ماجرای فاجعه چرنوبیل چیست؟ خطری امروز منطقه را تهدید می کند؟
چرنوبیل کجاست؟
چرنوبیل در ۱۲0 کیلومتری شهر کی یف پایتخت اوکراین و مرز بلاروس واقع شده است که به علت حادثه ای که در نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل رخ داد خالی از سکنه شد.
ماجرای نیروگاه چرنوبیل چیست؟
حادثه چرنوبیل در 26 اپریل 1986 میلادی در رآکتور شماره ۴ نیروگاه چرنوبیل اوکراین که از نوع رآکتورهای RBMK بود رخ داد. از حادثه اتمی چرنوبیل بعنوان بدترین حادثه اتمی غیرنظامی تاریخ جهان نام برده شده است. در زیر مختصری از جزئیات رخ داده در این فاجعه بزرگ می پردازیم.
در ۲۵ و ۲۶ آوریل ۱۹۸۶ متصدیان رآکتور برای انجام آزمایش قطعی برق سیستم ایمنی رآکتور را غیرفعال کردند (کندکننده‌های نوترون را از آن خارج کردند). هدف متصدیان از این آزمایش این بود که بدانند آیا توربین‌های چرنوبیل در هنگام قطع برق قادر به تولید برق کافی برای ادامه کار نیروگاه خواهند بود یا خیر.
نتیجه آن رآکتوری بدون کندکننده مناسب و از کنترل خارج شدن آن بود. بدون توانایی در کنترل رآکتور، دمای آن به حدی رسید که بیشتر از میزان حرارت خروجی طرح‌ریزی شده بود.
حادثه زمانی آغاز شد که در ۱۰:۱۱ شب ۲۵ آوریل ۱۹۸۶ نیروگاه چرنوبیل دستور کاهش میزان قدرت رآکتور برای تست را دریافت نمود و نیروگاه شروع به کاهش قدرت رآکتور شماره چهار تا ۳۰ درصد نمود. دو اشتباه واقعه مهلک چرنوبیل را رقم زد: اولین اشتباه زمانی بود که کنترل‌کننده رآکتور به اشتباه و بر اثر عدم تنظیم درست، میله‌های جذب نوترون نیروی رآکتور را تا یک درصد کاهش داد و رآکتور بیش از پیش افت قدرت پیدا کرد. در اینجا بود که پرسنل دومین اشتباه خود را انجام دادند و تقریباً تمامی میله‌های کنترل را از داخل رآکتور بیرون کشیدند. این همانند آن است که اتومبیلی در آن واحد هم گاز بدهد و هم ترمز بگیرد. در این زمان و با وجود نبود میله‌های کنترل‌کننده قدرت در داخل منطقه فعال نیروی رآکتور به ۷ درصد افزایش پیدا نمود.
انفجار اولیه
در ۱:۲۳:۴۵ صبح یک انفجار اولیه پوشش هزار تنی بالای رآکتور را بلند و راه را برای خروج مقدار زیادی بخار آب هموار کرد و این مقدمه‌ای بود بر انفجار دوم ناشی از هیدروژن که ممکن است حاصل ترکیب بخار آب لوله‌های پاره شده و زیرکونیوم یا حتی گرافیت هسته رآکتور بوده باشد.
انفجار دوم
بلافاصله پس از انفجار اوّل انفجار دوم سقف رآکتور را پاره کرد و ۲۵ درصد از تأسیسات هسته رآکتور را از بین برد. گرافیت (کندکننده) سوزان و مواد داغ هسته که در اثر انفجار بیرون ریخته بود، باعث ایجاد حدود ۳۰ آتش‌سوزی جدید شد، و این شامل سقف قیر اندود و قابل اشتعال واحد ۳ نیز می‌شد که مجاور واحد ۴ واقع شده بود.
تلفات حادثه چرنوبیل
در اثر فاجعه چرنوبیل قریب به ۵ میلیون نفر آسیب دیدند، دولت اوکراین در سال ۱۹۹۵ اعلام کرد که ۱۲۵ هزار نفر به دلیل تشعشات نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل جان باخته‌اند. سازمان ملل در گزارشی در سال ۲۰۰۵ تخمین زد که کمتر از ۵۰ نفر در ماه‌های ابتدایی حادثه کشته شدند، اما تعداد افرادی که سرانجام بر اثر سرطان‌های ناشی از قرار گرفتن در معرض تشعشات چرنوبیل جان باختند بیش از ۹ هزار نفر است.
بر اساس گزارشی که از طریق «اتحادیه‌ی دانشمندان نگران» منتشر شده ۶ هزار مورد ابتلاء به سرطان تیروئید و ۱۵ مورد مرگ ناشی از این سرطان، به حادثه‌ی چرنوبیل نسبت داده شده است.
به‌جز ۳۰ نفری که در همان ابتدا و به دلیل تماس مستقیم با ذرات و تشعشات هسته‌ای جان خود را از دست دادند، اثرات ناشی از فاجعه چرنوبیل کماکان نامعلوم است. هیچ تحقیقی از سوی دولت شوروی برای ارزیابی میزان اثرات این حادثه بر روی کارگران، متخصصان پاک‌سازی و مردم ساکن در همان حوالی انجام نشد.
مؤسسه ملی سلامت آمریکا در تحقیقی در سال ۲۰۱۱ اعلام کرد که قرارگیری در معرض ذرات ید ۱۳۱ ناشی از زیرش غبار هسته‌ای نیروگاه چرنوبیل، احتمالاً عامل سرطان‌های تیروئیدی گزارش‌شده در میان کودکان و نوجوانان در آن زمان بوده است.
تخلیه منطقه از حیوانات اهلی، طی سال‌ها باعث افزایش حیوانات وحشی شده است. منطقه بیگانگی اکنون بهشتی طبیعی برای حیوانات رادیواکتیو است که جمعیت اسب‌های وحشی، گرگ‌ها و آهوها و سایر افراد را دو برابر کرده است. حیوانات توسط اشعه آلوده می‌شوند و علی رغم اینکه تنوع کمتری است، تعداد نمونه‌ها به تدریج افزایش می‌یابد.البته این موضوع را نباید نادیده گرفت در گیاهان و حیوانات جهش‌های ژنتیکی رخ داد. شکل برگ‌ها عوض شد و حیوانات ناقص الخلقه به دنیا می‌آمدند.
سکونت مجدد در منطقه ممنوعه
مقامات اوکراینی برآورد می‌کنند که تا ۳۲۰ سال دیگر هم انسان‌های نمی‌توانند ساکن منطقه بشوند. البته سازمان صلح سبز و همچنین کارگردان سریال چرنوبیل می‌گویند که تا ۲۰ هزار سال آینده هم کسی نمی‌تواند ساکن این منطقه بشود! جالب است بدانید که علیرغم ممنوعیت هنوز ۱۸۷ نفر در داخل شعاع ۳۰ کیلومتری ممنوعه ساکن هستند. این امر البته غیرقانونی است. اما مقامات محلی سال ۲۰۱۲ به صورت غیررسمی اجازه دادند تعدادی از ساکنان کهنسال منطقه در خانه خود زندگی کنند و به زور بیرون آورده نشوند!
بازدید از منطقه چرنوبیل
منطقه ممنوعه‌ای که پس از واقعه پایگاه انرژی اتمی چرنوبیل در محدوده بلاروس ایجاد شد، اکنون برای توریست‌ها باز است. به عقیده کارشناسان، دُز رادیواکتیوی که انسان در طی یک پرواز با هواپیما دریافت می‌کند بیشتر از آن چیزی است که پس از یک روز قرار گرفتن در منطقه ممنوعه او را تهدید می‌کند.
و مسیر در این منطقه ایجاد شده است و محوطه‌ها و جاده‌هایی با پوشش تکمیلی انتخاب شده‌اند. دُز رادیواکتیوی که ممکن است مردم دریافت کنند نیز محاسبه شده است. اگر مردم از این مسیر خارج شوند، رقم‌های دزسنج تا حد زیادی افزایش می‌یابد و پر واضح است که قرار گرفتن در چنین مکانی خطرناک است.
چرنوبیل امروز
به‌جز عوارض نامعلوم حادثه چرنوبیل برای انسان‌ها، فاجعه‌ی چرنوبیل تا چندی پیش منجر به رها شدن یک محوطه‌ی بزرگ آلوده به رادیواکتیو به حال خود شده بود. منطقه‌ی اطراف چرنوبیل به عرض ۱۲۰۰ کیلومتر برای زندگی انسان‌ها جای امنی نیست و به دلیل وجود خاک و گیاهان آلوده نمی‌توان در آن کشاورزی و کار کرد.
یک شرکت آلمانی - اوکراینی در سال ۲۰۱۷ اعلام کرد که قصد تأسیس یک نیروگاه عظیم برق خورشیدی در این محوطه‌ی متروکه دارد. این نیروگاه برق یک مگاواتی درست چند صد متر دورتر از راکتور آسیب‌دیده‌ی شماره ۴ ساخته شد و برق خود را از طریق ۳ هزار و ۸۰۰ پنل خورشیدی تأمین کرد. تجمیع شرکت‌های تولید برق پاک در این منطقه در آینده‌ای نه چندان دور منجر به تولید بیش از ۹۹ مگاوات برق خورشیدی خواهد شد.
حمله روسیه به بزرگ‌ترین نیروگاه هسته‌ای اروپا ؛ فاجعه چرنوبیل تکرار می‌شود؟
در لحظات آغازین روز جمعه سخنگوی نیروگاه «زاپوریژیا» و شهردار «انرگودار» اوکراین از آتش‌سوزی بزرگ‌ترین نیروگاه هسته‌ای اروپا پس از حمله روس‌ها خبر داد. پس از این اقدام، رئیس جمهوری اوکراین روسیه را به ترور هسته‌ای و تکرار حادثه چرنوبیل متهم کرد.
او در این پیام ویدئویی تاکید کرد: روسیه تنها کشوری است که واحدهای یک نیروگاه هسته‌ای را به آتش می‌کشد. این اولین بار در تاریخ ما و در تاریخ بشریت است که چنین چیزی رخ می‌دهد. این دولت تروریست اکنون به ترور هسته‌ای متوسل شده است.
دمیتری کولبا، وزیر خارجه اوکراین نیز در توئیتی با اشاره با آتش‌سوزی این نیروگاه هسته‌ای نوشت: روسیه باید فورا آتشبار را متوقف کند. آن‌ها باید اجازه دهند ماموران آتش‌نشانی بیایند، ناحیه‌ای امن ایجاد کنند.
پیش از این نیز مقامات و نهادهای اوکراینی بارها نسبت به تلاش روس‌ها برای تصرف نیروگاه‌های هسته‌ای هشدار داده بودند. ژاپروژیا بزرگ‌ترین سایت هسته‌ای اوکراین است که از مجموع ۱۵ رآکتور این کشور، شش رآکتور به این نیروگاه اختصاص دارد. حال باید دید این بار روس‌ها به رهبری پوتین فاجعه چرنوبیل را تکرار می‌کنند؟