دردی خاموش به نام "آستئوپروز"
بیماری پوکی استخوان یا «آستئوپروز» معروف به درد خاموش، عارضه‌ای است که در آن، تراکم سلول‌های استخوانی کم و از قدرت طبیعی آن کاسته می‌شود و در این حالت استخوان شکننده خواهد شد و احتمال شکستگی حتی بر اثر ضربات کوچک افزایش می‌یابد.
کاهش تراکم استخوان و از دست رفتن بافت استخوان که منجر به ضعیف و شکننده شدن استخوان می‌شود مشخصات بارز بیماری پوکی استخوان است. اگر مبتلا به پوکی استخوان هستید خطر شکستگی استخوان‌ها خصوصاً در نواحی باسن، ستون فقرات و مچ دست، بیش از دیگران شما را تهدید می‌کند.
اغلب، پوکی استخوان به عنوان عارضه‌ای شناخته می‌شود که توانایی ساخت استخوان‌های جدید در زنان سالخورده را تضعیف می‌کند. البته عوامل پوکی استخوان بسیار زودتر از چنین سنینی آغاز می‌شود.
از آنجا که تراکم استخوان تقریباً در ۲۵ سالگی به اوج خود می‌رسد باید تا پیش از این سن به استخوان‌ها استحکام بخشید تا در دوره‌های بعدی زندگی نیز همچنان قوی و محکم باقی بمانند. مصرف کافی کلسیم یکی از عوامل اصلی دستیابی به استخوان‌هایی محکم است.
بافت استخوان از سلول‌های زنده و مواد در حال تغییر تشکیل شده است. بیماری پوکی استخوان یا «آستئوپروز» که به درد خاموش نیز مشهور است، عارضه‌ای است که در آن، تراکم سلول‌های استخوانی کم و از قدرت طبیعی آن کاسته می‌شود. در این حالت، استخوان شکننده خواهد شد و احتمال شکستگی حتی بر اثر ضربات کوچک افزایش می‌یابد.
وی ادامه می‌دهد: پوکی استخوان به توده و تراکم استخوانی که در دوره جوانی به دست می‌آید وابسته است؛ البته نژاد، ژنتیک و وراثت نیز در بروز این عارضه نقش مهمی دارد به طور مثال سیاه پوستان استخوان‌هایی بسیار محکم و با تراکم بالاتری از سفید پوستان دارند، همچنین پیش‌بینی شده اکثر زنان یائسه که بالای ۵۰ سال سن دارند به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند، این موضوع بسیار نگران‌کننده است و از شیوع بالای پوکی استخوان خبر می‌دهد.
وی با بیان اینکه اگر فردی مبتلا به پوکی استخوان شده باشد، حتی کارهای روزمره زندگی را هم به سختی انجام می‌دهد، تصریح می‌کند: به طور مثال یک زن ۵۵ ساله که مبتلا به پوکی استخوان است و از این موضوع اطلاعی ندارد، در اثر بلند کردن یک جسم سنگین حتی یک عطسه و سرفه ممکن است استخوان مهره‌اش شکسته شود و اطلاعی هم نداشته باشد و تنها دردی در ناحیه مهره احساس کند و حتی کارهای روزمره را هم انجام دهد، اما به مرور که این بیماری پیشرفت کند استخوان ران هم بشکند و در این صورت عوارض زیادی را برای فرد ایجاد خواهد کرد.
عسیس با اشاره به اینکه هر چقدر یک فرد در دوران کودکی و نوجوانی ذخیره استخوانی خوبی داشته باشد، در دوران سالمندی و بزرگسالی کمتر دچار پوکی و استخوان و شکستگی‌های استخوان می‌شود، اضافه می‌کند: حداکثر تراکم استخوان از حدود دوران بلوغ یعنی ۱۳ سالگی شروع می‌شود و در سن ۳۰ سالگی به حداکثر تراکم خود می‌رسد، در زنان به علت یائسگی و حذف منبع اصلی استروژن که هورمونی است که باعث استحکام و تراکم استخوان می‌شود، پوکی استخوان نسبت به مردان بیشتر است، چرا که منبع استروژن زنان یائسه حذف شده و بیشتر از یک درصد در سال تراکم استخوان خود را از دست می‌دهند.
فوق تخصص روماتولوژی با تاکید بر اینکه در بیماری‌های روماتولوژی مانند لوپوس و آرتریت روماتوئید به دلیل التهابی که در مفاصل وجود دارد و مواد التهابی که در مفاصل ایجاد می‌شود، بیمار دچار پوکی استخوان خواهد شد، می‌گوید: بر اثر داروهایی مانند پردنیزولون و کورتون که این بیماران استفاده می‌کنند دچار پوکی می‌شوند، چرا که جذب کلسیم مختل و دفع کلسیم بیشتر می‌شود و این بیماران نمی‌توانند داروهای خود را قطع کنند در کنار آن باید حتماً به متخصص مربوطه مراجعه کنند تا داروهایی برای پیشگیری از پوکی استخوان برای آنها تجویز کند.
وی نقش تغذیه را در ابتلاء و یا پیشگیری از پوکی استخوان مهم می‌داند و می‌افزاید: مهم است که میزان مصرف کلسیم روزانه تأمین به خصوص از طریق مواد غذایی تأمین شود چرا که مصرف خودسرانه کلسیم هم خطرناک است و می‌تواند باعث سنگ کلیه و بیماری‌های قلبی و عروقی شود و بر اساس سن نیاز به کلسیم متغیر است هرچه سن بالاتر باشد قطعاً میزان مصرف کلسیم نیز بیشتر می‌شو؛ در زنان باردار و شیرده نیاز به کلسیم افزایش می‌یابد. مصرف لبنیات، سبزیجات، غذاهای دریایی به ویژه ماهی و مغزیجاتی مانند بادام زمینی کمک می‌کند تا کلسیم بدن تأمین شود.
وی با اشاره به تأثیر ورزش در کاهش ابتلاء به پوکی استخوان، اضافه می‌کند: ورزش‌هایی مانند پیاده روی، پریدن و طناب زدن، کوه نوردی، بالا رفتن از پله، دویدن، والیبال و بسکتبال سبب فشار بر روی استخوان شده و باعث استخوان‌سازی خواهد شد، البته پیاده‌روی برای افراد مسن که قادر به انجام فعالیت‌های سنگین نیستند، بسیار مؤثر است چرا که پیاده‌روی علاوه بر اینکه باعث استحکام استخوان می‌شود، عملکرد عضلات و سیستم عصبی را نیز تقویت می‌کند، تعادل فرد را بهبود می‌بخشد و احتمال سقوط و زمین خوردن نیز در این ورزش کم است.
فوق تخصص روماتولوژی با اشاره به درمان‌های دیگر برای پوکی استخوان، می‌گوید: درمان‌های غیردارویی مانند طب سوزنی و یا مگنت‌تراپی هیچکدام جنبه علمی ندارد مگنت‌تراپی بر اساس میدان مغناطیسی ثابتی است و برخی از کشورها در این زمینه در حال پژوهش هستند، اما این موضوع ادعای علمی اثبات شده ندارد و به عنوان راهی برای درمان توصیه نمی‌شود.
وی ادامه می‌دهد: روند این بیماری بعد از سن ۳۵ سالگی در انسان آغاز می‌شود، حدود نیمی‌از زنان مسن‌تر از ۴۵ سال و ۹۰ درصد زنان مسن‌تر از ۷۵ سال به بیماری پوکی استخوان مبتلا می‌شوند. مردان مسن نیز به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند که البته میزان ابتلای آنان کمتر از زنان است.
وی با تاکید بر اینکه تغذیه نقش مهمی در پوکی استخوان دارد، تصریح می‌کند: افرادی که کلسیم کافی در رژیم غذایی آنها وجود ندارد و یا ویتامین D کافی دریافت نمی‌کنند در معرض ابتلای بالاتری هستند؛ همچنین اثر مصرف سیگار، الکل و قهوه و نوشابه هم در پوکی استخوان ثابت شده است، افرادی که خود سیگار می‌کشند یا همنشین سیگاری‌ها هستند در معرض پوکی استخوان زودرس قرار دارند و زنانی که سیگار می‌کشند دچار پوکی استخوان شدیدتری خواهند شد.
وی با تاکید بر اینکه مرگ‌ومیر سالیانه این بیماری بیشتر از سرطان‌ها است، می‌گوید: در مورد پیشگیری از این بیماری می‌توان با روش‌های بسیار ساده‌ای خطر پوکی استخوان را کاهش داد و تغذیه مناسب از روش‌های بسیار مؤثر برای پیشگیری از پوکی استخوان است. غذای انسان باید محتوی پروتئین‌ها و املاح کافی و ویتامین‌های لازم باشد تا روند پوکی استخوان کندتر شود. بهترین منبع کلسیم و پروتئین شیر و لبنیات و غذاهای دریایی به ویژه ماهی است، کلسیم یکی از اجزای سازنده استخوان است، فرآورده‌های لبنی مانند شیر ماست پنیر، کشک و قره‌قوروت از منابع بسیار خوب و مهم کلسیم است که باید در برنامه غذایی افراد گنجانده شود.
متخصص تغذیه اظهار می‌کند: سبزیجات برگ سبز، کلم پیچ، شلغم، هویج، پرتقال، انگور و توت فرنگی، خرمالو، زیتون، جعفری، اسفناج، کرفس، کشمش، بادام، پسته، گردو، حبوبات و غذاهای دریایی مانند ماهی به ویژه ماهی تن، کیلکا و ساردین از جمله دیگر منابع حاوی کلسیم است که باید مصرف شود.
اغلب، پوکی استخوان به عنوان عارضه‌ای شناخته می‌شود که توانایی ساخت استخوان‌های جدید در زنان سالخورده را تضعیف می‌کند. البته عوامل پوکی استخوان بسیار زودتر از چنین سنینی آغاز می‌شود.
از آنجا که تراکم استخوان تقریباً در ۲۵ سالگی به اوج خود می‌رسد باید تا پیش از این سن به استخوان‌ها استحکام بخشید تا در دوره‌های بعدی زندگی نیز همچنان قوی و محکم باقی بمانند. مصرف کافی کلسیم یکی از عوامل اصلی دستیابی به استخوان‌هایی محکم است.
بافت استخوان از سلول‌های زنده و مواد در حال تغییر تشکیل شده است. بیماری پوکی استخوان یا «آستئوپروز» که به درد خاموش نیز مشهور است، عارضه‌ای است که در آن، تراکم سلول‌های استخوانی کم و از قدرت طبیعی آن کاسته می‌شود. در این حالت، استخوان شکننده خواهد شد و احتمال شکستگی حتی بر اثر ضربات کوچک افزایش می‌یابد.
ناتوانی در ترمیم استخوان‌های آسیب دیده در عارضه پوکی استخوان
مرضیه عسیس، فوق تخصص روماتولوژی در خصوص پوکی استخوان به خبرنگار ایمنا می‌گوید: استخوان‌های بدن نسوج زنده هستند و به طور دائم در حال تخریب و بازسازی است. زمانی پوکی استخوان به وجود می‌آید که استخوان قادر نباشد بافت‌های جدیدی تولید و استخوان‌هایی که آسیب دیده‌اند را ترمیم کند.وی ادامه می‌دهد: پوکی استخوان به توده و تراکم استخوانی که در دوره جوانی به دست می‌آید وابسته است؛ البته نژاد، ژنتیک و وراثت نیز در بروز این عارضه نقش مهمی دارد به طور مثال سیاه پوستان استخوان‌هایی بسیار محکم و با تراکم بالاتری از سفید پوستان دارند، همچنین پیش‌بینی شده اکثر زنان یائسه که بالای ۵۰ سال سن دارند به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند، این موضوع بسیار نگران‌کننده است و از شیوع بالای پوکی استخوان خبر می‌دهد.
بدون علامت بدون پوکی استخوان
فوق تخصص روماتولوژی با اشاره به اینکه پوکی استخوان علامتی ندارد، می‌افزاید: زمانی پوکی استخوان تشخیص داده می‌شود که فرد دچار عارضه‌ای مانند شکستگی شده باشد، وجود دردهای منتشر شده استخوانی که باید افراد بالای ۵۰ سال به این دردها توجه داشته باشند از دیگر علائم پوکی استخوان است.وی با بیان اینکه اگر فردی مبتلا به پوکی استخوان شده باشد، حتی کارهای روزمره زندگی را هم به سختی انجام می‌دهد، تصریح می‌کند: به طور مثال یک زن ۵۵ ساله که مبتلا به پوکی استخوان است و از این موضوع اطلاعی ندارد، در اثر بلند کردن یک جسم سنگین حتی یک عطسه و سرفه ممکن است استخوان مهره‌اش شکسته شود و اطلاعی هم نداشته باشد و تنها دردی در ناحیه مهره احساس کند و حتی کارهای روزمره را هم انجام دهد، اما به مرور که این بیماری پیشرفت کند استخوان ران هم بشکند و در این صورت عوارض زیادی را برای فرد ایجاد خواهد کرد.
عسیس با اشاره به اینکه هر چقدر یک فرد در دوران کودکی و نوجوانی ذخیره استخوانی خوبی داشته باشد، در دوران سالمندی و بزرگسالی کمتر دچار پوکی و استخوان و شکستگی‌های استخوان می‌شود، اضافه می‌کند: حداکثر تراکم استخوان از حدود دوران بلوغ یعنی ۱۳ سالگی شروع می‌شود و در سن ۳۰ سالگی به حداکثر تراکم خود می‌رسد، در زنان به علت یائسگی و حذف منبع اصلی استروژن که هورمونی است که باعث استحکام و تراکم استخوان می‌شود، پوکی استخوان نسبت به مردان بیشتر است، چرا که منبع استروژن زنان یائسه حذف شده و بیشتر از یک درصد در سال تراکم استخوان خود را از دست می‌دهند.
علل ابتلاء به پوکی استخوان چیست؟
وی با اشاره به عللی که باعث پوکی استخوان می‌شود، اظهار می‌کند: علاوه‌بر نژاد و وراثت، اندازه بدن نیز در بروز عارضه پوکی استخوان مؤثر است و زنان و مردانی که جثه کوچک‌تری دارند، به طبع با گذشت سن، توده و تراکم استخوان آنها کمتر می‌شود؛ البته عوامل دیگری هم وجود دارد، اما دلایل ثانویه محسوب می‌شو. پر کاری تیروئید که باعث جذب استخوان می‌شود و پر کاری غده پاراتیروئید که کنار تیروئید قرار دارد از این جمله هستند. پر کاری غده فوق کلیه زمانی اتفاق می‌افتد که بیش از حد هورمون کورتیکواستروئید تولید می‌شود و این حالت در بیماری کوشینگ دیده می‌شود؛ بیماری‌های التهابی روده مانند کولیت که باعث دفع مواد معدنی از روده می‌شود، بیماری سلیاک که عدم تحمل به کروتن ایجاد می‌شود و بیماری‌های مزمن کبد و کلیه و افرادی که دیالیز می‌شوند و یا پیوند کبد انجام دادند، نمونه‌هایی از این جمله است.فوق تخصص روماتولوژی با تاکید بر اینکه در بیماری‌های روماتولوژی مانند لوپوس و آرتریت روماتوئید به دلیل التهابی که در مفاصل وجود دارد و مواد التهابی که در مفاصل ایجاد می‌شود، بیمار دچار پوکی استخوان خواهد شد، می‌گوید: بر اثر داروهایی مانند پردنیزولون و کورتون که این بیماران استفاده می‌کنند دچار پوکی می‌شوند، چرا که جذب کلسیم مختل و دفع کلسیم بیشتر می‌شود و این بیماران نمی‌توانند داروهای خود را قطع کنند در کنار آن باید حتماً به متخصص مربوطه مراجعه کنند تا داروهایی برای پیشگیری از پوکی استخوان برای آنها تجویز کند.
وی نقش تغذیه را در ابتلاء و یا پیشگیری از پوکی استخوان مهم می‌داند و می‌افزاید: مهم است که میزان مصرف کلسیم روزانه تأمین به خصوص از طریق مواد غذایی تأمین شود چرا که مصرف خودسرانه کلسیم هم خطرناک است و می‌تواند باعث سنگ کلیه و بیماری‌های قلبی و عروقی شود و بر اساس سن نیاز به کلسیم متغیر است هرچه سن بالاتر باشد قطعاً میزان مصرف کلسیم نیز بیشتر می‌شو؛ در زنان باردار و شیرده نیاز به کلسیم افزایش می‌یابد. مصرف لبنیات، سبزیجات، غذاهای دریایی به ویژه ماهی و مغزیجاتی مانند بادام زمینی کمک می‌کند تا کلسیم بدن تأمین شود.
افزایش احتمال ابتلاء به پوکی استخوان با کاهش وزن شدید و رژیم‌های سرسخت
عسیس در خصوص کاهش جذب کلسیم در بدن، خاطرنشان می‌کند: کاهش دریافت کلسیم و عدم مصرف لبنیات به دلیل اینکه برخی می‌گویند، طبع سردی دارد و استفاده از لبنیات محلی که به دلیل چربی جذب کلسیم را کم می‌کند، کاهش وزن شدید و رژیم‌های سرسخت و عدم دسترسی به نور آفتاب کاهش جذب کلسیم در بدن را در پی دارد. عامل دیگری که سبب کاهش جذب کلسیم در بدن می‌شود زندگی کم تحرک است؛ در حال حاضر نیز به دلیل وجود کرونا فعالیت‌های فیزیکی کم شده است، مصرف دخانیات، سیگار و الکل هم زمینه ابتلاء به پوکی استخوان را فراهم می‌کند.وی با اشاره به تأثیر ورزش در کاهش ابتلاء به پوکی استخوان، اضافه می‌کند: ورزش‌هایی مانند پیاده روی، پریدن و طناب زدن، کوه نوردی، بالا رفتن از پله، دویدن، والیبال و بسکتبال سبب فشار بر روی استخوان شده و باعث استخوان‌سازی خواهد شد، البته پیاده‌روی برای افراد مسن که قادر به انجام فعالیت‌های سنگین نیستند، بسیار مؤثر است چرا که پیاده‌روی علاوه بر اینکه باعث استحکام استخوان می‌شود، عملکرد عضلات و سیستم عصبی را نیز تقویت می‌کند، تعادل فرد را بهبود می‌بخشد و احتمال سقوط و زمین خوردن نیز در این ورزش کم است.
فوق تخصص روماتولوژی با اشاره به درمان‌های دیگر برای پوکی استخوان، می‌گوید: درمان‌های غیردارویی مانند طب سوزنی و یا مگنت‌تراپی هیچکدام جنبه علمی ندارد مگنت‌تراپی بر اساس میدان مغناطیسی ثابتی است و برخی از کشورها در این زمینه در حال پژوهش هستند، اما این موضوع ادعای علمی اثبات شده ندارد و به عنوان راهی برای درمان توصیه نمی‌شود.
شروع روند پوکی استخوان بعد از سن ۳۵ سالگی در افراد
امیر منصور علوی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با بیان اینکه پوکی استخوان یک بیماری خاموش است، به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: در پوکی استخوان احتمال شکستگی استخوان حتی با ضربات کوچک افزایش می‌یابد. شکستگی‌های ناشی از آن با افزایش مرگ‌ومیر و کاهش سطح مطلوب کیفیت زندگی، ایجاد محدودیت‌های عملکردی و افزایش ناتوانی، درد و در نهایت عدم استقلال بیماران همراه است.وی ادامه می‌دهد: روند این بیماری بعد از سن ۳۵ سالگی در انسان آغاز می‌شود، حدود نیمی‌از زنان مسن‌تر از ۴۵ سال و ۹۰ درصد زنان مسن‌تر از ۷۵ سال به بیماری پوکی استخوان مبتلا می‌شوند. مردان مسن نیز به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند که البته میزان ابتلای آنان کمتر از زنان است.
اهمیت تغذیه در بروز عارضه پوکی استخوان
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان خاطرنشان می‌کند: استخوان‌ها با بالا رفتن سن پوک می‌شود. در زنان بعد از یائسگی به علت کم شدن ترشح هورمون‌های زنانه و نقش مهم این هورمون‌ها در استحکام استخوان‌ها، شیوع پوکی استخوان افزایش می‌یابد. به طور تقریبی و با احتمال بسیار زیاد همه ما در معرض پدیده ناخوشایند پوکی استخوان قرار داریم و افراد مسن در معرض ابتلای بیشتری قرار دارند.وی با تاکید بر اینکه تغذیه نقش مهمی در پوکی استخوان دارد، تصریح می‌کند: افرادی که کلسیم کافی در رژیم غذایی آنها وجود ندارد و یا ویتامین D کافی دریافت نمی‌کنند در معرض ابتلای بالاتری هستند؛ همچنین اثر مصرف سیگار، الکل و قهوه و نوشابه هم در پوکی استخوان ثابت شده است، افرادی که خود سیگار می‌کشند یا همنشین سیگاری‌ها هستند در معرض پوکی استخوان زودرس قرار دارند و زنانی که سیگار می‌کشند دچار پوکی استخوان شدیدتری خواهند شد.
منابع مهم دریافت کلسیم کدام مواد غذایی است؟
علوی با اشاره به اینکه بهترین روش پیشگیری از پوکی استخوان و عوارض آن رعایت رژیم غذایی مناسب است، اضافه می‌کند: البته فعالیت ورزشی کافی و دوری از عوامل کمک‌کننده در افزایش پوکی استخوان مانند مصرف سیگار نیز نقش مؤثری در این زمینه دارد.وی با تاکید بر اینکه مرگ‌ومیر سالیانه این بیماری بیشتر از سرطان‌ها است، می‌گوید: در مورد پیشگیری از این بیماری می‌توان با روش‌های بسیار ساده‌ای خطر پوکی استخوان را کاهش داد و تغذیه مناسب از روش‌های بسیار مؤثر برای پیشگیری از پوکی استخوان است. غذای انسان باید محتوی پروتئین‌ها و املاح کافی و ویتامین‌های لازم باشد تا روند پوکی استخوان کندتر شود. بهترین منبع کلسیم و پروتئین شیر و لبنیات و غذاهای دریایی به ویژه ماهی است، کلسیم یکی از اجزای سازنده استخوان است، فرآورده‌های لبنی مانند شیر ماست پنیر، کشک و قره‌قوروت از منابع بسیار خوب و مهم کلسیم است که باید در برنامه غذایی افراد گنجانده شود.
متخصص تغذیه اظهار می‌کند: سبزیجات برگ سبز، کلم پیچ، شلغم، هویج، پرتقال، انگور و توت فرنگی، خرمالو، زیتون، جعفری، اسفناج، کرفس، کشمش، بادام، پسته، گردو، حبوبات و غذاهای دریایی مانند ماهی به ویژه ماهی تن، کیلکا و ساردین از جمله دیگر منابع حاوی کلسیم است که باید مصرف شود.