دانشمند جوان ایرانی ساکن امریکا می‌گوید زیر کویر لوت پر از آب است
شرق نوشت: چند روز پیش اعلام شد جایزه علوم هیدرولوژیک (آب) محققان جوان اتحادیه ژئوفیزیک آمریکا برای اولین‌بار به یک ایرانی رسیده است. دانشمند ایرانی که این جایزه را به دست آورد «امیر آقاکوچک»، دانشیار دانشگاه کالیفرنیا در ایرواین است.درباره او در خبر رسمي اعلام نتايج اين جايزه آمده است؛ او از جمله شناخته‌شده‌ترين محققان و متخصصان جوان تأثيرگذار در علوم هيدرولوژيک (آب) است که توانسته با هوش، خلاقيت و قدرت رهبري مثال‌زدني، در موضوعات مختلف علوم آب، از جمله خشک‌سالي، تحقيقات تأثيرگذاري را هدايت و راهبري کند. بررسي ارتباط اجتماعي، يکي از شاخصه‌هاي فعاليت‌هاي آقاکوچک به‌شمار مي‌آيد. يکي از نمونه‌هاي آن تحقيق درباره خشک‌سالي‌هاي به‌وجودآمده به دست انسان است. همچنين وي رهبري گروهي از دانشمندان در حوزه‌هاي مختلف را در تحقيق روي خشک‌سالي ايالت کاليفرنيا برعهده گرفت. جوليانو دي بالداسار، استاد دانشگاه اوپسالا در سوئد، درباره آقاکوچک مي‌نويسد: «او نقطه‌نظرهايي را در اين تحقيق ابراز کرد که نه‌تنها از لحاظ علمي مهم بودند، بلکه بر مديريت منابع آب در مطالعات تأثير تغييرات آب‌وهوايي روي منابع آب متمرکز بودند. اين در حالي است که مطالعات درباره تأثير خشک‌سالي روي منابع آب به طور گسترده روي شرايط آب‌وهوايي متمرکز هستند و به بُعد انساني توجهي ندارند». نتايج تحقيقات او در مجله‌هاي علمي معتبري مانند نيچر، ساينس و ... منتشر شده است. چند روز پس از انتشار خبر اعطاي اين جايزه، به سراغ امير آقاکوچک رفتم تا از منظر و زاويه دانش و تخصصي که دارد، نظرش را درباره مشکلات و مسائل به نظر غيرقابل‌حل امروز ايران که در رأس آنها موضوع کم‌آبي و بحران در مديريت منابع آبي است، جويا شوم. در اين گفت‌وگو او به پرسش‌هايي درباره کاوش آب و حيات در کوير لوت، اکتشاف آب‌هاي ژرف، انتقال آب بين‌حوضه‌اي و... پاسخ گفته است. نکته مهمي که آقاکوچک در انتهاي صحبت خود روي آن انگشت مي‌گذارد اين است: من به آينده خوش‌بين هستم. يکي از خبرهايي که با نام شما گره خورده، خبري به اين شرح است؛ «کشف بزرگ‌ترين ذخيره آب زيرزميني در کوير لوت ايران». ماجراي کشف اين آب چيست؟ آيا مي‌شود اين آب را استخراج و از آن استفاده کرد؟ متأسفانه خبر دقيقي نبود و من در اين زمينه هم با کسي مصاحبه انجام نداده بودم. ما به‌همراه يک تيم تحقيقاتي چند سفر به کوير لوت داشتيم، براي کارهاي مطالعاتي و گزارشي از کار اين گروه تحقيقاتي در مجله ساينس به چاپ رسيده و در آنجا ما به سطح بالاي آب زيرزميني در بعضي نقاط کوير لوت و وجود سفره‌هاي آبي نزديک به سطح زمين اشاره کرده بوديم. احتمالا در مطلبي که در خبر آمده از اين گزارش اقتباس شده، البته بدون توضيحات دقيق. مسئله اينجاست که ما نمي‌دانيم حجم و اندازه اين آبخوان‌هاي کويري به چه اندازه است. اين موضوع همچنان در دست مطالعه است. در زمينه آب‌هاي زيرزميني لوت همچنان تحقيقات ادامه دارد و نتايج آن در آينده نزديک به چاپ مي‌رسد. نکته اينجاست که حتي اگر امکان برداشت آب از منطقه لوت وجود داشته باشد، ما اميدواريم که اين کار انجام نشده و اين منطقه حفاظت‌شده باقي بماند. کوير لوت يکي از مناطق استثنائي دنياست و ويژگي‌هاي خيلي خاصي دارد؛ هم از بُعد آبي و هيدرولوژيکي و هم اينکه گرم‌ترين جاي کره زمين شناخته شده و اينکه از نظر گياهي و جانوري هم بسيار خاص است. به‌خاطر همين هم اميدوارم اين منطقه دست‌نخورده باقي بماند. اساسا چه شد که شما کنجکاو شديد روي دشت لوت کار پژوهشي انجام دهيد و به جست‌وجوي آب برويد؟ مطالعات لوت کار شخصي و انفرادي نيست. تعداد زيادي از همکاران و دوستان، استادان دانشگاه از ايران و کشورهاي ديگر هم به اين منطقه علاقه دارند و روي آن کار گروهي انجام مي‌دهند. اميدواريم نتايج کار‌ها در يکي، دو سال آينده به مرور منتشر شود. به‌طورکلي من خودم علاقه خيلي خاصي به کوير و مناطق کويري دارم و از هر فرصتي براي گذراندن زمان در کوير استفاده مي‌کنم. غير از کويرهاي ايران، کويرهاي آمريکا و شمال آفريقا را هم ديده‌ام، ولي هيچ‌جا به زيبايي کوير لوت خودمان نديدم. از مخزن آبي که گفته مي‌شود زير زمين کوير لوت است به‌عنوان «درياي پنهان» ياد شده. اين آب در چه عمقي از زمين است، شور است يا شيرين؟ آب زيرزميني منطقه لوت بسيار شور است و نمي‌توان به اين سادگي از آن استفاده کرد. در مورد عمق، حجم و پهنه‌بندي آن هم مطالعات همچنان در دست انجام است و نتايج هنوز تکميل نشده. مدتي است در محافل رسمي و اجرائي حوزه مديريت منابع آب ايران صحبت از آب‌هاي ژرف و برداشت آنها مي‌شود، چنين مباحثي تا چه اندازه پايه علمي و دقيق دارند و آيا واقعا چنين آب‌هايي وجود دارند و قابل‌برداشت هستند؟ آب‌هاي ژرف وجود دارند و قابل‌اکتشاف و بهره‌برداري هم هستند، ولي آب‌هاي ژرف موضوع بسيار پيچيده و قابل‌تأملي است. هرگونه اقدامي در اين زمينه بايد بر اساس مطالعات دقيق و برنامه‌ريزي‌هاي طولاني‌مدت باشد. آب‌هاي ژرف به‌سادگي تجديدپذير نيستند و اغلب طي صدها و هزاران سال در لايه‌هاي عميق زمين و لا‌به‌لاي گسل‌ها جاي گرفته‌اند. اثر استخراج آب‌هاي ژرف روي لايه‌هاي زمين و تغييرشکل گسل‌ها به اين سادگي قابل پيش‌بيني نيست و ممکن است تبعات غيرقابل‌جبراني به‌همراه داشته باشد. به نظر من به‌جاي تمرکز بر استخراج آب‌هاي ژرف بهتر است مديريت آب و الگوي مصرف را بهبود ببخشيم. آيا کشوري در دنيا وجود دارد که از آب‌هاي ژرف برداشت کرده باشد؟ بله، ليبي، عربستان و بعضي کشورهاي ديگر از آب‌هاي ژرف استخراج کرده‌اند. آيا برداشت آب‌هاي ژرف مانند خالي‌کردن سفره‌هاي آب زيرزميني تبعات و عواقب مخرب براي محيط زيست و طبيعت نخواهد داشت؟ در اين زمينه آيا تحقيق يا نمونه تجربه‌شده‌اي وجود دارد؟ قطعا استخراج آب‌هاي ژرف تبعات محيط‌زيستي خواهد داشت. در اين زمينه مطالعات و مشاهدات زيادي نيست ولي در زمينه اثرات محيط‌زيستي استخراج آب‌هاي زيرزميني معمولي مطالعات زيادي انجام شده است. برداشت آب زيرزميني ممکن است باعث تغيير شکل لايه‌ها شده و باعث نشست زمين شود. اين پديده در بسياري از دشت‌هاي ايران همين الان قابل مشاهده است. برداشت آب از لايه‌هاي عميق ممکن است تغييرات نشست زمين را تشديد کند. شما اخيرا از اتحاديه ژئوفيزيک آمريکا، جايزه علوم هيدرولوژيک (آب) محققان جوان را کسب کرده‌ايد، اين جايزه را اساسا به چه کساني مي‌دهند و چرا به شما داده شد؟ انجمن ژئوفيزيک آمريکا هر سال يک نفر را براي اين عنوان انتخاب مي‌کند و امسال از اين افتخار نصيب من شد. البته بايد عرض کنم که اين از نتيجه کار انفرادي نيست. اين نتيجه کار مشترک با دانشجويان دکترا و فوق‌دکترا و همکاران در چندين سال گذشته است که تعداد قابل توجهي از اين دانشجويان هم ايراني بودند. به عنوان يک محقق در حوزه علوم آب به نظرتان مشکل ايران در زمينه مسئله آب و آنچه از آن با عنوان بحران يا ورشکستگي آبي ياد مي‌شود تا چه اندازه جدي است و آيا قابل مديريت و حل‌شدن هست؟ ورشکستگي آبي همان‌طور که از اسمش مشخص است نشان‌دهنده شرايطي است که مصرف ما بيشتر از آب تجديدشونده در دسترس باشد. اين مشکلي است که خيلي از مناطق از جمله درياچه اروميه با آن دست‌به‌گريبان هستند. ايالت کاليفرنياي آمريکا به لحاظ مديريت و مصرف منابع آبي نيز با مشکلات زيادي دست‌به‌گريبان است، تجربه و شيوه عمل آنها و همين‌طور چشم‌اندازشان براي حل‌کردن مشکل به چه شکل بوده است؟ کاليفرنيا هم مثل ايران در قسمت شمالي بارندگي فراوان دارد و در قسمت‌هاي مرکزي و جنوبي باران خيلي کم و هواي گرم. کاليفرنيا هم با مشکلات منابع آبي فراواني دست‌وپنجه نرم مي‌کند. آنها هم سدهاي زيادي در گذشته ساخته‌‌اند و آب‌هاي زيادي را بين حوضه‌ها منتقل کرده‌اند. ولي الان بيشتر تمرکز بر بهبود مديريت مصرف و بازيافت آب و پساب در مناطق شهري است. برخي صاحب‌نظران و متخصصان معتقدند جوامع بايد مصرف خود را بر پايه ميزان منابع خود تنظيم کنند، اما واقعيت اين است که افزايش جمعيت و همچنين استانداردها و مؤلفه‌هاي زندگي امروزي به هر حال مصرف بيش از پيش آب را - به نسبت گذشته - ناگزير کرده است، در اين شرايط راهکارها براي تأمين اين مصرف مازاد چيست؟ آيا اساسا راهي هست؟ مصرف قطعا بايد بر اساس منابع به‌خصوص منابع تجديدپذير باشد. راهکارهاي تأمين منابع مازاد بستگي به منطقه و شرايط آب و هوايي و اقتصادي دارد. ولي به طور کلي مي‌شود به مواردي مثل سرمايه‌گذاري روي تکنولوژي‌هاي جديد مثل آبياري قطره‌اي، بازيافت پساب، جمع‌آوري آب سيلاب، آموزش بهينه‌سازي الگوي مصرف و تغذيه آب‌هاي زيرزميني اشاره کرد. موضوعاتي مانند انتقال آب بين‌حوضه‌اي و همچنين انتقال و شيرين‌سازي آب درياها نه صرفا با هدف آب شرب بلکه آب کشاورزي و... تا چه اندازه راهکارهايي به‌صرفه و اقتصادي و معقول براي تأمين آب موردنياز در ابعاد بزرگ هستد؟ شيرين‌کردن آب دريا درحال‌حاضر گزينه اقتصادي به حساب نمي‌آيد. ولي برخي کشورها که منابع قابل توجهي دارند در اين زمينه سرمايه‌گذاري‌هاي زيادي کرده‌اند. همچنين تجربه بين‌المللي نشان داده است که انتقال آب بين‌حوضه‌اي مشکل منابع آب را در درازمدت حل نمي‌کند. ممکن است در کوتاه‌مدت مشکل منابع آب را حل کند ولي در درازمدت اغلب مشوقي براي مصرف بيشتر و توسعه بيشتر مي‌شود. اين سؤالم را با ديدگاه لزوما علمي پاسخ ندهيد، در رؤياها و تصورات خودتان، در مجموع آينده وضعيت آبي جهان را چگونه مي‌بينيد؟ به نظرتان آيا آينده زمين شرايطي مانند فيلم‌هاي آخرالزماني با قحطي و بي‌آبي همراه است يا علم و تکنولوژي‌هاي جديد مي‌توانند منجي‌وار مشکل را حل کنند؟ خير. من به آينده خوش‌بين هستم. اگر به ۵۰ سال گذشته نگاه کنيم پيشرفت‌هاي قابل توجهي در همه زمينه‌ها و از جمله تکنولوژي و علوم طبيعي به دست آورده‌ايم و تجربيات موفقي در گوشه و کنار دنيا مشاهده کرده‌ايم. به نظر من با مديريت درست و برنامه‌ريزي صحيح مي‌توانيم آينده آبي و محيط‌زيستي کشور را تضمين کنيم؛ البته کار آساني نخواهد بود.