راه های پیشگیری از کبد چرب + عوامل و درمان
کبد چرب چیست؟
کبد یکی از عضوهای حیاتی در بدن انسان و بسیاری از حیوانات است. در بدن انسان، کبد در سمت راست و بالای شکم، زیر دیافراگم قرار دارد. کبد وظایف بسیاری از جمله مسمومیت‌زدایی از متابولیت‌ها، ساخت پروتئین و تولید آنزیم‌های مورد نیاز برای هضم غذا، مقاومت در برابر عفونت‌ها و همچنین ذخیره‌ی آهن دارد.
کبد همچنین در تنظیم سطح قند خون و میزان ترشح انسولین نیز نقش دارد. انجام این وظیفه توسط کبد، در بیماران مبتلا به اختلالات کبدی از جمله کبد چرب تقریبا غیرممکن است. در حال حاضر، در صورت از کار افتادن کبد، به جز عمل پیوند کبد، روشی برای جبران عملکرد آن، در بلند مدت وجود ندارد. بنابراین مراقبت از کبد به منظور پیشگیری از بیماری‌های مرتبط با آن که ممکن است منجر به نارسایی کبدی و از کار افتادن آن شود، در اولویت قرار دارد.
کبد چرب یا «استئاتوزیس» عبارتی برای توصیف تجمع چربی در کبد است. با اینکه داشتن مقداری چربی در کبد کاملا طبیعی است، اما در هنگام ابتلا به کبد چرب ۵ تا ۱۰ درصد وزن کبد را چربی تشکیل می‌دهد.
کبد چرب یک وضعیت بازگشت‌پذیر است که با تغییر رفتار و سبک زندگی قابل حل است. این بیماری اغلب هیچ نشانه‌ای ندارد و عموما آسیب دائمی‌ای بر جای نمی‌گذارد.
کبد دومین عضو بزرگ در بدن است. وظیفه‌ی کبد هضم همه‌ی چیزهایی که می‌خوریم و می‌نوشیم و تصفیه کردن مواد مضر از خون است. اگر مقدار چربی انباشته شده در کبد خیلی زیاد شود، این روند مختل خواهد شد. کبد هنگامی که سلول‌های قدیمی آسیب دیده باشند، عموما خودش را با ساخت سلول‌های جدید کبدی بازسازی می‌کند. هنگامی که این آسیب‌ها تکرار شوند، زخم‌های دائمی رخ می‌دهند، که به آن «سیروز کبد» می‌گویند.
کبد چرب بیماری بسیار شایعی است. حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد آمریکایی‌ها چربی زیادی در کبدشان انباشته دارند، با این حال التهاب یا آسیبی در کبدشان وجود ندارد. بیشتر موارد کبد چرب در افراد بین ۴۰ تا ۶۰ سال تشخیص داده می‌شود. این آمار در ایران حدود ۳۰ درصد است. هنگامی که کبد چرب به وسیله‌ی یک بیماری زمینه‌ای ایجاد شود، در صورت عدم تشخیص و درمان می‌تواند به کبد آسیب بزند.
علائم کبد چرب چیست؟
کبد چرب عموما هیچ نشانه‌ی مرتبطی ندارد. ممکن است فرد احساس خستگی کند یا ناراحتی‌های شکمی مبهمی داشته باشد. البته کبد ممکن است کمی بزرگتر شده باشد و پزشک می‌تواند با انجام معاینه‌ی فیزیکی آن را تشخیص دهد.
چربی اضافه ممکن است التهاب کبدی ایجاد کند. در صورتی که کبد ملتهب شده باشد، فرد ممکن است احساس بی اشتهایی، درد شکمی، ضعف و گیجی کند و همچنین بدون هیچ تلاشی وزن کم کند.
درمان کبد چرب چگونه است؟
برای درمان کبد چرب هیچ دارو یا عمل جراحی خاصی وجود ندارد. در عوض، پزشک‌تان توصیه‌هایی برای کاهش عوامل خطر ارائه خواهد داد. این توصیه‌ها در زیر آمده‌اند:
- کم یا ترک کردن نوشیدنی‌های الکلی
- کنترل کلسترول
- کاهش وزن
- کنترل قند خون
چنانچه به دلیل چاقی یا داشتن عادات غذایی ناسالم مبتلا به کبد چرب شده‌اید، پزشک‌تان احتمالا توصیه خواهد کرد که فعالیت بدنی‌تان را افزایش بدهید و انواع خاصی از غذاها را از رژیم غذایی‌تان حذف کنید. کاهش کالری دریافتی روزانه نیز می‌تواند به کاهش وزن و بهبود وضعیت کبدتان کمک کند.
همچنین می‌توانید بیماری کبد چرب را با کاهش یا حذف غذاهای چرب و پرقند از رژیم غذایی‌تان بهبود ببخشید. می‌توانید غذاهای سالم‌تری مانند میوه‌های تازه، سبزیجات و غلات سبوس‌دار را انتخاب کنید و گوشت قرمز را با پروتئین‌های حیوانی کم‌چرب مانند گوشت مرغ و ماهی جایگزین کنید.
درمان بیماری کبد چرب غیرالکلی
بیماری کبد چرب غیر الکلی که برای تمایز آن از بیماری کبد چرب که در بیماران معتاد به الکل رخ می‌دهد، شامل التهاب یا آسیب کبدی می‌شود که می‌تواند بسیار جدی باشد و منجر به «سیروز»، نارسایی کبدی یا سرطان کبد شود.
در ادامه ۴ نکته از متخصصان و مطالعات اخیر برای پیشگیری و درمان بیماری کبد چرب غیرالکلی مطرح می‌شود:
۱. وزن کم کنید و ورزش کنید
پزشکان اغلب کاهش وزن را به عنوان گام اول برای کسانی که بیماری کبد چرب در آنها تشخیص داده شده است، توصیه می‌کنند. «انجمن گوارش و بیماری‌های گوارشی آمریکا» به افراد مبتلا به کبد چرب غیرالکلی توصیه می‌کند که دستِ کم ۱۰ درصد وزن کم کنند.
یکی از مطالعات منتشر شده در مجله‌ی تخصصی «هپاتولوژی» در ماه ژانویه‌ی سال ۲۰۰۹، دلیل آن را روشن کرده است. محققان دریافته‌اند که وزن کم کردن به بهبود بیماری کبد چرب غیرالکلی کمک کرده است. یک پژوهش کوچک روی ۵۰ بیمار نشان داده است که کاهش وزن می‌تواند آسیب وارد شده به کبد را بهبود دهد، در صورتی که فرد بتواند درصد خاصی از وزن بدنش را کاهش دهد.
یکی از نویسندگان این پژوهش می‌گوید: «این پژوهش تنها شواهد و مدارکی به انبوه شواهد علمی مبنی بر اینکه کاهش وزن به بهبود بیماری کبد چرب کمک می‌کند، می‌افزاید. بنابراین تغییر تغذیه و ورزش منظم بسیار حیاتی است.»
۲. رژیم غذایی‌تان را بهبود ببخشید، حتی اگر وزن کم کردن برای‌تان سخت است
حتما شما نیز این پیام را بارها و بارها شنیده‌اید که داشتن رژیم غذایی سالم کلید اصلی زندگی طولانی و سالم است. اما این نکته ممکن است برای افراد مبتلا به بیماری کبد چرب غیرالکلی بسیار مهم باشد. یک مطالعه که در سال ۲۰۰۷ بر روی موش‌ها انجام شده است، نشان می‌دهد که رژیم غذایی حاوی مقدار فراوانی «کربوهیدارت با شاخص گلوکز بالا» (مانند برنج سفید، نان سفید، قند غلیظ و بسیاری از غلات صبحانه‌های از پیش آماده شده)، که به سرعت هضم می‌شوند، ممکن است منجر به بیماری کبد چرب شوند.
موش‌هایی که رژیم غذایی‌ای با شاخص گلوکز بالا مصرف کرده‌اند، نوعی نشاسته‌ی ذرتِ سریع هضم شونده خورده‌اند، در حالی که موش‌هایی با رژیم غذایی با شاخص گلوکز پایین، از ذرت نشاسته با هضم کُند تغذیه کرده‌اند. پس از ۶ ماه، موش‌هایی که در گروه رژیمی با شاخص گلوکز بالا بوده‌اند، نسبت به موش‌های گروه دیگر، دو برابر بیشتر چربی در کبد، خون و بدن‌شان داشته‌اند.
۳. روی درمان‌های تجربی حساب نکنید
در حالی که برخی پژوهش‌ها اظهار می‌کنند که درمان‌های تجربی مانند مصرف ویتامین C و ویتامین E می‌تواند با بیماری کبد چرب مبارزه کند، پژوهش‌های دیگری یافته‌های عکس این را نشان می‌دهند. دراین مرحله، داده‌های موجود کمتر از آن هستند که تاثیر استفاده از ویتامین‌ها را در بیماران مبتلا به بیماری کبد چرب غیرالکلی پشتیبانی کنند. سایر درمان‌های همچنان تجربی شامل «سِلِنیوم» و یک ماده‌ی مغذی به نام «بتائین» می‌شود. این مواد به این صورت عمل می‌کنند که استرس اکسیداتیو را که به نظر می‌رسد در بیماران کبد چرب غیرالکلی افزایش می‌یابد، محدود می‌کنند. آزمایش‌های بالینی به جهت روشن کردن اینکه آیا این درمان‌ها مفیدند یا نه، در حال انجام هستند.
استفاده از داروهای دیابت جدید مانند «مِتفورمین» (که با نام‌های تجاری «فورتامِت»، «گلوکوفاژ»، «گلومِتزا» و «ریومِت» عرضه می‌شوند)، «رُزیگلیتازون» (با نام تجاری «آواندیا») و «پیوگلیتازون» (با نام تجاری «اَکتوس») برای درمان بیماری کبد چرب، درمانی تجربی در نظر گرفته می‌شود، به جز در مورد بیمارانی که مبتلا به دیابت نیز هستند. (همچنین نگرانی‌هایی درباره‌ی داده‌هایی وجود دارد که اظهار می‌کنند که آواندیا ممکن است خطر حمله‌ی قلبی را افزایش دهد.) به این دلیل که بیشتر کسانی که مبتلا به بیماری کبد چرب هستند، نسبت به انسولین نیز مقاومت نشان می‌دهند، تصور می‌شود که داروهای دیابت ممکن است حساسیت بدن را به انسولین افزایش دهد و به محدود کردن آسیب وارد شده به کبد کمک کند. مطالعاتی با پشتیبانی «مؤسسه‌ی ملی سلامت آمریکا» در حال انجام است تا صحت این ایده را مشخص کند.
۴. سایر بیماری‌ها‌ی‌تان را درمان کنید
درباره‌ی افراد مبتلا به بیماری کبد چرب غیرالکلی، ابتلا به بیماری‌های دیگر، مانند دیابت، فشار خون بالا یا کلسترول بالا، چندان نامتداول نیست. افراد مبتلا به کبد چرب باید توصیه‌های پزشک‌شان را درباره‌ی مصرف داروها و کنترل بیماری‌های دیگرشان با جدیت دنبال کنند.
علت کبد چرب چیست؟
شایع‌ترین علت کبد چرب اعتیاد به الکل و افراط در مصرف نوشیدنی‌های الکلی است. در بسیاری موارد، پزشکان علت به وجود آمدن کبد چرب را در افراد غیرالکلی متوجه نمی‌شوند.
کبد چرب هنگامی پیشرفت می‌کند که بدن مقدار زیادی چربی تولید می‌کند یا قادر به سوزاندن سریع چربی‌ها نیست. بنابراین چربی‌های اضافه در سلول‌های کبد ذخیره و در آن انباشته می‌شوند و بیماری کبد چرب را شکل می‌دهند. داشتن رژیم غذایی پر از چربی ممکن است مستقیما منجر به بیماری کبد چرب نشود.
به جز اعتیاد به الکل، دیگر علل شایع کبد چرب شامل موارد زیر می‌شود:
- چاقی
- چربی خون (سطح بالای چربی در خون)
- دیابت
- وراثت ژنتیکی
- کاهش وزن سریع
- عوارض جانبی برخی داروهای خاص مانند «آسپرین»، «استروئید»، «تاموکسیفِن» و «تِتراسایکلین»
انواع کبد چرب کدامند؟
به طور کلی ۴ نوع بیماری کبد چرب وجود دارد.
۱. کبد چرب غیرالکلی
کبد چرب غیر الکلی (NAFL) هنگامی ایجاد می‌شود که کبد در تجزیه کردن چربی‌ها مشکل داشته باشد، که منجر به تجمع چربی در بافت کبد می‌شود. علت این بیماری مربوط به الکل نیست. NAFL هنگامی تشخیص داده می‌شود که بیش از ۱۰ درصد کبد را چربی فرا گرفته است.
۲. کبد چرب الکلی
کبد چرب الکلی اولین مرحله‌ی بیماری‌های کبدی مرتبط با الکل است. افراط در مصرف نوشیدنی‌های الکلی به کبد آسیب می‌زند و در نتیجه کبد دیگر قادر به تجزیه کردن چربی‌ها نیست. ترک الکل ممکن است باعث شود که کبد چرب فروکش کند. طی ۶ هفته پس از ترک الکل، چربی از بین می‌رود. با این حال، اگر مصرف بی‌رویه‌ی الکل ادامه یابد، «سیروز» ممکن است پیشرفت کند.
۳. استئاتوهپاتیت غیرالکلی (NASH)
هنگامی که چربی به اندازه‌ی کافی انباشته شود، باعث متورم شدن کبد خواهد شد. اگر علت اصلی آن الکل نباشد، به آن استئاتوهپاتیت غیرالکلی (NASH) می‌گویند. این بیماری عملکرد کبد را مختل می‌کند.
علائم مربوط به این بیماری به صورت زیر است:
- کاهش اشتها
- تهوع
- استفراغ
- درد شکمی
- زرد شدن پوست (یرقان)
در صورت درمان نشدن، NASH ممکن است به آسیب دائمی کبد و در نهایت نارسایی کبد منجر شود.
۴. کبد چرب حاد بارداری
کبد چرب حاد یک مسئله‌ی نادر مرتبط با بارداری است که می‌تواند زندگی فرد را تهدید کند.
علائم آن در سه‌ماهه‌ی اول بارداری بروز می‌کنند که شامل موارد زیر است:
- تهوع و استفراغ دائمی
- درد در سمت راست و بالای شکم
- یرقان
- ضعف عمومی
زنان باردار از این نظر تحت آزمایش و غربال‌گری قرار می‌گیرند و اکثر آنها پس از زایمان بهبود می‌یابند و هیچ عارضه‌ی ادامه‌داری نخواهند داشت.
چه کسانی در خطر ابتلا به کبد چرب هستند؟
کبد چرب همان تجمع چربی اضافی در کبد است و اگر فرد اضافه وزن داشته باشد یا چاق باشد، احتمال وقوع آن افزایش می‌یابد. ابتلا به دیابت نوع ۲ ممکن است خطر ابتلا به کبد چرب را افزایش دهد. تجمع چربی در کبد با مقاومت نسبت به انسولین که شایع‌ترین علت دیابت نوع ۲ است، ارتباط دارد.
عوامل دیگری که ممکن است خطر ابتلا به کبد چرب را افزایش دهند:
- مصرف بی‌رویه‌ی الکل
- مصرف بیش از حد داروهای خاص بدون نسخه مانند «استامینوفن»
- بارداری
- کلسترول بالا
- تری گلیسیرید بالا
- سوء تغذیه
- سندروم متابولیک
تشخیص کبد چرب چگونه است؟
معاینه‌ی فیزیکی
اگر کبد شما ملتهب شده باشد، پزشک می‌تواند با معاینه‌ی شکمی آن را تشخیص دهد. اگر احساس خستگی یا کاهش اشتها دارید، به پزشک‌تان اطلاع دهید. همچنین، درباره‌ی تاریخچه‌ی مصرف الکل، داروها و مکمل‌ها با پزشک‌تان صحبت کنید.
آزمایش خون
پزشک‌تان ممکن است از روی یک آزمایش خون ساده بفمهد که آنزیم‌های کبدی‌تان از حد طبیعی بالاتر هستند. اما این تاییدی برای تشخیص کبد چرب نیست و بررسی‌های بیشتری برای یافتن علت التهاب مورد نیاز است.
سونوگرافی
در یک تصویر سونوگرافی، چربی در کبد به صورت یک ناحیه‌ی سفید دیده می‌شود. سایر بررسی‌های تصویربرداری، مانند سی‌تی‌اسکن یا MRI نیز ممکن است انجام شوند. بررسی‌های تصویربرداری می‌تواند چربی در کبد را تشخیص دهد اما برای تایید آسیب‌های بیشتر، به پزشک‌تان کمکی نخواهد کرد.
نمونه‌برداری از کبد
در نمونه‌برداری از کبد، پزشک از یک سوزن برای برداشتن یک نمونه از بافت کبد جهت انجام آزمایش‌های تشخیصی، استفاده می‌کند. پزشک‌تان ممکن است از بی‌حسی موضعی برای کاهش درد شما استفاده کند. این روش، تنها راه اطمینان از ابتلا به کبد چرب است. نمونه‌برداری همچنین به پزشک برای تعیین علت دقیق بیماری کمک خواهد کرد.
چطور از بیماری کبد چرب پیشگیری کنیم؟
محافظت از کبدتان یکی از بهترین راه‌های پیشگیری از بیماریِ کبد چرب است. در مصرف نوشیدنی‌های الکلی میانه‌روی و اعتدال را فراموش نکنید. به گفته‌ی «مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا» (CDC)، «مصرف متعادل الکل به صورت حداکثر یک لیوان در روز برای زنان و دو لیوان در روز برای مردان تعریف می‌شود.»
دستورها و توصیه‌های پزشک‌تان را رعایت کنید و داروهای مربوط به دیابت یا کلسترول بالای‌تان را همان‌طور که گفته شده است، مصرف کنید. به علاوه، بیشتر روزهای هفته دستِ کم ۳۰ دقیقه ورزش کنید تا وزن متناسبی داشته باشید.
چشم‌انداز بلندمدت بیماری کبد چرب چیست؟
خوشبختانه، بیشتر موارد کبد چرب منجر به بیماری‌های کبدی نمی‌شوند. کبد می‌تواند خودش را بازسازی کند. بنابراین اگر گام‌های اساسی را در جهت درمان کلسترول بالا، دیابت یا چاقی بردارید، می‌توانید کبد چرب را درمان کنید. اگر زیاد الکل می‌نوشید، ترک آن می‌تواند کبدتان را کاملا درمان کند. نمونه‌برداری از کبد می‌تواند به پزشک‌تان برای تشخیص آسیب‌های کبدی دائمی و همچنین شدت آسیب و یافتن بهترین روش درمان آن کمک کند.