پلاسما درمانی و کووید ۱۹؛ آری یا خیر؟
پلاسما درمانی روشی است که به عنوان یک راه محافظتی برای مقابله با ویروس‌ها یا میکروب‌ها مورد استفاده قرا می‌گیرد اما اینکه این روش تا چه اندازه در برابر کرونا موثر بوده است نیاز به بررسی بیشتری دارد.
یک متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری در گفت‌وگو با ایسنا در زمینه مکانیسم‌های ایجاد آنتی بادی و آنچه که در پلاسما به دنبال ایجاد یک بیماری عفونی به وجود می‌آید اشاره کرده و توضیح داد: بعد از ابتلا به یک بیماری عفونی، یک سری آنتی بادی علیه آن میکروب یا ویروس در بدن به وجود می‌آید که نقش محافظت کننده در عفونت مجدد دارند، این آنتی بادی‌ها در پلاسما وجود دارند.
پلاسما چیست؟
فرهاد عباسی اظهار کرد: پلاسما، بخشی از خون است که وقتی ما گلبول‌های سفید و قرمز و پلاکت‌ها را از خون جدا می‌کنیم آنچه که باقی می‌ماند به آن پلاسما اطلاق می‌شود، و این آنتی بادی‌ها در پلاسما وجود دارد.
وی تصریح کرد: ما دو نوع فرآورده داریم یکی پلاسمای افراد بهبود یافته (convalescent plasma) که در واقع همان پلاسمایی است که به دنبال جدا کردن سلول‌های خونی حاصل می‌شود و یکی هم هیپرایمیون ایمونوگلوبین که حالت تغلیظ شده این پلاسما است و میزان آنتی‌بادی‌های موجود در آن ماده به دست آمده، بسیار بیشتر است و نقش محافظتی زیادتری دارد.
پلاسما؛ روشی محافظتی
این متخصص بیماری‌های عفونی عنوان کرد: در درمان بعضی از عفونت‌های میکروبی و ویروسی این پلاسما می‌تواند مفید باشد، یعنی وقتی که فرد به یک بیماری خاص مبتلا می‌شود، می‌توانید این پلاسمایی را که حاوی این گلوبولین است به او تزریق کنید. گلوبولین‌ها که نقش محافظتی دارند و ماده مهاجم به بدن، چه ویروس و چه میکروب را خنثی می‌کنند و در واقع در بهبودی افراد نقش دارند.
عباسی افزود: درمورد بعضی ویروس‌ها این موضوع صادق و سال‌ها است که استفاده می‌شود و نقش موثری دارد، اما اینکه آیا در کووید هم موثر است یا خیر هنوز مورد ابهام است.
وی توضیح داد: در بیماری کووید ۱۹ کسانی که مبتلا به این بیماری شده‌اند و بهبود پیدا کرده‌اند در خونشان ایمونوگلوبولین‌های محافظت کننده وجود دارد. اگر ما خون این افراد را جدا کرده و پلاسمایش را به‌دست بیاوریم، پلاسمای حاصل حاوی ایمونوگلوبولین هم خواهد بود. به صورت تئوریک ما وقتی که این پلاسما را به افرادی که مبتلا به کووید هستند تزریق کنیم باید نقش محافظتی داشته باشند و منجر به بهبودی فرد شوند.
ایندکس‌های بهبودی
این متخصص بیماری‌های عفونی افزود: ایندکس‌های بهبودی هم قابل تائید است. اینکه در واقع طول مدت بیماری کاهش پیدا کند، میزان مرگ و میر کم شود، کیفیت زندگی فرد افزایش پیدا کرده و بیمار از شرایط سخت زودتر عبور کند.
عباسی عنوان کرد: اما سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا تزریق پلاسما در درمان کووید ۱۹ موثر است یا خیر؟ و اینکه تزریق به افرادی که مبتلا به کووید هستند چه خطراتی ممکن است در پی داشته باشد؟
عوارض پلاسما
وی خاطر نشان کرد: به صورت کلی تزریق پلاسما می‌تواند منجر به یک سری واکنش‌های آلرژیک از شدید، متوسط تا خفیف شود؛ و به دلیل اینکه ماده‌ای وارد بدن می‌شود که برای بدن ناآشناست و بدن ممکن است نسبت به آن واکنش نشان دهد که این واکنش‌ها ممکن است از یک طیف خفیف تا شدید نیز متغیر باشند.
تاثیر پلاسما بر کووید
این متخصص بیماری‌های عفونی یادآور شد: در زمینه اینکه این روش در درمان کووید چقدر موثر است تحقیقات مختلفی در قسمت‌های مختلف دنیا صورت گرفته و پلاسمای افرد بهبود یافته را به افراد مبتلا به بیماری کووید تزریق کردند و مورد مطالعه قرار دادند، نتایج مطالعات مختلف بوده در بعضی از مطالعات تاثیر مثبت داشته و در اغلب مطالعات به این نتیجه رسیده‌اند که تاثیر آن‌چنانی نداشته یعنی آن ایندکس‌هایی که باید حاصل می‌شده حاصل نشده، و در بیمارانی که مبتلا به بیماری متوسط تا شدید کووید هستند تزریق پلاسما در کاهش میزان مرگ و میرشان نسبت به گروه کنترل نقش موثری نداشته است.
پلاسما و شکست در حمایت‌های تنفسی
عباسی ادامه داد: همچنین تزریق پلاسما در کاهش نیاز به حمایت‌های تنفسی در بیماران مبتلا به کووید ۱۹ نقش موثری نداشته یا تفاوت تاثیر اندک و غیرمعنی داری را ایجاد کرده است. این نشان می‌دهد که تزریق پلاسما موفق نشده نیاز به حمایت تنفسی را در بیماران مبتلا به کووید کاهش دهد.
ابهامات تاثیر پلاسما بر کووید
وی خاطر نشان کرد: آنچه گفته شد مربوط به بیماران شدید تا متوسط کووید بود و درباره بیماران مبتلا به کووید خفیف هم مطالعات به اندازه کافی نیست و ما هنوز نمی‌دانیم که در بیمارانی که کویید خفیف دارند آیا تزریق پلاسما می‌تواند نقش موثری در بهبود وضعیت آن‌ها ایفا کند یا خیر؟ و اینکه آیا اصلا با توجه به مخاطراتی که ممکن است وجود داشته باشد آیا درست است که به بیمارانی که کووید خفیف دارند ما پلاسما تزریق کنیم؟
این متخصص بیماری‌های عفونی اضافه کرد: به هر حال تهیه پلاسما هم مستلزم یک سری هزینه‌ها بوده و گرفتن خون از فرد بهبود یافته، جدا کردن سلول هایش، تغلیظ کردنش و ... همه این‌ها هزینه بردار است و اینکه برای یک بیماری که مبتلا به کووید خفیف است آیا انجام این کار درست است یا نه، به سهم خودش یک سوال مهم است که باید به آن پاسخ داده شود.
نیاز به مطالعات بیشتری داریم
عباسی در پایان نتیجه پلاسما درمانی در کووید را با توجه به تحقیقات انجام شده اینگونه بیان کرد: در مجموع با توجه به داده‌هایی که ما تا الان در اختیار داریم حاصل مطالعات مختلف، تزریق پلاسما تاثیر چندانی در بهبود وضعیت بالینی بیماران، کاهش نیازشان به مراقبت‌ها و حمایت‌های تنفسی و کاهش مرگ و میر در بیماران مبتلا به کووید متوسط تا شدید نداشته، هرچند شاید لازم باشد که این مطالعات تکمیل شود.
وی گفت: باید مطالعات بیشتری با ایندکس‌های متفاوت‌تری طراحی و اجرا شود و در نهایت حاصل همه این مطالعات در یک متاآنالیز چند مرکزی مورد بررسی قرار بگیرد که بتوانیم پاسخ موثرتر و مفیدتری به این سوالات داشته باشیم.
پلاسما چیست؟
فرهاد عباسی اظهار کرد: پلاسما، بخشی از خون است که وقتی ما گلبول‌های سفید و قرمز و پلاکت‌ها را از خون جدا می‌کنیم آنچه که باقی می‌ماند به آن پلاسما اطلاق می‌شود، و این آنتی بادی‌ها در پلاسما وجود دارد.
وی تصریح کرد: ما دو نوع فرآورده داریم یکی پلاسمای افراد بهبود یافته (convalescent plasma) که در واقع همان پلاسمایی است که به دنبال جدا کردن سلول‌های خونی حاصل می‌شود و یکی هم هیپرایمیون ایمونوگلوبین که حالت تغلیظ شده این پلاسما است و میزان آنتی‌بادی‌های موجود در آن ماده به دست آمده، بسیار بیشتر است و نقش محافظتی زیادتری دارد.
پلاسما؛ روشی محافظتی
این متخصص بیماری‌های عفونی عنوان کرد: در درمان بعضی از عفونت‌های میکروبی و ویروسی این پلاسما می‌تواند مفید باشد، یعنی وقتی که فرد به یک بیماری خاص مبتلا می‌شود، می‌توانید این پلاسمایی را که حاوی این گلوبولین است به او تزریق کنید. گلوبولین‌ها که نقش محافظتی دارند و ماده مهاجم به بدن، چه ویروس و چه میکروب را خنثی می‌کنند و در واقع در بهبودی افراد نقش دارند.
عباسی افزود: درمورد بعضی ویروس‌ها این موضوع صادق و سال‌ها است که استفاده می‌شود و نقش موثری دارد، اما اینکه آیا در کووید هم موثر است یا خیر هنوز مورد ابهام است.
وی توضیح داد: در بیماری کووید ۱۹ کسانی که مبتلا به این بیماری شده‌اند و بهبود پیدا کرده‌اند در خونشان ایمونوگلوبولین‌های محافظت کننده وجود دارد. اگر ما خون این افراد را جدا کرده و پلاسمایش را به‌دست بیاوریم، پلاسمای حاصل حاوی ایمونوگلوبولین هم خواهد بود. به صورت تئوریک ما وقتی که این پلاسما را به افرادی که مبتلا به کووید هستند تزریق کنیم باید نقش محافظتی داشته باشند و منجر به بهبودی فرد شوند.
ایندکس‌های بهبودی
این متخصص بیماری‌های عفونی افزود: ایندکس‌های بهبودی هم قابل تائید است. اینکه در واقع طول مدت بیماری کاهش پیدا کند، میزان مرگ و میر کم شود، کیفیت زندگی فرد افزایش پیدا کرده و بیمار از شرایط سخت زودتر عبور کند.
عباسی عنوان کرد: اما سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا تزریق پلاسما در درمان کووید ۱۹ موثر است یا خیر؟ و اینکه تزریق به افرادی که مبتلا به کووید هستند چه خطراتی ممکن است در پی داشته باشد؟
عوارض پلاسما
وی خاطر نشان کرد: به صورت کلی تزریق پلاسما می‌تواند منجر به یک سری واکنش‌های آلرژیک از شدید، متوسط تا خفیف شود؛ و به دلیل اینکه ماده‌ای وارد بدن می‌شود که برای بدن ناآشناست و بدن ممکن است نسبت به آن واکنش نشان دهد که این واکنش‌ها ممکن است از یک طیف خفیف تا شدید نیز متغیر باشند.
تاثیر پلاسما بر کووید
این متخصص بیماری‌های عفونی یادآور شد: در زمینه اینکه این روش در درمان کووید چقدر موثر است تحقیقات مختلفی در قسمت‌های مختلف دنیا صورت گرفته و پلاسمای افرد بهبود یافته را به افراد مبتلا به بیماری کووید تزریق کردند و مورد مطالعه قرار دادند، نتایج مطالعات مختلف بوده در بعضی از مطالعات تاثیر مثبت داشته و در اغلب مطالعات به این نتیجه رسیده‌اند که تاثیر آن‌چنانی نداشته یعنی آن ایندکس‌هایی که باید حاصل می‌شده حاصل نشده، و در بیمارانی که مبتلا به بیماری متوسط تا شدید کووید هستند تزریق پلاسما در کاهش میزان مرگ و میرشان نسبت به گروه کنترل نقش موثری نداشته است.
پلاسما و شکست در حمایت‌های تنفسی
عباسی ادامه داد: همچنین تزریق پلاسما در کاهش نیاز به حمایت‌های تنفسی در بیماران مبتلا به کووید ۱۹ نقش موثری نداشته یا تفاوت تاثیر اندک و غیرمعنی داری را ایجاد کرده است. این نشان می‌دهد که تزریق پلاسما موفق نشده نیاز به حمایت تنفسی را در بیماران مبتلا به کووید کاهش دهد.
ابهامات تاثیر پلاسما بر کووید
وی خاطر نشان کرد: آنچه گفته شد مربوط به بیماران شدید تا متوسط کووید بود و درباره بیماران مبتلا به کووید خفیف هم مطالعات به اندازه کافی نیست و ما هنوز نمی‌دانیم که در بیمارانی که کویید خفیف دارند آیا تزریق پلاسما می‌تواند نقش موثری در بهبود وضعیت آن‌ها ایفا کند یا خیر؟ و اینکه آیا اصلا با توجه به مخاطراتی که ممکن است وجود داشته باشد آیا درست است که به بیمارانی که کووید خفیف دارند ما پلاسما تزریق کنیم؟
این متخصص بیماری‌های عفونی اضافه کرد: به هر حال تهیه پلاسما هم مستلزم یک سری هزینه‌ها بوده و گرفتن خون از فرد بهبود یافته، جدا کردن سلول هایش، تغلیظ کردنش و ... همه این‌ها هزینه بردار است و اینکه برای یک بیماری که مبتلا به کووید خفیف است آیا انجام این کار درست است یا نه، به سهم خودش یک سوال مهم است که باید به آن پاسخ داده شود.
نیاز به مطالعات بیشتری داریم
عباسی در پایان نتیجه پلاسما درمانی در کووید را با توجه به تحقیقات انجام شده اینگونه بیان کرد: در مجموع با توجه به داده‌هایی که ما تا الان در اختیار داریم حاصل مطالعات مختلف، تزریق پلاسما تاثیر چندانی در بهبود وضعیت بالینی بیماران، کاهش نیازشان به مراقبت‌ها و حمایت‌های تنفسی و کاهش مرگ و میر در بیماران مبتلا به کووید متوسط تا شدید نداشته، هرچند شاید لازم باشد که این مطالعات تکمیل شود.
وی گفت: باید مطالعات بیشتری با ایندکس‌های متفاوت‌تری طراحی و اجرا شود و در نهایت حاصل همه این مطالعات در یک متاآنالیز چند مرکزی مورد بررسی قرار بگیرد که بتوانیم پاسخ موثرتر و مفیدتری به این سوالات داشته باشیم.