شیوع پوکی استخوان در ایران؛ چگونه پیشگیری کنیم؟
نتایج مطالعه اخیر نشان می‌دهد که بار مالی ناشی از شکستگی و پوکی استخوان در ایران بسیار بالا است و این رقم سالانه بیش از ۳هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود.
رییس مرکز تحقیقات استئوپروز پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت: نتایج مطالعه اخیر نشان می‌دهد که بار مالی ناشی از شکستگی و پوکی استخوان در ایران بسیار بالا است و این رقم سالانه بیش از ۳ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود.
دکتر افشین استوار رییس مرکز تحقیقات استئوپروز پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران اظهار داشت: نزدیک به ۵۰ درصد این رقم مربوط به بروز شکستگی‌ها براثر پوکی استخوان است که رقم بسیار بالایی است.
وی شکستگی‌ها را یکی از مهم‌ترین معضلات سلامت در کشور عنوان کرد و گفت: بروز شکستگی لگن در بین زنان ایرانی ۱۵۷ نفر در صد هزار نفر و در مردان هم ۱۳۸ نفر در صد هزار نفر است که نشان می‌دهد شکستگی استخوان در ایران بسیار بالا است.
رییس مرکز تحقیقات استئوپروز پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران افزود: ما سالانه نزدیک به ۱۷۳ هزار مورد شکستگی ناشی از پوکی استخوان در کشور داریم و بیش از ۴ هزار مرگ به علت شکستگی ناشی از پوکی استخوان در کشور رخ می‌دهد. شکستگی ناشی از پوکی استخوان بار اقتصادی فراوانی را به نظام سلامت و خانواده‌ها تحمیل می‌کند.
به بهانه این خبر که در ساعات اخیر منتشر شد قصد داریم تا درمورد این بیماری توضیحاتی را به شما ارائه نماییم تا شاید بتوانیم در راه شناخت و پیشگیری از این بیماری قدمی برداشته باشیم:
پوکی استخوان چیست؟
این سوالی هست که به ذهن بیماران، با مشکلات استخوانی خطور می‌کند. بیماری زمانی ایجاد می‌شود که استخوان سازی کم شود. پوکی استخوان باعث ضعف و شکنندگی استخوان‌ها می‌شود. شکستگی‌های مربوط به پوکی استخوان بیشتر در مفصل ران، مچ یا ستون فقرات رخ می‌دهد. استخوان بافت زنده‌ای است که مدام در حال شکسته شدن و جایگزینی است. پوکی استخوان وقتی ایجاد می‌شود که سرعت ایجاد استخوان جدید با از بین رفتن استخوان قدیمی همخوانی نداشته باشد. پوکی استخوان زنان و مردان از همه نژاد‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. اما زنان سفید پوست و آسیایی به ویژه زنان مسن که یائسگی را پشت سر می‌گذارند، بیشترین خطر را دارند. داروها، رژیم غذایی سالم و ورزش با تحمل وزن می‌توانند به جلوگیری از ضعیف شدن استخوان یا تقویت استخوان‌های ضعیف کمک کنند.
علائم و نشانه‌ها
به طور معمول هیچ علائمی در مراحل اولیه پوکی استخوان وجود ندارد. اما هنگامی که استخوان‌های شما از پوکی استخوان ضعیف شده باشد ممکن است علائم و نشانه‌هایی داشته باشید که عبارتند از:
دلایل ابتلا به پوکی استخوان
پوکی استخوان هنگامی رخ می‌دهد که تعادل میان تشکیل استخوان جدید و بازجذب استخوان قدیمی از بین برود. در این وضعیت، یا بدن نمی‌تواند به اندازه کافی استخوان جدید تولید کند، یا آنکه مقدار بیش از اندازه‌ای از استخوان‌های قدیمی را بازجذب می‌کند، و یا هر دو حالت باهم اتفاق می‌افتد. کلسیم و فسفات دو ماده معدنی ضروری برای تشکیل استخوان‌هایی نرمال هستند. کلسیم عنصری اساسی برای عملکرد مناسب قلب، مغز و سایر اندام‌ها است.
برای آنکه این اندام‌ها بتوانند به کار خود ادامه دهند، بدن کلسیم ذخیره شده در استخوان‌ها را بازجذب می‌کند تا بتواند سطح کلسیم خون را حفظ کند. اگر میزان مصرفی کلسیم کافی نباشد، یا اگر بدن به اندازه کافی از رژیم غذایی کلسیم جذب نکند، تولید استخوان و بافت استخوان‌ها دچار اشکال می‌شود. در این حالت، استخوان‌ها ضعیف‌تر می‌شوند، که این امر باعث می‌شود استخوان‌ها ترد و شکننده شده و به راحتی بشکنند.
دلیل اصلی بروز پوکی استخوان کمبود برخی هورمون‌ها، خصوصاً استروژن در زنان و اندروژن در مردان، است. این بیماری در زنان، و خصوصاً در سنین بالاتر از ۶۰ سال، شایع است. یائسگی با کاهش سطح استروژن همراه بوده و خطر ابتلای زنان به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد. سایر عواملی که در از دست رفتن استخوان در این گروه سنی نقش دارند عبارتند از کافی نبودن میزان مصرف کلسیم و ویتامین D، انجام ندادن تمرینات تحمل وزن و سایر تغییرات ناشی از افزایش سن در عملکرد غدد درون‌ریز (علاوه بر کمبود استروژن).
عوامل و عارضه‌های دیگری که می‌توانند منجر به بروز پوکی استخوان شوند عبارتند از مصرف بیش از اندازه کورتیکواستروئید‌ها (سندرم کوشینگ)، مشکلات تیروئید، استفاده ناکافی از عضلات، سرطان استخوان، برخی اختلالات ژنتیک، استفاده از برخی دارو‌های به خصوص، و مشکلاتی مانند کمبود کلسیم در رژیم غذایی.
عوامل افزایش‌‌‌‌دهنده خطر ابتلا
خطر ابتلای زنان به این بیماری بیشتر از مردان است، خصوصاً زنان لاغر، ریزاندام و مسن.
زنان سفیدپوست یا اهل شرق آسیا، به خصوص آن‌هایی که سابقه خانوادگی ابتلا به پوکی استخوان دارند، در مقایسه با سایر زنان بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند.
زنان یائسه، به خصوص زنانی که یائسگی زودرس داشته یا یائسگی ناشی از اعمال جراحی داشته‌اند، و یا زنانی که دوره پریودشان غیرطبیعی است یا قطع شده، در معرض خطر بیشتری هستند.
سیگار کشیدن نیز می‌تواند علت پوکی استخوان باشد، همچنین اختلالات خوردن مانند بی‌اشت‌هایی عصبی یا پرخوری عصبی، کم بودن میزان کلسیم موجود در رژیم غذایی، مصرف بالای الکل، نداشتن فعالیت کافی و استفاده از بعضی داروها مانند کورتیکواستروئید‌ها و دارو‌های ضدتشنج نیز از عوامل خطرزا هستند.
آرتریت روماتوئید، خود یکی از عوامل افزایش خطر ابتلا به پوکی استخوان است.
داشتن پدر یا مادر مبتلا به پوکی استخوان نیز یک عامل خطرزا برای فرزندان است.
تاثیر رژیم غذایی در پوکی استخوان
پوکی استخوان به احتمال زیاد در افراد با رژیم‌های غذایی و اختلالات گوارشی خاص همراه است، مثلا:
اختلالات اشتها: محدود کردن شدید مصرف مواد غذایی و کمبود وزن باعث ضعف استخوان در زنان و مردان می‌شود.
جراحی دستگاه گوارش: جراحی برای کاهش اندازه معده یا از بین بردن بخشی از روده، میزان سطح موجود برای جذب مواد مغذی از جمله کلسیم را محدود می‌کند. این جراحی‌ها شامل مواردی هستند که برای کاهش وزن و سایر اختلالات دستگاه گوارش به شما کمک می‌کنند.
مصرف کلسیم کم: کمبود مادام العمر کلسیم در ایجاد پوکی استخوان نقش دارد. کمبود کلسیم باعث کاهش تراکم استخوان، ضعف زودرس استخوان و افزایش خطر شکستگی می‌شود.
پیشگیری از پوکی استخوان
هم مردان و هم زنان می‌توانند در سنین جوانی اقداماتی انجام دهند تا از بروز پوکی استخوان جلوگیری به عمل آورند. مانند:
راه‌های تشخیص
تراکم استخوان شما را می‌توان با دستگاهی که از اشعه X کم استفاده می‌کند، اندازه‌گیری کرد. در طول این آزمایش بدون درد، وقتی یک اسکنر از بدن شما عبور می‌کند. در بیشتر موارد، فقط چند استخوان معمولاً در لگن و ستون فقرات بررسی می‌شود.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر دچار یائسگی زودرس هستید یا برای چند ماه کورتیکواستروئید مصرف کردید یا اگر یکی از والدین شما دچار شکستگی لگن شده است باید در مورد پوکی استخوان با پزشک متخصص روماتولوژی خود صحبت کنید.
روش‌های درمان
درمان زود هنگام پوکی استخوان بسیار مهم است. هر چه بیمار برنامه درمانی را زودتر شروع کند نتایج بهتری به دست خواهد آمد. در درمان پوکی استخوان بر کاهش سرعت یا توقف از دست رفتن مواد معدنی، افزایش تراکم استخوان، پیشگیری از شکستگی استخوان‌ها، و کنترل درد ناشی از این بیماری تمرکز می‌شود. پزشک، بر مبنای برآورد میزان قرار داشتن شما در معرض خطر شکستگی استخوان طی ۱۰ سال آینده، که با استفاده از اطلاعاتی مانند آزمایش تراکم استخوان انجام می‌شود، توصیه‌های درمانی خود را ارائه می‌دهد. معمولاً اگر خطر شکستگی بالا نباشد، در درمان پوکی استخوان از دارو استفاده نشده و در عوض بر شیوه زندگی، ایمنی و اصلاح عوامل افزایش دهنده خطر از دست رفتن استخوان تمرکز می‌شود.
دکتر افشین استوار رییس مرکز تحقیقات استئوپروز پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران اظهار داشت: نزدیک به ۵۰ درصد این رقم مربوط به بروز شکستگی‌ها براثر پوکی استخوان است که رقم بسیار بالایی است.
وی شکستگی‌ها را یکی از مهم‌ترین معضلات سلامت در کشور عنوان کرد و گفت: بروز شکستگی لگن در بین زنان ایرانی ۱۵۷ نفر در صد هزار نفر و در مردان هم ۱۳۸ نفر در صد هزار نفر است که نشان می‌دهد شکستگی استخوان در ایران بسیار بالا است.
رییس مرکز تحقیقات استئوپروز پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران افزود: ما سالانه نزدیک به ۱۷۳ هزار مورد شکستگی ناشی از پوکی استخوان در کشور داریم و بیش از ۴ هزار مرگ به علت شکستگی ناشی از پوکی استخوان در کشور رخ می‌دهد. شکستگی ناشی از پوکی استخوان بار اقتصادی فراوانی را به نظام سلامت و خانواده‌ها تحمیل می‌کند.
به بهانه این خبر که در ساعات اخیر منتشر شد قصد داریم تا درمورد این بیماری توضیحاتی را به شما ارائه نماییم تا شاید بتوانیم در راه شناخت و پیشگیری از این بیماری قدمی برداشته باشیم:
پوکی استخوان چیست؟
این سوالی هست که به ذهن بیماران، با مشکلات استخوانی خطور می‌کند. بیماری زمانی ایجاد می‌شود که استخوان سازی کم شود. پوکی استخوان باعث ضعف و شکنندگی استخوان‌ها می‌شود. شکستگی‌های مربوط به پوکی استخوان بیشتر در مفصل ران، مچ یا ستون فقرات رخ می‌دهد. استخوان بافت زنده‌ای است که مدام در حال شکسته شدن و جایگزینی است. پوکی استخوان وقتی ایجاد می‌شود که سرعت ایجاد استخوان جدید با از بین رفتن استخوان قدیمی همخوانی نداشته باشد. پوکی استخوان زنان و مردان از همه نژاد‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. اما زنان سفید پوست و آسیایی به ویژه زنان مسن که یائسگی را پشت سر می‌گذارند، بیشترین خطر را دارند. داروها، رژیم غذایی سالم و ورزش با تحمل وزن می‌توانند به جلوگیری از ضعیف شدن استخوان یا تقویت استخوان‌های ضعیف کمک کنند.
علائم و نشانه‌ها
به طور معمول هیچ علائمی در مراحل اولیه پوکی استخوان وجود ندارد. اما هنگامی که استخوان‌های شما از پوکی استخوان ضعیف شده باشد ممکن است علائم و نشانه‌هایی داشته باشید که عبارتند از:
- کمردرد، ناشی از شکستگی یا خوابیدن مهره‌ها روی هم
- کاهش قد به مرور زمان
- قامت خمیده
- استخوانی که بسیار راحت‌تر از حد انتظار می‌شکند
دلایل ابتلا به پوکی استخوان
پوکی استخوان هنگامی رخ می‌دهد که تعادل میان تشکیل استخوان جدید و بازجذب استخوان قدیمی از بین برود. در این وضعیت، یا بدن نمی‌تواند به اندازه کافی استخوان جدید تولید کند، یا آنکه مقدار بیش از اندازه‌ای از استخوان‌های قدیمی را بازجذب می‌کند، و یا هر دو حالت باهم اتفاق می‌افتد. کلسیم و فسفات دو ماده معدنی ضروری برای تشکیل استخوان‌هایی نرمال هستند. کلسیم عنصری اساسی برای عملکرد مناسب قلب، مغز و سایر اندام‌ها است.
برای آنکه این اندام‌ها بتوانند به کار خود ادامه دهند، بدن کلسیم ذخیره شده در استخوان‌ها را بازجذب می‌کند تا بتواند سطح کلسیم خون را حفظ کند. اگر میزان مصرفی کلسیم کافی نباشد، یا اگر بدن به اندازه کافی از رژیم غذایی کلسیم جذب نکند، تولید استخوان و بافت استخوان‌ها دچار اشکال می‌شود. در این حالت، استخوان‌ها ضعیف‌تر می‌شوند، که این امر باعث می‌شود استخوان‌ها ترد و شکننده شده و به راحتی بشکنند.
دلیل اصلی بروز پوکی استخوان کمبود برخی هورمون‌ها، خصوصاً استروژن در زنان و اندروژن در مردان، است. این بیماری در زنان، و خصوصاً در سنین بالاتر از ۶۰ سال، شایع است. یائسگی با کاهش سطح استروژن همراه بوده و خطر ابتلای زنان به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد. سایر عواملی که در از دست رفتن استخوان در این گروه سنی نقش دارند عبارتند از کافی نبودن میزان مصرف کلسیم و ویتامین D، انجام ندادن تمرینات تحمل وزن و سایر تغییرات ناشی از افزایش سن در عملکرد غدد درون‌ریز (علاوه بر کمبود استروژن).
عوامل و عارضه‌های دیگری که می‌توانند منجر به بروز پوکی استخوان شوند عبارتند از مصرف بیش از اندازه کورتیکواستروئید‌ها (سندرم کوشینگ)، مشکلات تیروئید، استفاده ناکافی از عضلات، سرطان استخوان، برخی اختلالات ژنتیک، استفاده از برخی دارو‌های به خصوص، و مشکلاتی مانند کمبود کلسیم در رژیم غذایی.
عوامل افزایش‌‌‌‌دهنده خطر ابتلا
خطر ابتلای زنان به این بیماری بیشتر از مردان است، خصوصاً زنان لاغر، ریزاندام و مسن.
زنان سفیدپوست یا اهل شرق آسیا، به خصوص آن‌هایی که سابقه خانوادگی ابتلا به پوکی استخوان دارند، در مقایسه با سایر زنان بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند.
زنان یائسه، به خصوص زنانی که یائسگی زودرس داشته یا یائسگی ناشی از اعمال جراحی داشته‌اند، و یا زنانی که دوره پریودشان غیرطبیعی است یا قطع شده، در معرض خطر بیشتری هستند.
سیگار کشیدن نیز می‌تواند علت پوکی استخوان باشد، همچنین اختلالات خوردن مانند بی‌اشت‌هایی عصبی یا پرخوری عصبی، کم بودن میزان کلسیم موجود در رژیم غذایی، مصرف بالای الکل، نداشتن فعالیت کافی و استفاده از بعضی داروها مانند کورتیکواستروئید‌ها و دارو‌های ضدتشنج نیز از عوامل خطرزا هستند.
آرتریت روماتوئید، خود یکی از عوامل افزایش خطر ابتلا به پوکی استخوان است.
داشتن پدر یا مادر مبتلا به پوکی استخوان نیز یک عامل خطرزا برای فرزندان است.
تاثیر رژیم غذایی در پوکی استخوان
پوکی استخوان به احتمال زیاد در افراد با رژیم‌های غذایی و اختلالات گوارشی خاص همراه است، مثلا:
اختلالات اشتها: محدود کردن شدید مصرف مواد غذایی و کمبود وزن باعث ضعف استخوان در زنان و مردان می‌شود.
جراحی دستگاه گوارش: جراحی برای کاهش اندازه معده یا از بین بردن بخشی از روده، میزان سطح موجود برای جذب مواد مغذی از جمله کلسیم را محدود می‌کند. این جراحی‌ها شامل مواردی هستند که برای کاهش وزن و سایر اختلالات دستگاه گوارش به شما کمک می‌کنند.
مصرف کلسیم کم: کمبود مادام العمر کلسیم در ایجاد پوکی استخوان نقش دارد. کمبود کلسیم باعث کاهش تراکم استخوان، ضعف زودرس استخوان و افزایش خطر شکستگی می‌شود.
پیشگیری از پوکی استخوان
هم مردان و هم زنان می‌توانند در سنین جوانی اقداماتی انجام دهند تا از بروز پوکی استخوان جلوگیری به عمل آورند. مانند:
- داشتن رژیم غذایی سالم و متنوع و مصرف مقدار زیادی از میوه‌های تازه، سبزیجات و غلات کامل
- خوردن غذا‌های غنی از کلسیم
- جذب کافی ویتامین D
- اجتناب از سیگار کشیدن
- محدود کردن مصرف الکل
- محدود کردن مصرف کافئین
- انجام فعالیت‌های ورزشی قدرتی و کار با وزنه به صورت منظم
راه‌های تشخیص
تراکم استخوان شما را می‌توان با دستگاهی که از اشعه X کم استفاده می‌کند، اندازه‌گیری کرد. در طول این آزمایش بدون درد، وقتی یک اسکنر از بدن شما عبور می‌کند. در بیشتر موارد، فقط چند استخوان معمولاً در لگن و ستون فقرات بررسی می‌شود.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر دچار یائسگی زودرس هستید یا برای چند ماه کورتیکواستروئید مصرف کردید یا اگر یکی از والدین شما دچار شکستگی لگن شده است باید در مورد پوکی استخوان با پزشک متخصص روماتولوژی خود صحبت کنید.
روش‌های درمان
درمان زود هنگام پوکی استخوان بسیار مهم است. هر چه بیمار برنامه درمانی را زودتر شروع کند نتایج بهتری به دست خواهد آمد. در درمان پوکی استخوان بر کاهش سرعت یا توقف از دست رفتن مواد معدنی، افزایش تراکم استخوان، پیشگیری از شکستگی استخوان‌ها، و کنترل درد ناشی از این بیماری تمرکز می‌شود. پزشک، بر مبنای برآورد میزان قرار داشتن شما در معرض خطر شکستگی استخوان طی ۱۰ سال آینده، که با استفاده از اطلاعاتی مانند آزمایش تراکم استخوان انجام می‌شود، توصیه‌های درمانی خود را ارائه می‌دهد. معمولاً اگر خطر شکستگی بالا نباشد، در درمان پوکی استخوان از دارو استفاده نشده و در عوض بر شیوه زندگی، ایمنی و اصلاح عوامل افزایش دهنده خطر از دست رفتن استخوان تمرکز می‌شود.