر جامعی از یک دوران اجتماعی ایران می‌دهد. صحنه‌هایی در این فیلم دیدم که تصویر ایرانی ناب است و به تکرار در این مجموعه رفتار ایرانی را دیدم یا فیلم رودربایستی او. کیومرث پوراحمد در این زمینه از جهاتی شبیه مرحوم علی حاتمی بود. بخش عمده‌ای از ساختار فیلم علی حاتمی از ذهن خودش می‌آمد، اما چیزی که کیومرث عرضه می‌کرد از تجربه و تخیلش بود، ساختگی نبود و پایه فرهنگ زندگی تجربی ایرانی بود، فرهنگ دانشگاهی نبود. مهم‌ترین میراث «قصه‌های مجید» بود و با این فیلم دینی را به گردن ایران و مدیران فرهنگی چهار و اندی دهه دارد.

امیریوسفی نیز گفت: همان‌طور که به درستی اشاره شد «قصه‌های مجید» با نگاه ایرانی‌ای که دارد، پوراحمد را به علی حاتمی معاصر ما تبدیل می‌کند؛ این سریال با سریال‌های هم‌زمان خود تفاوت داشت. پوراحمد سینمای کودک را تجربه کرد و در میان هم‌نسلانش در این زمینه جسارت داشت. بخش دیگری از مراسم به ژانرهای متفاوتی که پوراحمد در آن طبع‌آزمایی کرده، پرداخته شد. در این بخش یاری به بحران‌های فیلم‌سازی و هزینه‌های بالای آن پرداخت و گفت: اگر فیلمی خوب درنیامده به این معنا نبوده که پوراحمد بلد نبود فیلم بسازد.