روز جهانی سرطان تخمدان؛ راه‌های پیشگیری از آن
سرطان تخمدان یکی از شایعترین سرطان‌های زنان است که متأسفانه در اکثریت موارد در مراحل پیشرفته تشخیص داده می‌شود.
سرطان تخمدان یکی از شایعترین سرطان‌های زنان است که متأسفانه در اکثریت موارد در مراحل پیشرفته تشخیص داده می‌شود. چهارده سپتامبر روز جهانی آگاهی از سرطان تخمدان است این بیماری بیماری اگر در مراحل اولیه تشخیص داده شود قابل علاج است، ولی در ۷۵% موارد به دلیل تشخیص دیر هنگام بیماری علیرغم جراحی‌های وسیع و شیمی درمانی‌های گوناگون، امید بقای درازمدت بیماری ناچیز است. به همین دلیل تشخیص بیماری در مراحل اولیه بسیار مهم است.
شناخت علائم بیماری
بعد از دهه‌های متوالی که ادعا می‌شد، این بیماری هیچ علامت مشخص و واضحی ندارد، چندین سازمان پزشکی مثل جامعه سرطان در امریکا توانستند علائم تقریبا اختصاصی زیر را به عنوان علامت شاخص این بیماری اعلام کنند:
راه‌های پیشگیری
هیچ راه قطعی و شناخته شده‌ای برای پیشگیری از سرطان تخمدان هنوز شناخته نشده است و وجود ندارد، ولی با رعایت کردن نکاتی می‌توان از وقوع سرطان پیشگیری کرده و احتمال ابتلا به آن را کاهش داد. مواردی همچون:
مصرف قرص‌های جلوگیری از بارداری
مخصوصا برای مدت بیش از ۱۰ سال، پس از آن خطر سرطان تخمدان به طور قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند. سابقه‌ی شیردهی به کودک، حاملگی و شیر دهی می‌تواند میزان تخمک‌های درون تخمدان را کاهش داده و باعث کاهش خطر ابتلا به سرطان شود.
بستن لوله‌های رحمی
برای پیشگیری از حاملگی و برداشتن رحم یا تخمدان نیز از دیگر راهکار‌های پیشگیری است، این روش، به نام سالپنژکتومی، می‌تواند توسط هر زن با توجه به بستن لوله‌های رحمی در نظر گرفته شود.
مصرف روزانه‌ی آسپرین
آسپرین از دیگر راه‌های جلوگیری از مبتلا شدن به سرطان تخمدان است. مصرف آنتی استروژن‌ها و دارو‌های دیگری که تولید استروژن را در بدن کاهش داده و یا مسدود می‌کند. انجام جراحی‌های پیشگیرانه، ماستکتومی پیشگیرانه (برداشت بافت پستان) برای جلوگیری از سرطان سینه در خانم‌هایی با جهش ژنتیکی از دیگر روش‌های پیشگیری است.
قرص‌های ضدبارداری خوراکی
مصرف قرص‌های ضدبارداری خوراکی می‌تواند ۴۰ تا ۵۰ درصد از خطر ابتلا به سرطان تخمدان را کاهش دهد. این کاهش خطر به خصوص پس از ۵ سال مصرف این قرص‌ها چشمگیرتر می‌شود. به طور کلی هر چه طول مدت مصرف این قرص‌ها بیشتر باشد، احتمال اثر محافظتی آن‌ها در برابر سرطان تخمدان بیشتر می‌شود.
تغییرات رژیم غذایی و ورزش
بسیاری از کارشناسان برای کمک به پیشگیری از سرطان تخمدان خوردن غذای کم‌چربی، پرفیبر و کاهش مصرف گوشت قرمز و اجتناب از مصرف الکل را پیشنهاد می‌کنند. بررسی‌ها نشان داده‌اند رژیم غذایی کم‌چربی که دست کم برای چهار سال ادامه داشته باشد، می‌تواند خطر سرطان تخمدان را کاهش دهد.
به علاوه انجام ورزش دست کم سه بار در روز برای پایین نگه داشتن میزان چربی بدن نیز به پیشگیری سرطان تخمدان کمک می‌کند. در افراد ۱۸ ساله و بالاتر که ضریب توده بدنی یا BMI که بیشتر از ۲۵ باشد، خطر سرطان تخمدان را بالا می‌برد.
توجه به سابقه خانوادگی این بیماری
هر آنچه در مورد سابقه این بیماری در هر دو خانواده پدری و مادری وجود دارد را جست و جو و مطالعه کنید. اگر افراد درجه یک خانواده مثل مادر، خواهر و یا دختر مبتلا به سرطان تخمدان بوده اند، شانس شما در ابتلا به این بیماری نیز زیاد خواهد بود. حتی اگر عمه، خاله، مادر بزرگ و … به این بیماری مبتلا بوده اند، احتمال ابتلای شما نیز به مراتب افزایش خواهد یافت. دقیقا همین مساله در مورد احتمال ابتلا به سرطان سینه نیز صادق است. در مجموع خطری که شما را تهدید می‌کند وابسته به فاکتور‌های متعددی مثل گرایش قومی و حتی سن کسانی که مبتلا به این بیماری شده اند، نیز می‌باشد. بنابر این اگر افراد خانواده و یا فامیل مبتلا به سرطان سینه یا تخمدان بوده اند حتما به پزشک اطلاع دهید.
انجام معاینات
آزمایشات مختلفی برای تشخیص و حتی اندازه گیری درصد خطر و احتمال ابتلا وجود دارد. اما فراموش نکنید که همه این آزمایشات برای هر کسی انجام نمی‌شود.
۱- آزمایشات ژنتیکی: تنها ۱۰ درصد از موارد این سرطان مربوط به ژنتیک و یا مسئله وراثت می‌باشد. اما افراد مبتلا به سرطان سینه ۲۰ تا ۴۰ % بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به این بیماری می‌باشند؛ بنابراین اگر افراد درجه یک خانواده و یا فامیل‌های نزدیک مبتلا به سرطان سینه و یا تخمدان بوده اند حتما با پزشک در مورد انجام تست ژنتیکی مشورت کنید.
۲- آزمایشات خون: برای تشخیص وجود سرطان لازم است.
۳- اولترا سوند: نام دستگاهی است که امکان تصویر برداری از تخمدان از مجرای واژن میسر می‌کند. این تست امکان بررسی تغییرات ساختاری تخمدان را فراهم می‌کند.
بارداری و شیردهی از پستان
گرچه نیاید تصمیم به بچه‌دار شدن را صرف بر مبنای کاهش خطر سرطان تخمدان گرفت، اما بررسی‌ها نشان داده‌اند که در زنانی که باردار شده‌اند نسبت به زنانی که باردار نشده‌اند، خطر سرطان تخمدان ۳۰ تا ۶۰ درصد کاهش می‌یابد.
همچنین اگر اولین فرزند یک زن قبل از ۳۰ سالگی او به دنیا آمده باشد، این خطر بیشتر کاهش می‌یابد و با هر بارداری بعدی این خطر بیشتر کاهش می‌یابد. به نظر می‌رسد شیردهی از پستان نیز اثر محافظتی در برابر سرطان پستان داشته باشد.
مشاوره ژنتیک
مشاوره ژنتیک در صورتی که زنی سابقه خانوادگی مبنی داشتن ژن‌های مربوط به افزایش خطر سرطان تخمدان را داشته باشد، توصیه می‌شود.
در این مورد فرد پیش از انجام آزمایش ژنتیکی برای این مورد باید در مورد منافع و مخاطرات این آزمایش‌ها با پزشکش مشورت کند. یک آزمایش منفی ممکن است باعث آسودگی خاطر زن شود، اما مثبت بودن آن‌ها ممکن است تشویش خاطر او را باعث شود. با این وجود بسیاری از زنان در معرض خطر بالای سرطان تخمدان احساس می‌کنند مشاوره ژنتیک می‌توانند به آن‌ها کمک کند با اطلاع در مورد نحوه پیشگیری از سرطان تخمدان تصمیم بگیرند.
برداشتن تخمدان
اگر زنی بالای ۴۰ سال است و به علت یک بیماری غیرسرطانی مانند فیبروئید‌های رحمی باید تخمدان‌هایش برداشته شود، ممکن است تصمیم بگیرد ضمن این عمل تخمدان‌هایش را هم بردارند تا احتمال ابتلا به سرطان تخمدان در آن‌ها کاهش یابد. انجام این عمل را که به آن تخمدان‌برداری پیشگیرانه می‌گویند، مورد اختلاف بوده است، زیرا ممکن است باعث یائسگی زودرس در زنان قبل از سن یائسگی شود.
تخمدان‌برداری پیشگیرانه معمولا برای زنانی توصیه می‌شود که تعداد بچه‌های‌شان کامل است و سابقه خانوادگی قوی سرطان تخمدان دارند. توجه داشته باشید که حتی برداشتن تخمدان تضمین‌کننده صدردرصد پیشگیری از سرطان تخمدان نیست، چرا این سرطان هنوز ممکن است از سلول‌های پوشاننده حفره لگن منشا بگیرد.
اگر چه هنوز هیچ راه قطعی برای پیشگیری از ابتلا به سرطان تخمدان شناخته نشده است، اما با تمرینات ورزشی دائمی و منظم عضلات لگن خاصره، شاید در مجموع بتوان خطر را کاهش داد. مطالعات نشان می‌دهد که خطر ابتلا به این نوع سرطان در بیمارانی که قرص‌های ضدبارداری خوراکی مصرف کرده اند. به نسبت کسانی که از سایر انواع دارو‌های ضدبارداری استفاده نموده اند. کمتر بوده است. در تحقیقات اخیر مشخص شده در زنانی که موتاسیون ژن‌های (ژن‌های BRCA ۲ و BRCA ۱ مربوط به سرطان سینه و تخمدان) دیده می‌شود، خارج کردن تخمدان از طریق جراحی می‌تواند به طور چشمگیری خطر ابتلا به سرطان تخمدان را کاهش دهد.
شناخت علائم بیماری
بعد از دهه‌های متوالی که ادعا می‌شد، این بیماری هیچ علامت مشخص و واضحی ندارد، چندین سازمان پزشکی مثل جامعه سرطان در امریکا توانستند علائم تقریبا اختصاصی زیر را به عنوان علامت شاخص این بیماری اعلام کنند:
- تورم و درد شکم یا لگن
- مشکل در خوردن
- احساس پری و سیری بلافاصله بعد از غذا خوردن
- توسعه علائم ادراری مثل افزایش توالی دفع ادرار و یا نیاز به دفع سریع ادرار
راه‌های پیشگیری
هیچ راه قطعی و شناخته شده‌ای برای پیشگیری از سرطان تخمدان هنوز شناخته نشده است و وجود ندارد، ولی با رعایت کردن نکاتی می‌توان از وقوع سرطان پیشگیری کرده و احتمال ابتلا به آن را کاهش داد. مواردی همچون:
مصرف قرص‌های جلوگیری از بارداری
مخصوصا برای مدت بیش از ۱۰ سال، پس از آن خطر سرطان تخمدان به طور قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند. سابقه‌ی شیردهی به کودک، حاملگی و شیر دهی می‌تواند میزان تخمک‌های درون تخمدان را کاهش داده و باعث کاهش خطر ابتلا به سرطان شود.
بستن لوله‌های رحمی
برای پیشگیری از حاملگی و برداشتن رحم یا تخمدان نیز از دیگر راهکار‌های پیشگیری است، این روش، به نام سالپنژکتومی، می‌تواند توسط هر زن با توجه به بستن لوله‌های رحمی در نظر گرفته شود.
مصرف روزانه‌ی آسپرین
آسپرین از دیگر راه‌های جلوگیری از مبتلا شدن به سرطان تخمدان است. مصرف آنتی استروژن‌ها و دارو‌های دیگری که تولید استروژن را در بدن کاهش داده و یا مسدود می‌کند. انجام جراحی‌های پیشگیرانه، ماستکتومی پیشگیرانه (برداشت بافت پستان) برای جلوگیری از سرطان سینه در خانم‌هایی با جهش ژنتیکی از دیگر روش‌های پیشگیری است.
قرص‌های ضدبارداری خوراکی
مصرف قرص‌های ضدبارداری خوراکی می‌تواند ۴۰ تا ۵۰ درصد از خطر ابتلا به سرطان تخمدان را کاهش دهد. این کاهش خطر به خصوص پس از ۵ سال مصرف این قرص‌ها چشمگیرتر می‌شود. به طور کلی هر چه طول مدت مصرف این قرص‌ها بیشتر باشد، احتمال اثر محافظتی آن‌ها در برابر سرطان تخمدان بیشتر می‌شود.
تغییرات رژیم غذایی و ورزش
بسیاری از کارشناسان برای کمک به پیشگیری از سرطان تخمدان خوردن غذای کم‌چربی، پرفیبر و کاهش مصرف گوشت قرمز و اجتناب از مصرف الکل را پیشنهاد می‌کنند. بررسی‌ها نشان داده‌اند رژیم غذایی کم‌چربی که دست کم برای چهار سال ادامه داشته باشد، می‌تواند خطر سرطان تخمدان را کاهش دهد.
به علاوه انجام ورزش دست کم سه بار در روز برای پایین نگه داشتن میزان چربی بدن نیز به پیشگیری سرطان تخمدان کمک می‌کند. در افراد ۱۸ ساله و بالاتر که ضریب توده بدنی یا BMI که بیشتر از ۲۵ باشد، خطر سرطان تخمدان را بالا می‌برد.
توجه به سابقه خانوادگی این بیماری
هر آنچه در مورد سابقه این بیماری در هر دو خانواده پدری و مادری وجود دارد را جست و جو و مطالعه کنید. اگر افراد درجه یک خانواده مثل مادر، خواهر و یا دختر مبتلا به سرطان تخمدان بوده اند، شانس شما در ابتلا به این بیماری نیز زیاد خواهد بود. حتی اگر عمه، خاله، مادر بزرگ و … به این بیماری مبتلا بوده اند، احتمال ابتلای شما نیز به مراتب افزایش خواهد یافت. دقیقا همین مساله در مورد احتمال ابتلا به سرطان سینه نیز صادق است. در مجموع خطری که شما را تهدید می‌کند وابسته به فاکتور‌های متعددی مثل گرایش قومی و حتی سن کسانی که مبتلا به این بیماری شده اند، نیز می‌باشد. بنابر این اگر افراد خانواده و یا فامیل مبتلا به سرطان سینه یا تخمدان بوده اند حتما به پزشک اطلاع دهید.
انجام معاینات
آزمایشات مختلفی برای تشخیص و حتی اندازه گیری درصد خطر و احتمال ابتلا وجود دارد. اما فراموش نکنید که همه این آزمایشات برای هر کسی انجام نمی‌شود.
۱- آزمایشات ژنتیکی: تنها ۱۰ درصد از موارد این سرطان مربوط به ژنتیک و یا مسئله وراثت می‌باشد. اما افراد مبتلا به سرطان سینه ۲۰ تا ۴۰ % بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به این بیماری می‌باشند؛ بنابراین اگر افراد درجه یک خانواده و یا فامیل‌های نزدیک مبتلا به سرطان سینه و یا تخمدان بوده اند حتما با پزشک در مورد انجام تست ژنتیکی مشورت کنید.
۲- آزمایشات خون: برای تشخیص وجود سرطان لازم است.
۳- اولترا سوند: نام دستگاهی است که امکان تصویر برداری از تخمدان از مجرای واژن میسر می‌کند. این تست امکان بررسی تغییرات ساختاری تخمدان را فراهم می‌کند.
بارداری و شیردهی از پستان
گرچه نیاید تصمیم به بچه‌دار شدن را صرف بر مبنای کاهش خطر سرطان تخمدان گرفت، اما بررسی‌ها نشان داده‌اند که در زنانی که باردار شده‌اند نسبت به زنانی که باردار نشده‌اند، خطر سرطان تخمدان ۳۰ تا ۶۰ درصد کاهش می‌یابد.
همچنین اگر اولین فرزند یک زن قبل از ۳۰ سالگی او به دنیا آمده باشد، این خطر بیشتر کاهش می‌یابد و با هر بارداری بعدی این خطر بیشتر کاهش می‌یابد. به نظر می‌رسد شیردهی از پستان نیز اثر محافظتی در برابر سرطان پستان داشته باشد.
مشاوره ژنتیک
مشاوره ژنتیک در صورتی که زنی سابقه خانوادگی مبنی داشتن ژن‌های مربوط به افزایش خطر سرطان تخمدان را داشته باشد، توصیه می‌شود.
در این مورد فرد پیش از انجام آزمایش ژنتیکی برای این مورد باید در مورد منافع و مخاطرات این آزمایش‌ها با پزشکش مشورت کند. یک آزمایش منفی ممکن است باعث آسودگی خاطر زن شود، اما مثبت بودن آن‌ها ممکن است تشویش خاطر او را باعث شود. با این وجود بسیاری از زنان در معرض خطر بالای سرطان تخمدان احساس می‌کنند مشاوره ژنتیک می‌توانند به آن‌ها کمک کند با اطلاع در مورد نحوه پیشگیری از سرطان تخمدان تصمیم بگیرند.
برداشتن تخمدان
اگر زنی بالای ۴۰ سال است و به علت یک بیماری غیرسرطانی مانند فیبروئید‌های رحمی باید تخمدان‌هایش برداشته شود، ممکن است تصمیم بگیرد ضمن این عمل تخمدان‌هایش را هم بردارند تا احتمال ابتلا به سرطان تخمدان در آن‌ها کاهش یابد. انجام این عمل را که به آن تخمدان‌برداری پیشگیرانه می‌گویند، مورد اختلاف بوده است، زیرا ممکن است باعث یائسگی زودرس در زنان قبل از سن یائسگی شود.
تخمدان‌برداری پیشگیرانه معمولا برای زنانی توصیه می‌شود که تعداد بچه‌های‌شان کامل است و سابقه خانوادگی قوی سرطان تخمدان دارند. توجه داشته باشید که حتی برداشتن تخمدان تضمین‌کننده صدردرصد پیشگیری از سرطان تخمدان نیست، چرا این سرطان هنوز ممکن است از سلول‌های پوشاننده حفره لگن منشا بگیرد.
اگر چه هنوز هیچ راه قطعی برای پیشگیری از ابتلا به سرطان تخمدان شناخته نشده است، اما با تمرینات ورزشی دائمی و منظم عضلات لگن خاصره، شاید در مجموع بتوان خطر را کاهش داد. مطالعات نشان می‌دهد که خطر ابتلا به این نوع سرطان در بیمارانی که قرص‌های ضدبارداری خوراکی مصرف کرده اند. به نسبت کسانی که از سایر انواع دارو‌های ضدبارداری استفاده نموده اند. کمتر بوده است. در تحقیقات اخیر مشخص شده در زنانی که موتاسیون ژن‌های (ژن‌های BRCA ۲ و BRCA ۱ مربوط به سرطان سینه و تخمدان) دیده می‌شود، خارج کردن تخمدان از طریق جراحی می‌تواند به طور چشمگیری خطر ابتلا به سرطان تخمدان را کاهش دهد.