خشک‌شدن شالیزارهای گلستان در پی کم‌آبی/خبری از رعایت الگوی کشت نیست
چند سالی است که آسمان دیگر سخاوت گذشته‌اش را ندارد، هوا بسیار گرم شده و آب هم به شدت کمیاب. این روزها حتی برای تأمین آب شرب هم مشکلات زیادی وجود دارد، آب جیره بندی شده و قطعی‌های طولانی مدت و چندین ساعته، کاسه صبر مردم را لبریز کرده است.
کشاورزی هم به عنوان بزرگترین مصرف کننده آب این روزها، حال و روز خوشی ندارد. بارش‌ها به شدت کاهش پیدا کرده، سدها خالی است و رودخانه‌ها خشک شده‌اند. آبی هم که از چاه تأمین می‌شد به علت افت سطح آب‌های زیرزمینی، دیگر کفاف کشاورزی آن هم به شیوه سنتی را نمی‌دهد.
از مجموع آبی که در این استان استحصال و مصرف می‌شود، 87 درصد آن در بخش کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما روش‌های سنتی کشاورزی در کنار کاشت محصولاتی با نیاز آبی بالا مانند شالی، روزگار منابع زیرزمینی استان را سیاه کرده است.
اراضی نسق استان گلستان که تقریبا از آب‌های سطحی برای کشت استفاده می‌کنند حدود 12 هزار هکتار است که طبق سند الگوی کشت، کشاورزان مجاز هستند تنها در همین سطح اقدام به کشت شالی کنند اما این اتفاق در هیچ سالی رخ نداده است و سند الگوی کشت، کاغذ پاره‌ای است که نه مسئولان به اجرایش اعتقادی دارند و نه کشاورزان خود را ملزم به رعایت آن می‌دانند.
کشت هر هکتار شالی بین 15 تا 18 هزار مترمکعب آب مصرف می‌کند و حالا این حجم آب را در 70 تا 100 هزار هکتار اراضی شالیزاری استان ضرب و جمع کنیم، میلیاردها مترمکعب برای تولید یک محصول استفاده می‌شود که بخش زیادی از آن هم به علت استفاده از روش آبیاری غرقابی، تبخیر شده و به هدر می‌رود.
کشت 62 هزار هکتار شالی در استان
آن طور که محمدرضا عباسی، معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی استان گفته امسال حدود 62 هزار هکتار از اراضی استان شالیکاری شده است که هرچند نسبت به سال گذشته که 86 هزار هکتار بود، کاهش یافته اما هنوز چند برابر سطحی است که در سند الگوی کشت به آن تأکید شده است.
وی گفت: برای کشت جایگزین سویا و ذرت علوفه‌ای به کشاورزان معرفی شده اما چون قیمت خرید شالی بالاتر است و کشاورز دیگر مشکل فروش آن را ندارد، مورد استقبال کشاورزان قرار دارد.
عباسی با بیان اینکه سعی شده در سال‌های اخیر خشکه کاری شالی در استان ترویج شود، افزود: پارسال یکهزار و 600 هکتار خشکه کاری در استان انجام شد اما امسال به علت کم آبی و اولویت دادن به کشت غرقابی این سطح به حدود 250 هکتار کاهش یافته است.
کشت چند برابری شالی در استان گلستان، در حالی اتفاق افتاده که هنوز گرمای مردادماه از راه نرسیده بخشی از اراضی شالیزاری استان حتی در مناطق بالادست به علت نبود آب، در حال خشک شدن است.
وضعیت منابع آبی استان نشان می‌دهد، شرایط به هیچ وجه برای کشت محصولاتی اینچنینی مناسب نیست و جهادکشاورزی به عنوان سیاستگذار و کشاورزان به عنوان ذینفعان باید خود را با شرایط خشکسالی تطبیق دهند تا خسارت‌های خشکسالی کمتر شود.
افت 5 متری سطح آب‌های زیرزمینی
طبق گفته‌های سیدمحسن حسینی، مدیرعامل آب منطقه‌ای استان آورد رودخانه‌های استان به دنبال کاهش 29درصدی بارندگی و افزایش میانگین یک درجه‌ای دمااز 48 تا 83 درصد کاهش پیدا کرده است.
وی با بیان اینکه 87 درصد آب گلستان صرف کشاورزی می‌شود، گفت: سد‌های 14گانه استان پارسال این موقع، 61 درصد آب داشتند، اما ذخیره امسال حدود 19 درصد بوده و ذخیره آببندان‌های استان نزدیک 20 درصد است.
وی با اشاره به افت 5 متری سطح آب‌های زیرزمینی افزود: هم اکنون در سطح آبخوان‌های عمیق استان افت 241 میلیون متر مکعبی را شاهد هستیم که این کسری برابر کل ظرفیت سد‌های استان است. این کسری تاثیر خود را بر چاه‌های آب به ویژه چاه‌های آب شرب گذاشته است و این چاه‌ها با کاهش شدید دبی رو به رو هستند.
رمضانعلی سنگدوینی، عضو مجمع نمایندگان گلستان در مجلس شورای اسلامی نیز بر لزوم بازنگری در مصرف آب توسط بخش کشاورزی تأکید کرده و گفته وقتی ما با کمبود آب در بخش کشاورزی یا شرب رنج می‌بریم باید کشاورزی را به سمت مکانیزه شدن ببریم. کشاورز توان محدودی دارد و دولت باید کمک کند که کشاورزی به سمت مکانیزه شدن، مصرف آب کمتر و افزایش تولید در واحد سطح پیش برود.
وی گفت: در همین محصول گندم که همواره تأکید می‌کنیم محصولی استراتژیک است، متوسط تولید ما در هکتار بین 3 تا 3.5 هکتار است اما در برخی کشورها تا 10 تن در هکتار هم برداشت می‌شود.
جهادکشاورزی محصول جایگزین معرفی کند
نماینده مردم گرگان و آق قلا در مجلس به انتقاداتی که از کشت شالی در استان می‌شود، اشاره کرد و گفت: الان کشاورز شالیکاری نکند، پس چه محصولی بکارد؟ آیا مسئولان محصول مناسبی که درآمد کشاورز در آن تضمین شده باشد، معرفی کرده‌اند؟
وی افزود: سازمان جهادکشاورزی و مرکز تحقیقات آن موظف هستند کشاورز را در مسیر محصولی قرار دهند که آب کمتری مصرف کند و هر محصولی را که جایگزین می‌کنند، هم تولید بالا و هم فروش خوب داشته باشد.
در همین باره مختار مهاجر، رئیس سازمان جهادکشاورزی استان هم با اشاره به بهینه‌سازی مصرف آب در بخش کشاورزی گفت: توسعه اراضی مجهز به سامانه‌های آبیاری نوین را در دستور کار داریم و تاکنون از 650 هزار هکتار از اراضی استان این سامانه‌ها در 80 هزار هکتار اجرایی شده است.
وی گفت: انتقال آب با لوله، کار دیگری است که از هدر رفت آن جلوگیری می‌کند. هدررفت آب در شیوه سنتی حدود 60 درصد است که با اجرای این طرح پرت آب به کمتر از 10 درصد خواهد رسید. تاکنون یکهزار و 300 کیلومتر لوله‌گذاری برای 13 هزار هکتار از اراضی استان انجام شده است.
مهاجر اضافه کرد: افزایش مواد آلی خاک هم با کشت مستقیم و بازگرداندن کاه و کلش به آن، می‌تواند تبخیر آب را کاهش دهد و به دنبال آن، نیاز آبی خاک را بکاهد.
وی گفت: ترویج کشت نشایی یا خشکه کاری شالی و جایگزین کردن محصولات با نیاز آبی کم و حمایت از کاربران آن، از دیگر اقدامات جهادکشاورزی برای صرفه جویی در مصرف آب در این بخش است.