سازمان ملل از سال ۲۰۰۹ میلادی ۸ ژوئن مصادف با 18 خرداد را به عنوان روز جهانی اقیانوس ها( به انگلیسی World Oceans Day ) و با هدف حفاظت از اقیانوس ها این روز را به این شکل نامگذاری کرده است. با ما همراه باشید تا شما را با روز جهانی اقیانوس آشنا کنیم.
| روز جهانی اقیانوس ها | |
| تاریخ | ۸ ژوئن برابر با شنبه ۱۸ خرداد |
| علت نامگذاری | سازمان ملل متحد با هدف حفاظت از منابع گران‌بها و نجات اقیانوس ها از خطر آلودگی و تخریب گونه‌ها نامگذاری کرد |
تعریف اقیانوس
اقیانوس ( به انگلیسیOcean) ( که از واژه یونانی okeanus)Ωκεανός) گرفته شده‌است به پیکره‌های بزرگی از آب‌های شور گفته می‌شود که جزوی از آب کره می‌باشد و مرز آبی میان چند خشکی بزرگ و قاره را می‌سازد.
اهمیت اقیانوس ها
بر اساس تحقیقات صورت گرفته نخستین اشکال حیات از اقیانوس ها ظاهر شده و سپس شاهد ورود حیات از دریاها به خشکی بوده ایم به همین دلیل اهمیت اقیانوس ها بسیار بالا بوده و لازم است تا از این منابع مهم کره زمین نگهداری شود.
تاریخچه نام گذاری روز اقیانوس ها
هر ساله در روز هشتم ژوئن مراسم "روز جهانی اقیانوس‌ها" برگزار می شود. برای اولین بار در سال ۱۹۹۲ که پیشنهاد اختصاص دادن یک روز برای اقیانوس ها توسط هیئت کانادایی در اجلاس زمین در شهر ریودوژانیرو کشور برزیل مطرح شد.
پس از آن در سال ۱۹۹۸ کمیسیون بین المللی اقیانوس شناسی یونسکو برای برگزاری یک مراسم بین المللی برای اقیانوس ها اقدام کرد و شاهد حمایت های همه جانبه از سوی این کمیسیون بوده ایم.پس از آن در سال ۲۰۰۲ سازمان شبکه جهانی اقیانوس ها و پروژه اقیانوس که به عنوان سازمان حفاظت از محیط زیست شناخته می شدند، تلاش کردند تا این روز را با کمک شبکه باغ وحش و آکواریوم ها، گروه های زیست محیطی و… در نقاط مختلف جهان جشن بگیرند.
پس از این فعالیت ها بود که در نهایت سازمان ملل در سال ۲۰۰۸ روزی را برای اقیانوس ها تعیین کرد. در هشت ماه ژوئن سال ۲۰۰۹ برای اولین بار روز جهانی اقیانوس ها جشن گرفته شد.
به مناسبت اولین سالگرد روز جهانی اقیانوس ها، بان کی مون دبیرکل وقت سازمان ملل در پیامی به این موضوع اشاره کرد که اقیانوس ها و جوامع انسانی ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند و این روز فرصتی برای شناسایی چالش ها است تا بتوان از ظرفیت اقیانوس استفاده کرده و برای نجات آن ها قدمی برداشت.
آلودگی اقیانوس ها
آلودگی اقیانوس ها شامل آلودگی ناشی از پلاستیک، نشت نفت، ضایعات کشاورزی، پسماند شهری و مواد شیمیایی در جهان امروز به موضوعی رایج تبدیل شده که درسالهای اخیر محیط زیست پاک از جمله اقیانوس ها را با وضعیت وخیم تری مواجه کرده و به طور جدی سلامت بشر را تهدید می‌کند.
آلودگی اقیانوس ها شامل ترکیبی پیچیده از مواد سمی، پلاستیک، مواد شیمیایی ، نفت، پسماند شهری و صنعتی، حشره کش ها، کودهای شیمیایی، داروهای شیمیایی، ضایعات کشاورزی و فاضلاب است.
بیش از ۸۰ درصد از این آلودگی را منابع زمینی تشکیل می دهند که از طریق رودخانه ها، اتمسفر(آلاینده های هوا توسط باران و برف در اقیانوس شسته می شوند)، به طور مستقیم از طریق تخلیه مواد از جمله مواد آلوده کننده تصفیه خانه ها ایجاد می شود. آلودگی اقیانوس ها در کنار سواحل و مناطق پرازدحام در خطوط ساحلی و در کشورهایی با درامد پایین یا متوسط سنگین تر است.
اما آلودگی اقیانوس ها همچنین ممکن است در اقیانوس های آزاد و در اعماق اقیانوس ها و سواحل سرزمین های دورافتاده شناخته شود و در واقع آلودگی اقیانوس ها مرزی نمی شناسد.
خطرناک ترین موارد آلودگی اقیانوس ها؛ آلودگی پلاستیک
آلودگی پلاستیک مشهودترین نمونه از آلودگی اقیانوس ها است. بیش از ۱۰ تن از پلاستیک ها هر ساله وارد اقیانوس ها می شوند. بیشتر آنها به ذرات ریزپلاستیک تجزیه می شوند و در رسوبات ساحلی و اعماق دریا تجمع می یابند.
قطعات بزرگتر پلاستیک برای چند دهه روی آب شناور می مانند و در نهایت به عنوان مواد غلیظ گسترده وارد محل تقاطع جریان های آبی می شوند و به گردش در می آیند. «بسته اشغال» اقیانوس آرام بهترین نمونه آن است.
ریز پلاستیک ها مواد شیمیایی سمی چندگانه ای دارند که برای انعطاف پذیری پلاستیک ها به آنها افزوده می شود و همچنین شامل مواد ضد آب و مقاوم دربرابر شعله هستند. آنها حاوی مواد شیمیایی هستند که می توانند سرطان زا باشند و مشکلاتی را در تولد کودکان نارس و باروری ایجاد کنند.
این ذرات شیمیایی وارد زنجیره مواد غذایی می شوند و در مواد غذایی دریایی مانند ماهی ها ذخیره می شوند و هنگامی که بشر از آنها استفاده می کند در واقع میلیون ها ذرات ریزپلاستیکی و مواد شیمایی را وارد بدن خود می کند. هر چند میزان آسیب این ریزپلاستیک ها بر بدن انسان محل بحث است اما قرار گرفتن درمعرض مواد شیمیایی خطر همه انواع بیماری های ناشی از آنها را افزایش می دهد و در واقع ما اکنون ریزپلاستیک ها را در بدن خود داریم.
جیوه در اقیانوس ها گسترده است و عامل اصلی آن سوختن زغال سنگ در خانه ها و صنایع است. زغال سنگ حاوی جیوه است و وقتی می سوزد ، جیوه بخار می شود ، وارد جو می شود و در نهایت وارد دریا می شود. استخراج طلا منبع دیگری است ، زیرا از جیوه برای استخراج طلا از سنگ معدن استفاده می شود.
جیوه می تواند در ماهی های تن و شمشیرماهی که ما از آنها استفاده می کنیم، به مقدار زیادی تجمع یابد. ماهی های آلوده به خصوص اگر توسط مادران باردار خورده شوند می توانند خطرناک باشند. نوزادانی که در رحم مادران خوددر معرض جیوه قرار می گیرند دچار آسیب مغزی می شوند، ممکن است ضریب هوشی آنها کاهش یافته و خطر بیمرای های اوتیسم و سایر اختلالات یادگیری در آنها افزایش می یابد. قرار گرفتن در معرض جیوه برای بزرگسالان هم خطرناک است و بیماری های قلبی و زوال عقل را افزایش می دهد.
آلودگی های نفتی در اقیانوس ها
این آلودگی ناشی از نشت نفت است که میکروارگانیسم های دریایی را در معرض خطرقرار می دهند. این مواد اکسیژن زمین را تامین می کنند و از انرژی خورشیدی برای تبدیل گاز دی اکسید کربن به اکسیژن استفاده می کنند و مواد شیمیایی و دیگر مواد آلوده کننده ارگانیک به آنها آسیب می رسانند. وقتی نشت نفت گسترده است تاثیر آن نیز هنگفت است.
آلودگی ساحلی
آلودگی ناشی از ضایعات صنعتی، کشاورزی، حشره کش ها و فاضلات تعداد دفعات شکوفایی خطرناک جلبکی را که به کشند سرخ، قهوه ای و سبز معروف است افزایش می دهد. این شکوفایی های جلبیکی باعث تولیدمواد سمی و اسیدهایی می شوند که در بدن ماهی ها و صدف ها تجمع می یابند و آزادشدن آنها می تواند باعث زوال عقل ، فراموشی ، فلج و حتی مرگ سریع شوند. با استنشاق ، می توانند آسم ایجاد کنند.
میکروارگانیسم های خطرناک
این مواد ناشی از ترکیبی از آلودگی ساحلی و گرم شدن دریاها است که باعث گسترش آنها می شود. باکتری های خطرناکی که در آب های گرم تر یافت می شوند و باعث بیماری های کشنده می شوند اکنون بیشتر در اقیانوس های شمالی مشاهده می شوند و عفونت هایی خطرناکی را ایجاد می کنند.
به رغم نتایج هشدار دهنده این تحقیقات خبر خوش این است که آلودگی اقیانوس ها مانند دیگر انواع آلودگی ها قابل کنترل وپیشگیری هستند. ممنوعیت استفاده از پلاستیک های یکبار مصرف و تفکیک بهتر زباله می تواند این آلودگی را در مبدا از بین ببرد به ویژه این امر در خصوص آلودگی پلاستیک در زمین و دریا موثر است.
حفظ و حراست از کره زمین یک نگرانی جهانی و مسئولیت جمعی است. دولت هایی که سنگینی آلودگی اقیانوس ها را درک می کنند از خطرات فزاینده آن با خبرند و در تعامل باجوامع خود اقدامات و تدابیر جسورانه ای را با استناد بر شواهد برای جلوگیری از آلودگی در مبدا بکار می برند؛ اقدامی که برای جلوگیری از آلودگی اقیانوس ها و حفاظت از سلامت خود ما انسان ها ضرورت دارد.
معرفی اقیانوس های جهان
1- اقیانوس آرام
اقیانوس آرام ( به انگلیسی Pacific Ocean) بزرگترین و عمیق‌ترین اقیانوس در جهان به شمار می‌رود که در سرتاسر منطقه‌ی وسیعی حدود ۷۸ ر. ۶۳ میلیون مایل مربع (۱۹ ر. ۱۶۵ میلیون کیلومتر مربع) گسترش یافته است، و به عبارت دیگر، پهنای آن حداقل ۴۵% از سطح زمین می‌باشد.
مرز‌های آن از زمین‌های آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی در شرق، و روسیه، ژاپن، استرالیا، و گروه‌های مختلف از کشور‌های جزیره‌ای در غرب امتداد یافته‌اند. در جهت مرز‌های شمالی و جنوبی به ترتیب، اقیانوس‌های منجمد شمالی و منجمد جنوبی قرار دارند.
گودال ماریانا عمیق‌ترین گودال سیاره ماست، که در اقیانوس آرام واقع شده است. نقطه‌ی Challenger Deep از این گودال (به عمق ۱۰۹۰۰ متر) عمیق‌ترین قسمت زمین به حساب می‌آید. در این اقیانوس، تقریباً تمامی مرز‌ها توسط مناطق فرورانشی subduction zones مشخص شده‌اند.
2- اقیانوس اطلس
اقیانوس اطلس ( به انگلیسی Atlantic Ocean) در سرتاسر منطقه‌ای به مساحت ۴۱، ۱۰۰، ۰۰۰ مایل مربع گسترش یافته، و تخمین زده می‌شود که ۲۰ درصد از سطح زمین توسط این اقیانوس اشغال شده است. اقیانوس اطلس دومین اقیانوس بزرگ جهان است که مرز آمریکای شمالی از آفریقا و اروسیا (اروپا و آسیا) را مشخص می‌کند. این اقیانوس که اصولاً به شکل S. می‌باشد، توسط دو خشکی یا زمین آمریکایی در غرب، و اوراسیا و قاره آفریقا در شرق هم مرز است.
مرز شمالی در پایین اقیانوس منجمد شمالی واقع است، در حالی که مرز جنوبی در نزدیکی اقیانوس منجمد جنوبی قرار دارد. گودال پورتوریکو Puerto Rico عمیق‌ترین نقطه اقیانوس اطلس است، و در حدود ۸۶۴۸ متر عمق دارد. یکی از ویژگی‌های اصلی این بدنه‌ی آبی، پشته یا شیار میان اقیانوسی است که تقریباً درسرتاسر کل طول آن امتداد دارد.
3-اقیانوس هند
اقیانوس هند ( به انگلیسی Indian ocean) که سومین اقیانوس بزرگ به ثبت رسیده است، حدود ۲۰ درصد از سطح آب کره زمین را پوشش می‌دهد، و مساحتی حدود ۲۸، ۳۵۰، ۰۰۰ مایل مربع را در بر می‌گیرد. این اقیانوس توسط شبه قاره هند در سمت شمال و اقیانوس منجمد جنوبی در سمت جنوب احاطه شده است؛ و در سمت غرب شبه قاره آفریقا قرار دارد و در سمت شرق با استرالیا و آسیای جنوب شرقی هم مرز می‌باشد.در اقیانوس شناسی از میان پنج بدنه‌ی آبی، این تنها اقیانوسی است که با نام یک کشور نامگذاری شده است.
4-اقیانوس منجمد جنوبی
اقیانوس قطب جنوب ( به انگلیسی Antarctic Ocean) به تازگی در فهرست اقیانوس‌های جهان قرار گرفته است. این اقیانوس، بخش جنوبی قاره قطب جنوب را احاطه کرده است. از نظر ابعاد، چهارمین اقیانوس بزرگ جهان بوده که منطقه‌ای بزرگتر از اقیانوس منجمد شمالی (حدود ۷۸، ۴۸، ۲۹۸ مایل مربع) را پوشش می‌دهد.این اقیانوس با سه اقیانوس هند، اقیانوس اطلس و اقیانوس آرام هم مرز می‌باشد.
5- اقیانوس منجمد شمالی
اقیانوس منجمد شمالی( به انگلیسی Arctic Ocean) کوچکترین اقیانوس از پنج اقیانوس جهان می‌باشد که در نیمکره شمالی مجاور با سرزمین‌های قطب شمال واقع شده است و منطقه‌ای به مساحت ۵۴۲۷۰۰۰ مایل مربع را پوشش می‌دهد. از نظر عمق، این اقیانوس در مرتبه‌ی آخر قرار می‌گیرد وگفته می‌شود که این بدنه‌ی آبی، بالای شصت درجه عرض شمالی (به طور تقریبی) است.
اقیانوس منجمد شمالی توسط گرینلند، روسیه، سیبری، بخش‌هایی از اروپا و آمریکای شمالی احاطه شده است. در مرز این بدنه‌ی دریایی، آمریکای شمالی و اروسیا (اروپا و آسیا) واقع شده‌اند. عمیق‌ترین نقطه‌ی (حوضه اروسیا) منجمد شمالی در حدود ۵۴۵۰ متر به ثبت رسیده است. بخشی از اقیانوس منجمد شمالی که در منطقه قطبی واقع شده، در تمام طول سال از یخ پوشیده است. در نتیجه، در مقایسه با دیگر اقیانوس‌ها، این اقیانوس از شوری کمتری برخوردار است.
مشخص شده است که اقیانوس‌ها از دوره هادئن ائون Hadean Eon (اولین دوره‌ی زمین شناسی عمده بعد از شکل‌گیری سیاره زمین)، اگر چه نه در وضعیت کنونی، شکل گرفته و وجود دارند. آنها یکی از بزرگترین و پویاترین پارامتر‌های سیاره ما می‌باشند. همچنین، به عنوان مناطقی که برای نخستین مرتبه حیات در آنها پدیدار شد، شناخته شده‌اند.
پنج اقیانوس جهان
| اقیانوس آرام | اقیانوس آرام یا اقیانوس کبیر بزرگترین اقیانوس جهان است و یک‌سوم مساحت کره زمین را پوشانده‌است. تا پیش از سده شانزدهم میلادی مردمی از اندونزی و تایوان به مرور جزیره‌های پراکنده و دوردست اقیانوس آرام را کشف کرده و در بسیاری از آنها سکونت گزیدند. دریانوردان اروپایی بین سال‌های ۱۵۲۰ تا ۱۷۹۹ میلادی با کشفیات خود به پهناوری این اقیانوس پی بردند.[۱۰] اقیانوس آرام همچنین با عمق متوسط حدود ۳۸۰۰ متر، ژرف‌ترین اقیانوس جهان است. بیشترین آتشفشان‌های جهان (حدود ۷۵ درصد) نیز در پهنه اقیانوس آرام واقع شده‌اند. بیشترین جزایر جهان نیز در این اقیانوس واقع شده‌اند. تعداد جزایر این اقیانوس حدود ۲۵ هزار جزیره‌است که بیشترشان در جنوب خط استوا قرار گرفته‌اند. | |
|---|---|---|
| اقیانوس اطلس | نام اقیانوس اطلس از اسطوره‌های یونانی گرفته شده و کهن‌ترین اشاره به این نام در نوشته‌های هرودوت دیده می‌شود. اقیانوس اطلس دومین اقیانوس بزرگ جهان است و یک‌پنجم سطح کره زمین را پوشانده‌است. این اقیانوس در دوره برده‌داری تا سده بیستم کانون بازرگانی جهان بود. امروزه آب‌های این اقیانوس با صید بیش از حد ماهی مواجهند. از نقاط معروف کناره‌های این اقیانوس می‌توان به جزایر قناری، جزایر باهاما، گرینلند، جبل‌الطارق، نیویورک، لندن، میامی، بوئنوس آیرس و هامبورگ اشاره کرد. | |
| اقیانوس هند | اقیانوس هند سومین اقیانوس بزرگ جهان است و از جنوب آسیا تا آب‌های جنوبگان ادامه پیدا می‌کند. اقیانوس هند حدود ۲۰ درصد از پهنه اقیانوس‌های جهان را به‌خود اختصاص داده‌است. شهرهای سنگاپور، بمبئی، جاکارتا و جزیره‌های سری‌لانکا و ماداگاسکار از نقاط مهم این اقیانوس هستند. بازرگانان و دریانوردان عرب و ایرانی در دوره‌ای در اقیانوس هند فعالیت زیادی داشتند و از این طریق دین اسلام را از کرانه‌های شمالی‌تر این اقیانوس به مناطقی در جنوب چون اندونزی و مالدیو و زنگبار گسترش دادند. | |
| اقیانوس منجمد جنوبی | اقیانوس منجمد جنوبی یا (در برخی متون فارسی دری افغانستان) اقیانوس یخ‌بسته جنوبی، نامی است که بخش‌های جنوبی اقیانوس‌های آرام، اطلس، و اقیانوس هند داده شده‌است. اقیانوس منجمد جنوبی چهارمین اقیانوس بزرگ جهان است. این اقیانوس تنها ۳۰ میلیون سال پیش شکل گرفته و به این خاطر «جوان‌ترین» اقیانوس جهان به‌شمار می‌آید. به خاطر تفاوت زیاد دما بین یخ‌پهنه‌های قاره جنوبگان با آب پیرامون آن، این اقیانوس توفان‌های شدیدی را تجربه می‌کند که شدیدترین بادهای جهان را دارند و این خطر بزرگی را متوجه دریانوردان این آب‌ها می‌کند. | |
| اقیانوس منجمد شمالی | اقیانوس منجمد شمالی یا (در برخی متون فارسی دری افغانستان) اقیانوس یخ‌بسته شمالی، کوچکترین اقیانوس جهان است و سطح آن به‌طور کامل در داخل مدار شمالگان قرار گرفته‌است. پیرامون این اقیانوس تقریباً به‌طور کامل با خشکی احاطه شده‌است. حوزه این اقیانوس تا سال ۱۹۲۶ که برای نخستین بار یک ناو هوایی به نام نورگه از فراز آن گذشت کاملاً ناشناخته مانده بود. از خشکی‌های معروف این اقیانوس می‌تواند به گرینلند و نوایا زملیا اشاره کرد. میانگین ژرفای این اقیانوس ۹۷۸ متر است.[بسیاری از یخ‌های این اقیانوس به خاطر گرمایش زمین در حال آب شدن‌اند. |
