چرنوبیل کجاست؟
چرنوبیل در ۱۲0 کیلومتری شهر کی یف پایتخت اوکراین و مرز بلاروس واقع شده است که به علت حادثه ای که در نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل رخ داد خالی از سکنه شد.
ماجرای نیروگاه چرنوبیل چیست؟
حادثه چرنوبیل در 26 اپریل 1986 میلادی در رآکتور شماره ۴ نیروگاه چرنوبیل اوکراین که از نوع رآکتورهای RBMK بود رخ داد. از حادثه اتمی چرنوبیل بعنوان بدترین حادثه اتمی غیرنظامی تاریخ جهان نام برده شده است. در زیر مختصری از جزئیات رخ داده در این فاجعه بزرگ می پردازیم.
در ۲۵ و ۲۶ آوریل ۱۹۸۶ متصدیان رآکتور برای انجام آزمایش قطعی برق سیستم ایمنی رآکتور را غیرفعال کردند (کندکننده‌های نوترون را از آن خارج کردند). هدف متصدیان از این آزمایش این بود که بدانند آیا توربین‌های چرنوبیل در هنگام قطع برق قادر به تولید برق کافی برای ادامه کار نیروگاه خواهند بود یا خیر.
نیروگاه چرنوبیل
نتیجه آن رآکتوری بدون کندکننده مناسب و از کنترل خارج شدن آن بود. بدون توانایی در کنترل رآکتور، دمای آن به حدی رسید که بیشتر از میزان حرارت خروجی طرح‌ریزی شده بود.
حادثه زمانی آغاز شد که در ۱۰:۱۱ شب ۲۵ آوریل ۱۹۸۶ نیروگاه چرنوبیل دستور کاهش میزان قدرت رآکتور برای تست را دریافت نمود و نیروگاه شروع به کاهش قدرت رآکتور شماره چهار تا ۳۰ درصد نمود. دو اشتباه واقعه مهلک چرنوبیل را رقم زد: اولین اشتباه زمانی بود که کنترل‌کننده رآکتور به اشتباه و بر اثر عدم تنظیم درست، میله‌های جذب نوترون نیروی رآکتور را تا یک درصد کاهش داد و رآکتور بیش از پیش افت قدرت پیدا کرد. در اینجا بود که پرسنل دومین اشتباه خود را انجام دادند و تقریباً تمامی میله‌های کنترل را از داخل رآکتور بیرون کشیدند. این همانند آن است که اتومبیلی در آن واحد هم گاز بدهد و هم ترمز بگیرد. در این زمان و با وجود نبود میله‌های کنترل‌کننده قدرت در داخل منطقه فعال نیروی رآکتور به ۷ درصد افزایش پیدا نمود.
انفجار چرنوبیل انفجار اولیه
در ۱:۲۳:۴۵ صبح یک انفجار اولیه پوشش هزار تنی بالای رآکتور را بلند و راه را برای خروج مقدار زیادی بخار آب هموار کرد و این مقدمه‌ای بود بر انفجار دوم ناشی از هیدروژن که ممکن است حاصل ترکیب بخار آب لوله‌های پاره شده و زیرکونیوم یا حتی گرافیت هسته رآکتور بوده باشد.
انفجار دوم
بلافاصله پس از انفجار اوّل انفجار دوم سقف رآکتور را پاره کرد و ۲۵ درصد از تأسیسات هسته رآکتور را از بین برد. گرافیت (کندکننده) سوزان و مواد داغ هسته که در اثر انفجار بیرون ریخته بود، باعث ایجاد حدود ۳۰ آتش‌سوزی جدید شد، و این شامل سقف قیر اندود و قابل اشتعال واحد ۳ نیز می‌شد که مجاور واحد ۴ واقع شده بود.
تلفات حادثه چرنوبیل
در اثر فاجعه چرنوبیل قریب به ۵ میلیون نفر آسیب دیدند، دولت اوکراین در سال ۱۹۹۵ اعلام کرد که ۱۲۵ هزار نفر به دلیل تشعشات نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل جان باخته‌اند. سازمان ملل در گزارشی در سال ۲۰۰۵ تخمین زد که کمتر از ۵۰ نفر در ماه‌های ابتدایی حادثه کشته شدند، اما تعداد افرادی که سرانجام بر اثر سرطان‌های ناشی از قرار گرفتن در معرض تشعشات چرنوبیل جان باختند بیش از ۹ هزار نفر است.
بر اساس گزارشی که از طریق «اتحادیه‌ی دانشمندان نگران» منتشر شده ۶ هزار مورد ابتلاء به سرطان تیروئید و ۱۵ مورد مرگ ناشی از این سرطان، به حادثه‌ی چرنوبیل نسبت داده شده است.
به‌جز ۳۰ نفری که در همان ابتدا و به دلیل تماس مستقیم با ذرات و تشعشات هسته‌ای جان خود را از دست دادند، اثرات ناشی از فاجعه چرنوبیل کماکان نامعلوم است. هیچ تحقیقی از سوی دولت شوروی برای ارزیابی میزان اثرات این حادثه بر روی کارگران، متخصصان پاک‌سازی و مردم ساکن در همان حوالی انجام نشد.
مؤسسه ملی سلامت آمریکا در تحقیقی در سال ۲۰۱۱ اعلام کرد که قرارگیری در معرض ذرات ید ۱۳۱ ناشی از زیرش غبار هسته‌ای نیروگاه چرنوبیل، احتمالاً عامل سرطان‌های تیروئیدی گزارش‌شده در میان کودکان و نوجوانان در آن زمان بوده است.
کشورهای درگیر با فاجعه چرنوبیل
نیروگاه آسیب‌دیده حجم عظیمی از مواد رادیواکتیو نظیر ید ۱۳۱، سزیم ۱۳۷، پلوتونیوم و استرونیوم ۹۰ را در یک بازه‌ی زمانی ۱۰ روزه در هوا منتشر کرد. در محله حادثه، یک ابر رادیواکتیو بر اثر ذرات و غبار هسته‌ای تشکیل شد، اما باد این ابر را به اوکراین، بلاروس، روسیه، اسکاندیناوی و دیگر بخش‌های اروپا برد. حدود ۵ هزار مرکز مسکونی در روسیه سفید، اوکراین و فدراسیون روسیه با ذرات رادیو اکتیو آلوده شدند. از میان آنها، ۲۲۱۸ شهر و روستا با جمعیت حدود ۲/۴ میلیون نفر در محدوده اوکراین قرار داشتند، فاجعه چرنوبیل جمعیت کشورهای مذکور را تحت‌الشعاع قرار داد. غیر از اوکراین، جمهوری روسیه سفید و فدراسیون روسیه، کشورهای فنلاند، سوئد، نروژ، لهستان، انگلستان و برخی کشورهای دیگر نیز اثرات فاجعه را احساس کردند.
بازماندگان حادثه چرنوبیل
شاهدان فاجعه اتمی چرنوبیل در سال ۱۹۸۶ میلادی تجربه تلخ این فاجعه غم بار را در مصاحبه با برخی رسانه‌ها مطرح کرده‌اند که برخی از آنها را در ادامه می‌خوانیم:
- ناتالیا مانزوروا: دولت در ماه مه همان سال گفتگو درباره میزان تابش اشعه و همچنین صحبت درباره گستره فاجعه و این که چطور تعداد زیادی از مردم از آن آسیب دیده‌اند را ممنوع کرد. به نظر من آن فاجعه یک جنایت بزرگ بود زیرا مسئولان آن در تمام سطوح به دنبال آن بودند که خودشان را تبرئه کنند و بگویند مسئول این فاجعه نبوده‌اند و مسئول تنها کسانی بودند که برای تمیز کردن سایت رفته بودند.
- نادژدا کوتیپووا: من نادژدا کوتیپووا هستم، رئیس یک سازمان غیردولتی محیط زیستی به نام «سیاره امید» از شهر ممنوعه اوزیورک در منطقه چلیابینسک. در ۱۵ سال گذشته من در زمینه حقوق بشر کار کرده‌ام و اکنون پناهنده سیاسی در فرانسه هستم. در سال ۱۹۸۶ به ما گفته شد که ما نمی‌توانیم به استراحتگاه دریایی کودکان برویم زیرا آن منطقه برای کودکان منطقه چرنوبیل رزرو شده بود. آن زمان من ۱۴ سالم بود. تنها سال‌ها بعد وقتی یک فعال حقوق بشر و حفاظت از محیط زیست شدم فهمیدم که فاجعه‌ای که در چرنوبیل در سال ۱۹۸۶ اتفاق افتاده در چه مقیاسی بوده و چه خطراتی برای کودکان داشته است.
- اولگ ولکلینکو: من اولگ ولکلینکو هستم و ۶۵ دارم. سی سال قبل در چرنوبیل بودم و در عملیات امدادرسانی در فاجعه چرنوبیل از دوم ماه مه تا سوم ژوئن ۱۹۸۶ مشارکت داشتم. دفاتر استخدام افرادی را برای تمیز کردن سایت چرنوبیل استخدام می‌کردند. آنها داوطلب نبودند. این افراد برای این کار تخصص نداشتند و آموزش ندیده بودند. شاید برخی از آنها در واحد شیمیایی ارتش خدمت کرده بودند اما هیچ کس برای چنین فاجعه‌ای آماده نبود. حتی آنها نمی‌دانستند کجا می‌روند و آنها از خطری که متوجه شان بود آگاهی نداشتند. دست کم آنهایی که با من بودند و خود من هم از خطری که در معرضش بودیم آگاهی نداشتیم.
تغییرات ژنتیکی چرنوبیل
بدلیل آلودگی منتشر شده توسط حادثه چرنوبیل، تخمین زده می‌شود که در ۷۰ سال آینده، میزان سرطان برای جمعیتی که در اثر انفجار و احتراق در معرض دود با اجزای رادیواکتیو قرار داشتند، ۲٪ افزایش خواهد یافت. چندین مطالعه نشان داده است که موارد سرطان تیروئید در دوران کودکی در کشورهای اطراف منطقه فاجعه افزایش یافته است.
پس از حادثه چرنوبیل، موارد کودکان متولد شده با سندرم داون افزایش یافته و بسیاری از جنین‌ها از نقص لوله عصبی رنج می‌برند. بروز نقص لوله عصبی موارد کودکان متولد شده با اسپینا بیفیدا، آنسفالوسل و در موارد شدید آنانسفالی را افزایش داد.
تخلیه منطقه از حیوانات اهلی، طی سال‌ها باعث افزایش حیوانات وحشی شده است. منطقه بیگانگی اکنون بهشتی طبیعی برای حیوانات رادیواکتیو است که جمعیت اسب‌های وحشی، گرگ‌ها و آهوها و سایر افراد را دو برابر کرده است. حیوانات توسط اشعه آلوده می‌شوند و علی رغم اینکه تنوع کمتری است، تعداد نمونه‌ها به تدریج افزایش می‌یابد.البته این موضوع را نباید نادیده گرفت در گیاهان و حیوانات جهش‌های ژنتیکی رخ داد. شکل برگ‌ها عوض شد و حیوانات ناقص الخلقه به دنیا می‌آمدند.
سکونت مجدد در منطقه ممنوعه
مقامات اوکراینی برآورد می‌کنند که تا ۳۲۰ سال دیگر هم انسان‌های نمی‌توانند ساکن منطقه بشوند. البته سازمان صلح سبز و همچنین کارگردان سریال چرنوبیل می‌گویند که تا ۲۰ هزار سال آینده هم کسی نمی‌تواند ساکن این منطقه بشود! جالب است بدانید که علیرغم ممنوعیت هنوز ۱۸۷ نفر در داخل شعاع ۳۰ کیلومتری ممنوعه ساکن هستند. این امر البته غیرقانونی است. اما مقامات محلی سال ۲۰۱۲ به صورت غیررسمی اجازه دادند تعدادی از ساکنان کهنسال منطقه در خانه خود زندگی کنند و به زور بیرون آورده نشوند!
بازدید از منطقه چرنوبیل
منطقه ممنوعه‌ای که پس از واقعه پایگاه انرژی اتمی چرنوبیل در محدوده بلاروس ایجاد شد، اکنون برای توریست‌ها باز است. به عقیده کارشناسان، دُز رادیواکتیوی که انسان در طی یک پرواز با هواپیما دریافت می‌کند بیشتر از آن چیزی است که پس از یک روز قرار گرفتن در منطقه ممنوعه او را تهدید می‌کند.
و مسیر در این منطقه ایجاد شده است و محوطه‌ها و جاده‌هایی با پوشش تکمیلی انتخاب شده‌اند. دُز رادیواکتیوی که ممکن است مردم دریافت کنند نیز محاسبه شده است. اگر مردم از این مسیر خارج شوند، رقم‌های دزسنج تا حد زیادی افزایش می‌یابد و پر واضح است که قرار گرفتن در چنین مکانی خطرناک است.
چرنوبیل امروز
به‌جز عوارض نامعلوم حادثه چرنوبیل برای انسان‌ها، فاجعه‌ی چرنوبیل تا چندی پیش منجر به رها شدن یک محوطه‌ی بزرگ آلوده به رادیواکتیو به حال خود شده بود. منطقه‌ی اطراف چرنوبیل به عرض ۱۲۰۰ کیلومتر برای زندگی انسان‌ها جای امنی نیست و به دلیل وجود خاک و گیاهان آلوده نمی‌توان در آن کشاورزی و کار کرد.
یک شرکت آلمانی - اوکراینی در سال ۲۰۱۷ اعلام کرد که قصد تأسیس یک نیروگاه عظیم برق خورشیدی در این محوطه‌ی متروکه دارد. این نیروگاه برق یک مگاواتی درست چند صد متر دورتر از راکتور آسیب‌دیده‌ی شماره ۴ ساخته شد و برق خود را از طریق ۳ هزار و ۸۰۰ پنل خورشیدی تأمین کرد. تجمیع شرکت‌های تولید برق پاک در این منطقه در آینده‌ای نه چندان دور منجر به تولید بیش از ۹۹ مگاوات برق خورشیدی خواهد شد.
تولید بیش از ۹۹ مگاوات برق شاید عدد بزرگی باشد اما حتی نزدیک به برق تولیدشده توسط نیروگاه هسته‌ای تخریب‌شده چرنوبیل نیز نیست؛ ۴ راکتور نیروگاه چرنوبیل در زمان حادثه توانایی تولید ۱ هزار مگاوات برق به‌طور جداگانه را داشتند.
مقایسه چرنوبیل و هیروشیما
حادثه چرنوبیل تقریباً ۴۰۰ بار قوی‌تر از بمبی بود که در هیروشیما منفجر شد. هرچند بمب‌های اتمی که توسط کشورهای مختلف به صورت آزمایشی در فاصله سال‌های ۱۹۶۰ تا ۱۹۷۰ منفجر شدند، ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ برابر بیشتر از چرنوبیل ماده رادیواکتیو وارد طبیعت کردند.
سریال چرنوبیل
دلیل اصلی معروفیت این منطقه را میتوان ساخت مینی سریال چرنوبیل دانست. سریال «چرنوبیل» حادثه‌ای را که روز ۲۶ آوریل ۱۹۸۶ رخ داد تصویر می‌کند و از انفجار وسیع قدرت هسته‌ای در اوکراین که موجب شد تا مواد رادیواکتیو در همه بلاروس، روسیه و اوکراین منتشر شود و حتی تا دامنه‌های اسکاندیناوی و غرب اروپا را دربرگیرد، نشان می‌دهد. نویسنده و خالق مجموعه کریگ مازن و کارگردان آن یوهان رنک است. چرنوبیل تولید مشترک شبکهٔ کابلی آمریکایی اچ‌بی‌او و شبکهٔ تلویزیونی بریتانیایی اسکای است؛ این مجموعه در ۶ مه ۲۰۱۹ در ایالات متحده و در ۷ مه ۲۰۱۹ در بریتانیا به نمایش درآمد و در ۳ ژوئن ۲۰۱۹ به پایان رسید. این سریال فاجعهٔ هسته‌ای چرنوبیل که در آوریل ۱۹۸۶ در جمهوری شوروی سوسیالیستی اوکراین و تلاش‌های پاک‌سازی بی‌سابقه‌ای که به دنبال آن رخ داد را به تصویر می‌کشد. چرنوبیل در ۷۱امین دوره مراسم جوایز امی موفق به دریافت ۱۰ جایزه در بخش های مختلف از جمله بهترین مینی سریال، بهترین کارگردانی و بهترین فیلمنامه شده است.
حمله روسیه به بزرگترین نیروگاه هسته‌ای اروپا ؛ فاجعه چرنوبیل تکرار می‌شود؟
در لحظات آغازین روز جمعه سخنگوی نیروگاه «زاپوریژیا» و شهردار «انرگودار» اوکراین از آتش‌سوزی بزرگترین نیروگاه هسته‌ای اروپا پس از حمله روس‌ها خبر داد. پس از این اقدام، رئیس جمهوری اوکراین روسیه را به ترور هسته‌ای و تکرار حادثه چرنوبیل متهم کرد.
او در این پیام ویدئویی تاکید کرد: روسیه تنها کشوری است که واحدهای یک نیروگاه هسته‌ای را به آتش می‌کشد. این اولین بار در تاریخ ما و در تاریخ بشریت است که چنین چیزی رخ می‌دهد. این دولت تروریست اکنون به ترور هسته‌ای متوسل شده است.
دمیتری کولبا، وزیر خارجه اوکراین نیز در توئیتی با اشاره با آتش‌سوزی این نیروگاه هسته‌ای نوشت: روسیه باید فورا آتشبار را متوقف کند. آنها باید اجازه دهند ماموران آتش‌نشانی بیایند، ناحیه‌ای امن ایجاد کنند.
پیش از این نیز مقامات و نهادهای اوکراینی بارها نسبت به تلاش روس‌ها برای تصرف نیروگاه‌های هسته‌ای هشدار داده بودند. ژاپروژیا بزرگترین سایت هسته‌ای اوکراین است که از مجموع ۱۵ رآکتور این کشور، شش رآکتور به این نیروگاه اختصاص دارد. حال باید دید این بار روس‌ها به رهبری پوتین فاجعه چرنوبیل را تکرار می‌کنند؟
