پنجشنبه‌های «مستند» در مهر؛ شبی که «قتل» واقع شد!/ نرگس آبیار چگونه «ذبح فائزه» را فیلم کرد؟
الهام حسامی کارگردان مستند «ماه در تکه آینه» به تشریح روند ساخت این مستند پرداخت که روایتی از پشت‌صحنه فیلم سینمایی «شبی که ماه کامل شد» به کارگردانی نرگس آبیار است.
الهام حسامی کارگردان مستند «ماه در تکه آینه» که روایتی از پشت‌صحنه فیلم سینمایی «شبی که ماه کامل شد» به کارگردانی نرگس آبیار است، در گفتگو با خبرنگار مهر درباره اکران این مستند در گروه سینمایی «هنر و تجربه» همزمان با بحران کرونا، گفت: من این مستند را همزمان با تولید فیلم سینمایی «شبی که ماه کامل شد» ساختم. فیلمبرداری بخش‌های اصلی در زمان تولید فیلم بود و پروسه‌ای را هم در بازه اکران فیلم طی کردیم. از ابتدای کار تا امروز که نسخه نهایی در حال عرضه است، چیزی در حدود یک سال و نیم بعد از ساخت فیلم طی شد.
وی ادامه داد: این مستند تابستان گذشته زمانی که خانم آبیار مشغول ساخت فیلم «ابلق» شده بودند، آماده شد. آن زمان اما ناگهان بحث کرونا پیش آمد و به همان دلیل هم عرضه فیلم را نگه داشتیم. بعد از مدتی که فیلم «ابلق» هم به سرانجام رسید، احساس کردیم بیش از این دیگر معنا ندارد که پخش پشت‌صحنه یک فیلم سینمایی به تأخیر بیفتد.
این مستند صرفاً یک فیلم پشت‌صحنه نیست
حسامی در توضیح اینکه چرا فیلم همزمان با استقبال مخاطبان از اکران عمومی «شبی که ماه کامل شد» در سال ۹۸ عرضه نشد، تأکید کرد: این اتفاق عملی نبود. در مقطعی همه انرژی تیم تولید در بازه منتهی به جشنواره، متمرکز روی نهایی کردن فیلم اصلی است. بعد از آن بود که فرصت رسیدگی به فیلم پشت‌صحنه فراهم شد. البته «ماه در تکه آینه» یک مستند درباره یک فیلم است و صرفاً پشت‌صحنه نیست. وقتی قرار است یک مستند مستقل درباره یک فیلم دیگر ساخته شود، تمام مراحل تولید برای این مستند هم نیاز است.
وی ادامه داد: علاوه‌بر این موارد یکی از بخش‌های مهم مستند ما، واکنش‌ها به اکران فیلم است. برای ثبت این بازخوردها و صحبت با شخصیت‌های اصلی فیلم، نیاز بود که فیلم دیده شود. صحبت‌های خانم آبیار در مستند هم غالباً روایت‌های مرتبط با پس از نمایش و اکران فیلم است. نظرات منتقدان و واکنش‌ها نسبت به فیلم همه در مستند ما هست.
حسامی درباره میزان اعمال نظر نرگس آبیار در فرآیند تولید مستند «ماه در تکه آینه» گفت: درباره کلیت مستند طبیعتاً صحبت‌هایی با هم داشتیم و تفاوت نظرهایی هم وجود داشت. اما من، خانم آبیار و آقای قاسمی به اجماع نظر رسیدیم. بعد از فرآیند تولید هم برای نسخه نهایی باز هم نظراتی مطرح شد. در واقع سازنده اصلی این مستند من هستم اما قطعاً نظرات آقای قاسمی و خانم آبیار به‌عنوان صاحبان فیلم اصلی، نقطه نظراتی هم داشتند. در این زمینه به یک تعامل رسیدیم.
این مستندساز درباره جریان ساخت مستندهای مرتبط با فیلم‌های سینمایی مهم در سال‌های اخیر هم گفت: من یکی از اولین مستندسازانی بودم که کار ساخت مستند درباره پشت‌صحنه یک فیلم سینمایی را آغاز کردم. در سال ۸۴ بود که پشت‌صحنه فیلم «آناهیتا» ساخته عزیزالله حمیدنژاد را کار کردم و خروجی آن یک مستند مستقل ۴۰ دقیقه‌ای بود که در دی‌وی‌دی نهایی کار هم نسخه‌ای از آن قرار گرفت. بعد از آن در قالب پروژه «یک فیلم یک تجربه» مستندی را درباره فیلم سینمایی «هور در آتش» آقای حمیدنژاد ساختم.
جریان مستندسازی از پشت‌صحنه فیلم‌ها با هیجان تبلیغات منحرف شد
وی ادامه داد: موضوع سینما و سینماگران همواره موردعلاقه من بوده است، این رویکرد مرتبط با ما هم نیست و ساخت مستند درباره فیلم‌ها و فیلمسازان مهم در سینمای جهان بسیار مرسوم است. در سینمای ایران هم وقتی دوربین دیجیتال آمد و امکان تصویربرداری از پشت صحنه فراهم شد، اتفاقات خوبی رقم خورد. آن زمان جشنواره فیلم شهر، بخشی را به فیلم‌های پشت‌صحنه اختصاص داد و بهترین فیلم پشت‌صحنه هم جایزه گرفت. در ادامه اما فضای نامنسجم و رقابتی در حوزه تبلیغات فیلم‌های سینمایی و ورود هیجانی به فضای مجازی، باعث شد ساخت پشت‌صحنه، از جریان مستندسازی فاصله بگیرد.
آقای قاسمی و خانم آبیار هم هر دو سینماگرانی هستند که نگاه ویژه به سینمای مستند دارند و خود را وامدار سینمای مستند می‌دانند. به همین دلیل می‌دانستم می‌شود با آن‌ها درباره ساخت فیلم مستند پشت‌صحنه، صحبت کرد، برخلاف برخی تهیه‌کنندگان و کارگردانان که چنین نگاهی ندارند و می‌گویند در حد ساخت آیتم تبلیغاتی برایمان کفایت می‌کند حسامی در ادامه گفت: ورودم به پروژه «شبی که ماه کامل شد» هم از زاویه مستندسازی بود و واقعاً ورودی به ماجرای تبلیغاتی فیلم نداشتم. از ابتدا به‌دنبال ساخت مستند بودم. آقای قاسمی و خانم آبیار هم هر دو سینماگرانی هستند که نگاه ویژه به سینمای مستند دارند و خود را وامدار سینمای مستند می‌دانند. به همین دلیل می‌دانستم می‌شود با آن‌ها درباره ساخت فیلم مستند پشت‌صحنه، صحبت کرد، برخلاف برخی تهیه‌کنندگان و کارگردانان که چنین نگاهی ندارند و می‌گویند در حد ساخت آیتم تبلیغاتی برایمان کفایت می‌کند.
کارگردان مستند «ماه در تکه آینه» درباره ثبت واکنش خانواده منصوری، به‌عنوان شخصیت‌های واقعی ماجرای فیلم «شبی که ماه کامل شد» به این فیلم، در مستند خود توضیح داد: به واکنش‌های این خانواده به وضوح در مستند پرداخته شده است. در سکانسی از مستند، مادر فائزه منصوری جزییات ماجرا و مواجهه‌اش با فیلم را تعریف و نظر و احساسش نسبت به شخصیت‌های فیلم را تشریح می‌کند. حضور این خانم در جشنواره فجر و مواجهه‌اش با پدرام شریفی و الناز شاکردوست (بازیگران نقش فرزندانش در فیلم) هم بسیار جالب بود که در مستند گنجانده‌ایم.
وی افزود: با توجه به سوالات بسیاری که مخاطبان «شبی که ماه کامل شد» نسبت به سرنوشت کاراکترهای واقعی آن فیلم داشتند، تا جایی که در توان‌مان بود و می‌توانستیم به این کاراکترها نزدیک شویم، در این مستند به آن‌ها پرداخته‌ایم.
حسامی درباره جذاب‌ترین تجربه‌اش در فرآیند ساخت مستند «ماه در تکه آینه» هم گفت: اساساً ساخت فیلم مستند درباره پشت‌صحنه یک فیلم برایم جذاب است و حتی اگر در آینده فیلم داستانی هم کارگردانی کنم، باز هم احتمالاً به فضای مستندسازی پشت‌صحنه بازخواهم گشت. دلیل این گرایش هم هیجان و همراهی یک مستندساز، با فرآیند تولید یک پروژه دیگر است. او گویی بیش از همه عوامل بر فرآیند تولید اشراف دارد و این برای من جذاب است. در این مستند هم جذاب‌ترین تجربه برایم این بود که از نزدیک شاهد تولید یک فیلم با محوریت یک ماجرای واقعی بودم. تولد این فیلم بر اساس مستندات را از نزدیک شاهد بودم.
اتفاق تراژیکی که روح اکیپ فیلمسازی را درگیر خود کرد
وی ادامه داد: از نزدیک شاهد بودم در بخش‌هایی از مراحل تولید فیلم مانند صحنه‌های مرتبط با لوکیشن خانه‌ای که فائزه در آن به قتل می‌رسد، گویی تمام عوامل به درک کامل نسبت به این موقعیت رسیده‌اند. گویی اتفاق تراژیکی که در جریان بود، روح اکیپ فیلمسازی را کامل درگیر کرده بود و همان روح هم در فیلم منعکس شده است. این واقعیتی است که الناز شاکردوست هم در یکی از گفتگوهایش به آن اشاره کرده است.
کارگردان مستند «ماه در تکه آینه» درباره شرایط اکران این مستند در گروه «هنر و تجربه» و میزان فروش آن هم گفت: خیلی در جریان جزییات فروش نیستم و با توجه به شرایط حاکم بر سینما خیلی هم نمی‌توان در این زمینه نظر قطعی داد اما می‌توانم بگویم که از اکران و دیده شدن فیلمم راضی هستم و تا امروز بازخوردهای خوبی هم از آن گرفته‌ام. مثل اینکه غالب افرادی که فیلم را می‌بینند می‌گویند، هرچند یک ساعت و نیم مستند دیدیم اما از تماشای آن خسته نشدیم و این به نظرم خیلی اتفاق خوبی است.
وی در پایان تأکید کرد: «ماه در تکه آینه» مستند تلخی نیست. مخاطبان فیلم را دوست دارند و به تماشای آن می‌نشینند. به مدد بازیگران حضور و محبوبیت بازیگران اصلی فیلم و البته همراهی خانم آبیار توانستیم این فضا را در فیلم به وجود بیاوریم. این فاکتورها قطعاً در فروش فیلم هم بی‌تأثیر نیست. فیلم من با اینکه مستند است و با اینکه در «هنر و تجربه» اکران می‌شود، تا به امروز پرمخاطب بوده است و این اتفاق خوبی است.
وی ادامه داد: این مستند تابستان گذشته زمانی که خانم آبیار مشغول ساخت فیلم «ابلق» شده بودند، آماده شد. آن زمان اما ناگهان بحث کرونا پیش آمد و به همان دلیل هم عرضه فیلم را نگه داشتیم. بعد از مدتی که فیلم «ابلق» هم به سرانجام رسید، احساس کردیم بیش از این دیگر معنا ندارد که پخش پشت‌صحنه یک فیلم سینمایی به تأخیر بیفتد.
این مستند صرفاً یک فیلم پشت‌صحنه نیست
حسامی در توضیح اینکه چرا فیلم همزمان با استقبال مخاطبان از اکران عمومی «شبی که ماه کامل شد» در سال ۹۸ عرضه نشد، تأکید کرد: این اتفاق عملی نبود. در مقطعی همه انرژی تیم تولید در بازه منتهی به جشنواره، متمرکز روی نهایی کردن فیلم اصلی است. بعد از آن بود که فرصت رسیدگی به فیلم پشت‌صحنه فراهم شد. البته «ماه در تکه آینه» یک مستند درباره یک فیلم است و صرفاً پشت‌صحنه نیست. وقتی قرار است یک مستند مستقل درباره یک فیلم دیگر ساخته شود، تمام مراحل تولید برای این مستند هم نیاز است.
وی ادامه داد: علاوه‌بر این موارد یکی از بخش‌های مهم مستند ما، واکنش‌ها به اکران فیلم است. برای ثبت این بازخوردها و صحبت با شخصیت‌های اصلی فیلم، نیاز بود که فیلم دیده شود. صحبت‌های خانم آبیار در مستند هم غالباً روایت‌های مرتبط با پس از نمایش و اکران فیلم است. نظرات منتقدان و واکنش‌ها نسبت به فیلم همه در مستند ما هست.
حسامی درباره میزان اعمال نظر نرگس آبیار در فرآیند تولید مستند «ماه در تکه آینه» گفت: درباره کلیت مستند طبیعتاً صحبت‌هایی با هم داشتیم و تفاوت نظرهایی هم وجود داشت. اما من، خانم آبیار و آقای قاسمی به اجماع نظر رسیدیم. بعد از فرآیند تولید هم برای نسخه نهایی باز هم نظراتی مطرح شد. در واقع سازنده اصلی این مستند من هستم اما قطعاً نظرات آقای قاسمی و خانم آبیار به‌عنوان صاحبان فیلم اصلی، نقطه نظراتی هم داشتند. در این زمینه به یک تعامل رسیدیم.
این مستندساز درباره جریان ساخت مستندهای مرتبط با فیلم‌های سینمایی مهم در سال‌های اخیر هم گفت: من یکی از اولین مستندسازانی بودم که کار ساخت مستند درباره پشت‌صحنه یک فیلم سینمایی را آغاز کردم. در سال ۸۴ بود که پشت‌صحنه فیلم «آناهیتا» ساخته عزیزالله حمیدنژاد را کار کردم و خروجی آن یک مستند مستقل ۴۰ دقیقه‌ای بود که در دی‌وی‌دی نهایی کار هم نسخه‌ای از آن قرار گرفت. بعد از آن در قالب پروژه «یک فیلم یک تجربه» مستندی را درباره فیلم سینمایی «هور در آتش» آقای حمیدنژاد ساختم.
جریان مستندسازی از پشت‌صحنه فیلم‌ها با هیجان تبلیغات منحرف شد
وی ادامه داد: موضوع سینما و سینماگران همواره موردعلاقه من بوده است، این رویکرد مرتبط با ما هم نیست و ساخت مستند درباره فیلم‌ها و فیلمسازان مهم در سینمای جهان بسیار مرسوم است. در سینمای ایران هم وقتی دوربین دیجیتال آمد و امکان تصویربرداری از پشت صحنه فراهم شد، اتفاقات خوبی رقم خورد. آن زمان جشنواره فیلم شهر، بخشی را به فیلم‌های پشت‌صحنه اختصاص داد و بهترین فیلم پشت‌صحنه هم جایزه گرفت. در ادامه اما فضای نامنسجم و رقابتی در حوزه تبلیغات فیلم‌های سینمایی و ورود هیجانی به فضای مجازی، باعث شد ساخت پشت‌صحنه، از جریان مستندسازی فاصله بگیرد.
آقای قاسمی و خانم آبیار هم هر دو سینماگرانی هستند که نگاه ویژه به سینمای مستند دارند و خود را وامدار سینمای مستند می‌دانند. به همین دلیل می‌دانستم می‌شود با آن‌ها درباره ساخت فیلم مستند پشت‌صحنه، صحبت کرد، برخلاف برخی تهیه‌کنندگان و کارگردانان که چنین نگاهی ندارند و می‌گویند در حد ساخت آیتم تبلیغاتی برایمان کفایت می‌کند حسامی در ادامه گفت: ورودم به پروژه «شبی که ماه کامل شد» هم از زاویه مستندسازی بود و واقعاً ورودی به ماجرای تبلیغاتی فیلم نداشتم. از ابتدا به‌دنبال ساخت مستند بودم. آقای قاسمی و خانم آبیار هم هر دو سینماگرانی هستند که نگاه ویژه به سینمای مستند دارند و خود را وامدار سینمای مستند می‌دانند. به همین دلیل می‌دانستم می‌شود با آن‌ها درباره ساخت فیلم مستند پشت‌صحنه، صحبت کرد، برخلاف برخی تهیه‌کنندگان و کارگردانان که چنین نگاهی ندارند و می‌گویند در حد ساخت آیتم تبلیغاتی برایمان کفایت می‌کند.
کارگردان مستند «ماه در تکه آینه» درباره ثبت واکنش خانواده منصوری، به‌عنوان شخصیت‌های واقعی ماجرای فیلم «شبی که ماه کامل شد» به این فیلم، در مستند خود توضیح داد: به واکنش‌های این خانواده به وضوح در مستند پرداخته شده است. در سکانسی از مستند، مادر فائزه منصوری جزییات ماجرا و مواجهه‌اش با فیلم را تعریف و نظر و احساسش نسبت به شخصیت‌های فیلم را تشریح می‌کند. حضور این خانم در جشنواره فجر و مواجهه‌اش با پدرام شریفی و الناز شاکردوست (بازیگران نقش فرزندانش در فیلم) هم بسیار جالب بود که در مستند گنجانده‌ایم.
وی افزود: با توجه به سوالات بسیاری که مخاطبان «شبی که ماه کامل شد» نسبت به سرنوشت کاراکترهای واقعی آن فیلم داشتند، تا جایی که در توان‌مان بود و می‌توانستیم به این کاراکترها نزدیک شویم، در این مستند به آن‌ها پرداخته‌ایم.
حسامی درباره جذاب‌ترین تجربه‌اش در فرآیند ساخت مستند «ماه در تکه آینه» هم گفت: اساساً ساخت فیلم مستند درباره پشت‌صحنه یک فیلم برایم جذاب است و حتی اگر در آینده فیلم داستانی هم کارگردانی کنم، باز هم احتمالاً به فضای مستندسازی پشت‌صحنه بازخواهم گشت. دلیل این گرایش هم هیجان و همراهی یک مستندساز، با فرآیند تولید یک پروژه دیگر است. او گویی بیش از همه عوامل بر فرآیند تولید اشراف دارد و این برای من جذاب است. در این مستند هم جذاب‌ترین تجربه برایم این بود که از نزدیک شاهد تولید یک فیلم با محوریت یک ماجرای واقعی بودم. تولد این فیلم بر اساس مستندات را از نزدیک شاهد بودم.
اتفاق تراژیکی که روح اکیپ فیلمسازی را درگیر خود کرد
وی ادامه داد: از نزدیک شاهد بودم در بخش‌هایی از مراحل تولید فیلم مانند صحنه‌های مرتبط با لوکیشن خانه‌ای که فائزه در آن به قتل می‌رسد، گویی تمام عوامل به درک کامل نسبت به این موقعیت رسیده‌اند. گویی اتفاق تراژیکی که در جریان بود، روح اکیپ فیلمسازی را کامل درگیر کرده بود و همان روح هم در فیلم منعکس شده است. این واقعیتی است که الناز شاکردوست هم در یکی از گفتگوهایش به آن اشاره کرده است.
کارگردان مستند «ماه در تکه آینه» درباره شرایط اکران این مستند در گروه «هنر و تجربه» و میزان فروش آن هم گفت: خیلی در جریان جزییات فروش نیستم و با توجه به شرایط حاکم بر سینما خیلی هم نمی‌توان در این زمینه نظر قطعی داد اما می‌توانم بگویم که از اکران و دیده شدن فیلمم راضی هستم و تا امروز بازخوردهای خوبی هم از آن گرفته‌ام. مثل اینکه غالب افرادی که فیلم را می‌بینند می‌گویند، هرچند یک ساعت و نیم مستند دیدیم اما از تماشای آن خسته نشدیم و این به نظرم خیلی اتفاق خوبی است.
وی در پایان تأکید کرد: «ماه در تکه آینه» مستند تلخی نیست. مخاطبان فیلم را دوست دارند و به تماشای آن می‌نشینند. به مدد بازیگران حضور و محبوبیت بازیگران اصلی فیلم و البته همراهی خانم آبیار توانستیم این فضا را در فیلم به وجود بیاوریم. این فاکتورها قطعاً در فروش فیلم هم بی‌تأثیر نیست. فیلم من با اینکه مستند است و با اینکه در «هنر و تجربه» اکران می‌شود، تا به امروز پرمخاطب بوده است و این اتفاق خوبی است.