سیاست ترکیه در قبال جنگ اوکراین؛ صلح یا سیاست؟

نویسنده: NIKOLA MIKOVIC
منبع: Asia Times
درحالی‌که جنگ روسیه در اوکراین وارد نهمین ماه خود می‌شود، ترکیه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بازیگران خارجی درگیری ظاهرشده است. آنکارا توانسته است در این مخاصمه روابط خود را با مسکو و کی‌یف حفظ کند و خود را به‌عنوان میانجی کلیدی در پایان دادن به درگیری‌ها قرار دهد. اما آیا واقعا صلح انگیزه ترکیه است یا رئیس‌جمهور رجب طیب اردوغان بیشتر علاقه‌مند است تا اهرم فشار بیشتری در مقابل روسیه داشته باشد؟ ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه بارها ازآنچه بی‌طرفی ترکیه در قبال جنگ می‌خواند، تمجید کرده است. البته جالب این است که اگرچه آنکارا خطوط ارتباطی را با هر دو طرف باز نگه‌داشته است، اما بی‌طرف نیست. ترکیه نه‌تنها پهپادهای «بایراکتار»، بلکه موشک‌های هدایت‌شونده دقیق TRLG-230 را نیز در اختیار اوکراین قرار می‌دهد. در ماه اکتبر، کشتی‌سازی ترکیه حتی اولین کشتی ضد زیردریایی اوکراین را به آب انداخت. علاوه بر این، انتظار می‌رود «بایکار» سازنده هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه، یک کارخانه تولید پهپاد در اوکراین را در دو سال آینده تکمیل کند. آیا این بدان معناست که اردوغان، دوست عزیز پوتین، تضمین‌هایی از کرملین دریافت کرده که نیروهای روسیه به سرمایه‌گذاری‌های ترکیه در اوکراین حمله نکنند؟
این اولین بار نیست که این دو رهبر چنین ترتیبی می‌دهند. آن‌ها سابقه معاملات سودآوری از سوریه و لیبی گرفته تا ارمنستان و آذربایجان دارند.  اخیراً اردوغان تائید کرد که از ارسال غلات روسیه به کشورهای فقیر آفریقایی حمایت می‌کند. اتفاقی نیست که کشورهایی که روسیه غله خود را به‌صورت رایگان به آن‌ها می‌فرستد - مالی، جیبوتی، سودان و سومالی - همان‌جاهایی هستند که ترکیه در تلاش برای افزایش نفوذ خود بوده است؛ بنابراین، از دیدگاه اردوغان، ژست حسن نیت پوتین به آنکارا کمک می‌کند تا به اهداف سیاست خارجی خود دست یابد. پس از انفجارهای پل کرچ در ماه اکتبر که توان روسیه در تجدیدقوای نیروهایش در کریمه را محدود کرد، کرملین از توافق غلات دریای سیاه خارج شد و اوکراین را متهم کرد که از کریدور امنیتی برای حمله به ناوگان دریای سیاه روسیه استفاده می‌کند. بااین‌حال، یک تماس تلفنی با اردوغان کافی بود تا پوتین نظر خود را تغییر دهد و موافقت کند که اوکراین غلات خود را از طریق دریای سیاه صادر کند. درنتیجه، ترکیه اکنون می‌تواند غلات را از اوکراین و روسیه باقیمت‌های پایین‌تر خریداری کند که به نفع اقتصاد تورم زده ترکیه خواهد بود. درواقع، تمدید قرارداد غلات، ترکیه را بار دیگر به‌عنوان یک بازیگر مهم در مناقشه معرفی کرد و نشان داد که اردوغان اهرم قابل‌توجهی برای تأثیرگذاری بر پوتین دارد؛ اما چرا؟ درنتیجه انزوای بین‌المللی مسکو، ترکیه به دروازه اصلی روسیه به جهان تبدیل‌شده است. ترکیه تنها عضو سازمان پیمان آتلانتیک شمالی است که تحریمی را علیه روسیه اعمال نکرده و به پوتین یک‌راه نجات اقتصادی داده است؛ بنابراین، جای تعجب نیست که کرملین چشم خود را بر اقدامات آنکارا در اوکراین و اخیراً در سوریه ببندد.
پس‌ازاینکه ترکیه هفته گذشته حملات هوایی را در شمال سوریه آغاز کرد، اردوغان تأکید کرد که باوجود حضور نظامی روسیه در سوریه، از قبل به پوتین در مورد این عملیات اطلاع نداده است. اردوغان به‌خوبی می‌داند که مسکو نمی‌تواند به یگان‌های مدافع خلق تحت تسلط کردها در شمال سوریه - هدف اصلی آنکارا - و یا ارتش عربی سوریه به ریاست بشار اسد کمک کند.
به همین ترتیب، پس‌ازاینکه ترکیه اخیرا تصمیم گرفت قوانین مربوط به نفت‌کش‌هایی را که از تنگه‌های بسفر و داردانل عبور می‌کنند سخت‌گیرانه‌تر کند- اقدامی که می‌تواند جریان نفت روسیه را محدود کند- مسکو دوباره مجبور شد سکوت اختیار کند.
در اصل، ترکیه در حال خرید سکوت روسیه است. به گفته منابع روسی، در سال 2021، حجم تجارت بین روسیه و ترکیه به حدود 35 میلیارد دلار رسید و انتظار می‌رود امسال به 60 میلیارد دلار برسد. علاوه بر این، کرملین قصد دارد همکاری‌های خود با آنکارا در زمینه انرژی را افزایش دهد و ترکیه را به یک مرکز گاز منطقه‌ای تبدیل کند. اما باوجود همه اهرم‌هایی که اردوغان برای فشار بر مسکو دارد بعید است که او نفوذی برای پایان دادن به جنگ اوکراین داشته باشد. نهایت کاری که او می‌تواند انجام دهد ادامه میانجیگری برای وادار کردن روسیه به خروج از نیروگاه هسته‌ای زاپروژیا، کمک به مسکو و کی‌یف برای دستیابی به توافقاتی در مورد محموله غلات و آمونیاک، تبادل زندانیان و حتی آتش‌بس است. بزرگ‌ترین سؤال این است که این کارها برای اردوغان چه سودی دارد؟ یکی از پاسخ‌های ممکن حمایت داخلی است. با برنامه‌ریزی انتخابات عمومی ترکیه برای ژوئن 2023، اردوغان ممکن است به دنبال تقویت کارنامه خود در سیاست خارجی باشد و از اهرم خود بر پوتین استفاده کند تا ترک‌ها را متقاعد کند که قدرت حزب عدالت و توسعه (AKP) برای امنیت بلندمدت و رشد اقتصادی ترکیه ضروری است.
دلیل هرچه که باشد، واقعیت این است که در این مرحله از روابط ترکیه و روسیه، ترکیه است که فعلاً ابتکار را در دست دارد. این موضوع اردوغان را در موقعیتی رشک‌برانگیز قرار داده است. نحوه استفاده او از این قدرت می‌تواند منطقه را برای سال‌های آینده تغییر دهد.