مسجد شیخ لطف‌الله سرطان دارد/ بعد گنبد نوبت محراب است
اواخر آبان‌ماه سال ۱۳۹۸ مرمت ترک اول گنبد مسجد شیخ لطف‌الله به پایان رسید و اولین چیزی که توجه همه را جلب کرد، تغییر رنگ بارز و عجیب این ترک، نسبت به ترک‌های پیشین بود. این تغییر رنگ با اظهار نظر مهدی حجت، بنیان‌گذار سازمان میراث فرهنگی کشور و رئیس کمیته ملی ایکوموس که در همان روزها برای یک سخنرانی به دانشگاه هنر اصفهان آمده بود، حسابی حاشیه ساز شد.
حجت در آن سخنرانی خود در یک جمله کوتاه گفت: «گنبد مسجد شیخ لطف الله را به اسم مرمت خراب کردند، رنگ کاشی‌ها تغییر یافته و لچکی جا نیافتاده است». این اظهار نظر آغاز حواشی‌های متعدد درباره مرمت این گنبد بود، حواشی که به نظر می‌رسید کفه منتقدان نسبت به مدافعان مرمت سنگین‌تر است. این مرمت را رحمت‌الله رضایت، استاد و پیشکسوت معماری سنتی بر عهده داشت، البته مهدی رضایت فرزند او به عنوان پیمان‌کار اصلی با اداره‌کل میراث فرهنگی استان قرارداد امضا کرده بود.
علی‌رغم حواشی مرمت ترک اول گنبد و سوالات و ابهامات فراوان، اداره‌کل میراث فرهنگی استان اصفهان و پایگاه جهانی میدان نقش جهان برای مرمت ترک دوم گنبد نیز باز هم با استاد رضایت و فرزندش همکاری کردند. داربست‌های ترک دوم در دی‌ماه سال ۱۳۹۸ رخ نمایی کردند و کار مرمت در بهار سال بعد آغاز شد.
اما شهریور ماه سال جاری رحمت‌الله رضایت به دلیل ابتلاء به بیماری کووید ۱۹ درگذشت و این اتفاق باعث شد تا روند مرمت گنبد نیز متوقف شود. در این مدت گفت‌وگوهای و اظهار نظرهای مختلفی درباره ادامه روند مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله صورت گرفت. اما شاید مهم‌ترین آن‌ها مربوط به استاد محمدحسین مقضی بود که در گفت‌وگویی با رسانه‌ها درباره پیشنهاد اداره میراث فرهنگی استان به او برای مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله گفته بود.
مرمت‌کار خودش را نابود کرده
این استاد کاشی‌کاری می‌گوید: با این حال قبول کردم و دیروز رفتم بازدید از گنبد که در آنجا آقای رضایت، پیمان‌کار مرمت گنبد، آقای حسینی از اداره‌کل و فریبا خطابخش، مدیر پایگاه جهانی میدان نقش جهان هم بودند. اول رفتم کارگاه کار را دیدم و فهمیدم این مرمت کار خودش را با این طریق کار کردن نابود کرده. یک سری کاشی هم به ما نشان دادند و گفتند این‌ها کاشی‌های قدیمی است که روی کار بود و حالا به پایین آورده شده برای مرمت، اما چند عدد آن‌ها را برداشتم و دیدم که با دستگاه بریده شده و کاشی‌ها نو است چون آن زمان که گنبد مرمت شده، دستگاه برش کاشی وجود نداشته است.
مقضی اظهار می‌کند: بعد به پشت‌بام رفتیم، آنجا چندین مورد اشتباه و خطا وجود داشت که به آقای حسینی نشان دادم و گفتم. آنجا از من خواستند که بالای داربست بروم و روند کار را ببینم، اما گفتم که داربست را از قسمتی که کار شده برداشتید، من بروم چه چیزی را ببینم؟ ضمن اینکه من در هیچ قسمت این کار نیستم و دلیلی ندارد بالای داربست بروم. اگر با من قراردادی نوشته شد و قرار شد که نظارت و کمک به آقای رضایت را بر عهده بگیرم، آن‌وقت به بالای داربست هم می‌روم.
این استاد معماری درباره اینکه آیا نمی‌شد مرمت را به شکل موضعی انجام داد و کل ترک را پایین نیاورد، توضیح می‌دهد: بالاخره تصمیم گرفتند که ترک را پایین بیاورند و مرمت صورت بگیرد، اما در این فرآیند باید یک کارهایی انجام می‌شده که نکردند و باید اصلاح شود. برخی کارها کاملاً غیر اصولی انجام شده و باید از کار شود. باید کار را متوقف کنند و آن را اصولی پیش ببرند، اما اگر می‌خواهند با همین روند پیش بروند، آینده گنبد مشخص نیست، حتی نمی‌توان اطمینان داد ترک‌ها درست در جای خود قرار بگیرند.
گنبد تنها مشکل مسجد شیخ لطف الله نیست و این بنا سرطان دارد
او با بیان اینکه «بعد از این دوری در مسجد شیخ لطف الله زدم و خاطرات ۳۰ سال پیش که با پدرم در این مسجد کار مرمت انجام می‌دادم برایم زنده شد» تاکید می‌کند: اما بعد چیزهایی دیدم که سرم سوت کشید، مسئولان اصفهان نسبت به این مسجد کاملاً بی‌تفاوت عمل کردند، مسجد شیخ لطف الله سرطانی عجیب گرفته. مشکل فقط گنبد مسجد شیخ لطف الله نیست، محراب مسجد شیخ لطف الله که در دنیا بی‌نظیر است، از وسط ترک خورده. آجرهای دیواره‌های پیرامونی مسجد خیس خورده و مقداری از آن‌ها ریخته؛ مسئولان استانی از استاندار، شهردار و میراث‌فرهنگی بی‌تفاوت هستند. بنیاد مسجد شیخ لطف الله از ریشه در حال نابودی است. گنبد شاید کوچک‌ترین مسئله مسجد شیخ لطف الله باشد و باید به داد این مسجد رسید.
این استاد معماری ادامه می‌دهد: شاید هم باید یک چند سال دیگری صبر کنیم تا یک تراکتور بگذارند پای این بناها و همه را خراب کنند، شهرداری هم تراکم بدهد و آن را پاساژ کنند. ما ایرانی‌ها به مسجد شیخ لطف الله می‌نازیم که در دنیا نظیر ندارد، مگر می‌شود این همه بی‌تفاوتی و بی‌توجهی به این مسجد؟ من فعلاً نگرانم که این‌ها از بالا گنبد کاری نکنند که به زیر آسیب برسد.
مقضی می‌گوید: درست یا غلط را نمی‌دانم، اما یک نفر به من گفت که هزاره طبقه پایین مسجد شیخ لطف الله را کاشی کردند و در آنجا از سیمان استفاده شده؛ اگر این مطلب درست باشد، این خودش عامل تخریب است زیرا سیمان اجازه نمی‌دهد رطوبت از خودش خارج شود و رطوبت را به ارتفاعات می‌دهد. اگر رطوبت به بالا برود، معلوم نیست چه خواهد شد.