روز جهانی تومور مغزی؛ علائم و نشانه‌های هشداردهنده توده سر

8 ژوئن (June) مصادف با 18 خرداد ؛ روز جهانی آگاهی از تومور مغزی( به انگلیسی World Brain Tumor Day) است که هدف از این روز آگاهی از تومور مغزی، تشخیص زود هنگام و درمان آن است.

تومور مغزی

به تجمع غیرعادی سلول در مغز تومور مغزی ( به انگلیسی Brain Tumor) گفته می شود. جمجمه، که مغز را احاطه کرده، بسیار محکم است. هرگونه رشد در چنین فضای محدودی منجر به بروز مشکل می شود. ممکن است تومور سرطانی (بدخیم) یا غیر سرطانی (خوش خیم) باشد. با رشد تومور خوش خیم یا بدخیم، فشار داخل جمجمه افزایش می یابد. در این صورت، به مغز آسیب وارد می شود که مرگبار است.

 درجه بندی تومور مغزی

تومورهای مغزی بر اساس سرعت رشد و میزان احتمال بازگشت مجدد، درجه بندی می شوند: تومورهای خوش خیم و بدخیم.

تومورهای خوش خیم
• تومورهای بد خیم (سرطانی)

تومورهای درجه سه و چهار، بدخیم و سرطانی در نظر گرفته می شوند. این تومورها می توانند در مغز رشد کنند و یا به سایر قسمت ها متاستاز دهند. احتمال بازگشت این تومورها بعد از درمان بیشتر می باشد.

عوامل خطرناک ابتلا به تومور مغزی چیست؟

در ادامه به عوامل پر خطر که باعث بروز تومور مغزی می شود اشاره می کنیم:

1. سابقه ی خانوادگی:/فقط ۵ الی ۱۰ درصد از تمام سرطان ها ارثی است. به ندرت پیش می آید که وراثت ژنتیکی علت تومور مغز باشد. اگر چند نفر از اعضای خانواده تان دچار تومور مغز شده اند، با پزشک مغز و اعصاب خود مشورت کنید. متخصص مغز و اعصاب شما را به مشاور ژنتیک معرفی می کند.
2. سن:خطر ابتلا به اکثر انواع تومور مغزی با افزایش سن بیشتر می شود.
3. نژاد: درمجموع، ابتلا به تومور مغزی بین افراد سفیدپوست شایع تر است. با این حال، احتمال بروز مننژیوم در بین نژاد آفریقایی-آمریکایی بیشتر است.
4. قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی: قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص، مثل موادی که در محیط کار با آن سروکار دارید، خطر ابتلا به سرطان مغز را بالا می برد.
5. قرار گرفتن در معرض تشعشع: خطر ابتلا به تومور مغزی در بین افرادی که در معرض تابش یونیزکننده قرار گرفته اند بیشتر است. ممکن است از طریق پرتودرمانی برای سرطان در معرض این تشعشعات قرار بگیرید. ریزش اتمی هم شما را در معرض تشعشعات قرار می دهد. حادثه هسته ای فوکوشیما و چرنوبیل نمونه هایی از قرار گرفتن مردم در معرض تشعشات یونیزکننده هستند.
6. عدم ابتلا به آبله مرغان: به گفته ی انجمن تومور مغزی آمریکا، کسانی که در کودکی به آبله مرغان مبتلا شده اند، کم تر در معرض خطر ابتلا به تومور مغزی قرار می گیرند.
7. هورمون‌ها: یکی دیگر از عوامل ابتلا به تومور مغزی، هورمون‌های جنسی مانند استروژن و پروژسترون هستند که در صورت تغییر و عدم توازن، احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند.
8. ضربه: ضربه‌هایی که در اثر تصادف، زمین خوردن، سقوط از بلندی و … به سر وارد می‌شوند، احتمال ابتلا به تومور مغزی را افزایش می‌دهند.

علائم تومور مغزی

علائم تومور مغز به اندازه و محل تومور بستگی دارد.

سردرد از جمله علائم شایع تومور مغزی است. ممکن است دچار سردردهایی شوید که:

هنگام صبح و بیدار شدن شدیدتر است
• هنگام خواب اتفاق می افتد
• با عطسه، سرفه یا ورزش تشدید می شود

همچنین ممکن است موارد زیر را تجربه کنید:

استفراغ
• تار شدن دید یا دوبینی
• گیجی
• رعشه (به خصوص در بزرگسالان)
• ضعیف شدن عضو یا بخشی از صورت
• تغییر در عملکرد ذهنی

از دیگر علائم شایع می توان موارد زیر را نام برد:

تلوتلو خوردن
• از دست دادن حافظه
• گیجی
• اختلال در خواندن یا نوشتن
• تغییر در توانایی شنیداری، چشایی یا بویایی
• کاهش هوشیاری که شامل خواب آلودگی و از دست دادن هوشیاری می شود
• مشکل در بلعیدن
• گیجی یا سرگیجه
• مشکل چشم، مثل افتادگی پلک و نامساوی بودن مردمک ها
• حرکات غیر قابل کنترل
• لرزش دست
• از دست دادن تعادل
• از دست دادن کنترل مثانه
• بی حسی یا مورمور شدن یک سمت از بدن
• مشکل در گفتار یا درک حرف دیگران
• تغییر در خلق وخو، شخصیت، عواطف و رفتار
• اختلال در راه رفتن
• ضعیف شدن عضلات صورت، دست یا پا

در یک مطالعه که اخیراً توسط انجمن پزشکان عمومی هلند انجام شده‌است،[ فهرستی از علل سردردها انتشار یافته‌است، که نشان می‌دهد پزشکان عمومی باید در زمینه تشخیص علت سردردها، و انتساب آن به یک درد ساده و درمان علامتی آن با داروهای معمول (مسکن‌های ساده)، دقت بیشتری به خرج بدهند. چراکه تومورهای مغزی همواره می‌توانند به عنوان یک علت مهم سردرد مطرح بشوند.

اگر یکی از علائم تومور مغزی را در خود مشاهده کردید و مشکوک به این بیماری هستید، باید به جراح مغز و اعصاب مراجعه نمایید و علل مشکلات و اختلالات ایجادشده را پیگیری کنید. پزشک برای تشخیص تومور مغزی از روش‌هایی استفاده می‌کند که عبارتند از:

معاینه عصبی: در مرحله اول پزشک به معاینه عصبی بیمار پرداخته و مواردی چون تعادل و هماهنگی بین اندام‌ها، بینایی، شنوایی و قدرت عکس‌العمل بیمار را مورد بررسی قرار می‌دهد.
• تصویربرداری ام‌ارآی: ام‌ارآی یکی از پیشرفته‌ترین روش‌های تصویربرداری است که برای بررسی تومور و موقعیت قرارگیری‌ آن، تجویز می‌شود. در برخی مواقع ممکن است از تزریق رنگ به سیاهرگ برای نمایش بهتر و دریافت جزئیات بیشتر استفاده شود.
• سی‌تی‌اسکن: سی‌تی‌اسکن، نوع دیگری از تصویربرداری است که برای تشخیص تومور مغزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در صورتی که تومور از سرطان دیگر نقاط بدن به مغز رسیده باشد، پزشک سی‌تی‌اسکن را برای تعیین محل سرطان توصیه می‌کند.
• نمونه‌برداری: نمونه‌برداری بخشی از درمان تومور مغزی است که برای تعیین نوع تومور مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع پزشک برای تشخیص خوش‌خیم یا بدخیم بودن تومور، بخشی از آن را جدا کرده و مورد آزمایش قرار می‌دهد. این کار گاهی اوقات قبل از عمل جراحی و با هدایت یک سوزن بسیار باریک به محل تومور، انجام می‌شود و در برخی مواقع نیز تکه‌ی کوچکی از تومور حین عمل جدا شده و برای تعیین نوع آن به پاتولوژیست تحویل داده می‌شود. تعیین درست نوع تومور تاثیر بسیار زیادی در انتخاب روش درمانی و نتیجه آن دارد.

درمان تومور مغزی به موارد زیر بستگی دارد:

نوع تومور
• اندازه ی تومور
• محل تومور
• سلامت کلی بیمار

جراحی تومور مغزی

جراحی اولین روش پیشنهادی پزشک برای درمان تومور مغزی است. اگر تومور در موقعیت مکانی مناسبی قرار داشته باشد و خارج کردن آن آسیبی را به اعصاب و بافت مغزی وارد نکند، پزشک از جراحی برای درمان بیمار استفاده می‌کند. جراحی تومور مغزی روش‌های متفاوتی دارد که بسته به اندازه تومور و موقعیت قرارگیری آن، توسط پزشک انتخاب می‌شود. روش‌های جراحی تومور مغزی عبارتند از:

روش کرانیوتومی: کرانیوتومی یا جمجمه‌بری، نوعی از عمل جراحی سر است که در آن بخشی از استخوان جمجمه بیمار به طور موقت برداشته می‌شود. در این روش، جراح ابتدا محل دقیق ضایعه را تشخیص داده و سپس شروع به برداشتن استخوان ناحیه موردنظر می‌کند تا به بافت مغزی دسترسی کامل داشته باشد. استخوان جمجمه در پایان عمل جراحی به جای اولیه برگشته و با پیچ، تیتانیوم، سیم و نخ، ثابت می‌شود.

روش آندوسکوپی: آندوسکوپی یکی از جدیدترین روش‌های جراحی است که با استفاده از ابزاری خاص با نام آندوسکوپ انجام می‌شود. در این روش پزشک از طریق ایجاد چند سوراخ بسیار کوچک در جمجمه یا از راه بینی و سینوس‌ها، آندوسکوپ را وارد مغز بیمار کرده و به تومور دسترسی پیدا می‌کند. دستگاه آندوسکوپ یک لوله بسیار باریک مجهز به میکروسکوپ، دوربین و نور است. جراح با استفاده از این دستگاه نقطه موردنظر را بر روی صفحه نمایش مشاهده کرده و عمل جراحی را با دقت و ظرافت بسیار بالایی انجام می‎دهد.
در این‌جا تومور بدون این‌که برشی بر روی جمجمه ایجاد شده باشد، از مغز خارج می‌گردد. در انجام عمل جراحی به روش آندوسکوپی، دو پزشک باهم همکاری می‌کنند. جراح گوش، حلق و بینی که وظیفه هدایت آندوسکوپ را بر عهده دارد و جراح مغز و اعصاب که عمل تکه کردن تومور و خارج کردن آن از مغز را انجام می‌دهد. جراحی آندوسکوپی ممکن است چندین ساعت طول بکشد، اما عوارض کمتری نسبت به جراحی کرانیوتومی دارد و بیمار در عرض ۲ تا ۳ روز از بیمارستان مرخص می‌شود.

خطرات و عوارض جراحی تومور مغزی

عمل تومور مغزی یکی از حساس‌ترین عمل‌های جراحی است که کوچک‌ترین اشتباه در انجام آن، عوارض بسیار جدی و گاها غیرقابل جبران را برای فرد ایجاد کند. رایج‌ترین عوارض جراحی تومور مغزی عبارتند از:

سردرد: یکی از شایع‌ترین عوارض جراحی تومور مغزی، سردرد پس از عمل است. عمل جراحی فشار بسیار زیادی را به بافت‌های مغزی وارد می‌کند و باعث ایجاد سردرد در بیمار می‌گردد. این سردردها تا دو هفته پس از جراحی کاملا طبیعی است، اما بیشتر از آن، کمی نگران‌کننده می‌باشد.
• تشنج: تومور مغزی باعث ایجاد فشار و آسیب به بافت مغزی می‌شود که در نهایت تشنج بیمار را به دنبال دارد. تشنج پس از عمل جراحی تا حدی عادی است و با داروهای ضد تشنج کنترل می‌شود. اما اگر تعداد تشنج‌ها بالا باشد، برای بیمار خطرناک بوده و احتمال عمل جراحی مجدد وجود دارد.
• تورم و کبودی: در روش کرانیوتومی بخشی از جمجمه بیمار برداشته می‎شود و پس از انجام عمل دوباره به سر جای خود برمی‌گردد. این مسئله باعث کشیدگی پوست سر و در نهایت کبودی و تورم در ناحیه موردنظر می‌گردد. کبودی و تورم جای زخم تا دو هفته پس از عمل جراحی طبیعی است، اما بیشتر از این مدت نشان‌دهنده عفونت می‌باشد که باید سریعا پیگیری شود.

از دیگر عوارض و خطرات تومور مغزی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

عفونت مغز
• خونریزی داخلی مغز
• بیماری مننژیت
• احتمال سکته مغزی
• ایجاد تغییر در میزان مایع مغزی و نخاعی در مغز
• ایجاد تغییر در میزان ترشح هورمون‌ها
• اختلالات رفتاری
• اختلال در رشد
• مشکلات دیداری و شنیداری
• رشد دوباره تومور در مغز

عوارض ناشی از جراحی تومور مغزی به عوامل متعددی بستگی دارد. یکی از مهم‌ترین عوامل خطر در عمل تومور مغزی، میزان تجربه و مهارت جراح است. همان‌طور که می‌دانید، عمل جراحی مغز یکی از پیچیده‌ترین و حساس‌ترین عمل‌های جراحی است که نیاز به دانش و مهارت بسیار بالایی دارد. از این رو، انتخاب جراح خوب و باتجربه تاثیر زیادی در نتیجه عمل داشته و خطرات ناشی از آن را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد. علاوه بر این، سن بیمار، شرایط جسمی و نوع عمل جراحی نیز از جمله فاکتورهای موثر در بروز عوارض بعد از عمل تومور مغزی محسوب می‌شوند.

پرتو درمانی

اشعه درمانی تیره ای از انرژی بالاست، مانند اشعه های ایکس یا پروتون ها به منظور کشتن سلول های تومور مورد استفاده قرار می گیرد.درمان با تشعشع می تواند از یک ماشین در خارج از بدن شما (تابش پرتوی بیرونی) باشد، یا در موارد بسیار نادر، تشعشع را می توان در بدن شما نزدیک به تومور مغزی (براکی تراپی) قرار بگیرد.

عوارض جانبی مشترک در طول زمان، یا بلافاصله پس از تشعشع به وجود می آید، مانند خستگی، سردرد، از دست رفتن حافظه و خارش پوستسر.

رادیوتراپی:

رادیوتراپی عمل جراحی به سنتی نیست برعکس در این نوع از انواع متعددی از تشعشع استفاده می کنند تا یک شکل بسیار متمرکز از عملیات تشعشع برای کشتن سلول های تومور در یک ناحیه بسیار کوچک ایجاد شود.

هر پرتو از تشعشع به طور خاص قدرتمند است، اما نقطه ای که همه تیرها با آن برخورد می کنند - در تومور مغزی - مقدار بسیار زیادی تشعشع دریافت می کند تا سلول های تومور را بکشد.

انواع مختلفی از تکنولوژی مورد استفاده در رادیوتراپی برای انتقال تشعشع برای درمان تومورهای مغزی، مانند چاقو گاما یا شتاب ده خطی وجود دارد.

رادیوتراپی معمولاً در یک درمان انجام می شود و در اغلب موارد می توانید همان روز به خانه بروید.

شیمی درمانی از داروها برای کشتن سلول های تومور استفاده می کند. شیمی درمانی را می توان به شکل قرص مصرف کرد و یا به رگ تزریق کرد (درون وریدی).شیمی درمانی اغلب برای درمان تومورهای مغزی مورد استفاده قرار می گیرد (تمودار)، که به عنوان یک قرص مصرف می شود.

داروهای شیمی درمانی بسته به نوع سرطان به کار می روند.

عوارض جانبی شیمی درمانی:

عوارض جانبی شیمی درمانی به نوع و مقدار دارویی که شما دریافت می کنید بستگی دارد.

شیمی درمانی می تواند موجب تهوع، استفراغ و ریزش مو شود.آزمایش های سلول های تومور مغزی شما می تواند مشخص کند که سلول های تومور مغزی شما می تواند شیمی درمانی شود یا خیر.نوع تومور مغزی نیز در تعیین این که آیا شیمی درمانی توصیه می شود یا خیر، مفید است.

سوالات متدوال