دوچرخه سواری چاره ترافیک است؟
دوچرخه یکی از وسیله‌های حمل و نقل درون شهری است که می‌توان با استفاده از آن تا حد زیادی مانع از افزایش ترافیک و آلودگی هوا شد، اما در کلانشهرها و به ویژه تهران تنها به دلیل فراهم نبودن زیر ساخت های لازم هنوز استفاده از دوچرخه در حمل و نقل های کوتاه درون شهری هیچ جایگاهی ندارد.
هر چند در این میان برخی از مسئولان با پیوستن به کمپین سه شنبه های بدون خودرو قصد در فرهنگسازی استفاده دوچرخه را دارند، اما باید توجه داشت تا فراهم نشدن زیرساخت ها و وضع قوانین لازم نمی توان انتظار استفاده همگانی از دوچرخه در کلانشهرها را داشت، از این‌رو «آرمان» برای تبیین نقش دوچرخه سواری در حمل و نقل درون شهری اقدام به تهیه گزارشی از محمد علی پورنیا، کارشناس ارشد حوزه مدیریت شهری و حسین ایمانی جاجرمی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران کرده است که در ادامه می‌خوانید.
یک کارشناس ارشد حوزه مدیریت شهری در خصوص استفاده از دوچرخه در حمل و نقل شهری می‌گوید: استفاده از دوچرخه در حمل و نقل و به خصوص در کلانشهرها نیاز به تصویب قانون های لازم دارد. محمدعلی پورنیا در گفت‌وگو با «آرمان» و با اشاره به مطلب فوق می‌افزاید: به طور کلی باید در نظر داشت که اگر هنگام استفاده از دوچرخه برای فرد حادثه ای رخ دهد، آیا قانون از او حمایت خواهد کرد؟ یا اینکه ما دوچرخه سواری را به عنوان نوعی حمل و نقل می‌دانیم یا پیاده روی؟ امروزه دوچرخه سواری در کلانشهرها به عنوان نوعی حمل و نقل با جای خالی قوانین مواجه است. او در ادامه تصریح می‌کند: امروزه زیرساخت های لازم برای استفاده از دوچرخه در کلانشهرها وجود ندارد که همین امر باعث استقبال نکردن عموم مردم از دوچرخه سواری شده است. به عنوان مثال در چند سال گذشته در برخی از خیابان های تهران به صورت پایلوت مسیرهای برای دوچرخه سواری مشخص کردند که بنا به دلایل مختلف مانند عدم فرهنگسازی یا استفاده موتورسواران از این خطوط ویژه دیگر امروز این خطوط وجود ندارد. پورنیا در خصوص مزایای استفاده از دوچرخه در حمل و نقل کلانشهرها می‌گوید: به‌طور حتم استفاده از دوچرخه در حمل و نقل عمومی کلانشهرها می‌تواند مزایایی بسیاری مانند کاهش آلودگی هوا و سلامت افراد را در پی داشته باشد، چرا که در جامعه امروز که بسیاری از افراد بی‌تحرک و کم تحرک هستند. بنابراین می‌توان با ترغیب افراد به استفاده از دوچرخه تا حد زیادی باعث افزایش سلامت افراد جامعه شد. او درباره دیگر مزایای استفاده از دوچرخه بیان می‌کند: استفاده از دوچرخه سواری به طور حتم می‌توان موجب رونق استارتاپ ها و در نهایت منجر به ایجاد اشتغال برای افراد شود، چرا که می‌توان با راه اندازی اپلیکیشن‌های مخصوص اجاره دوچرخه مانند سایر کشورهای پیشرو در این حوزه شاهد اشتغال به کار افراد بیشتری شد. هر چند در این مجال باید متذکر شد که در دوران شهرداری قالیباف نیز کابین هایی برای اجاره دوچرخه فعال بودند، اما به دلایل مختلف با استقبال چندان مردم مواجه نشد که مهم ترین ایراد آن را می‌توان در این مورد دانست که اگر فردی دوچرخه ای را در منطقه‌ای کرایه می‌کرد، باید دوباره در همان منطقه تحویل می‌داد که این خود باعث شد تا بسیاری از افراد دیگر از دوچرخه های کرایه‌ای استفاده نکنند. او در ارتباط با حرکت نمادین دوچرخه سواری شهردار تهران می‌گوید: باید در نظر داشت که این نوع رفتارهای نمادین بدون تامین و تکمیل زیرساخت های لازم هیچ تاثیری در استقبال مردم از دوچرخه سواری ندارد، چون تا زمانی که راه‌های مخصوص برای استفاده از دوچرخه در سطح شهر تعیین نشده باشد، دوچرخه سواری می‌تواند با مشکلات بسیاری همراه باشد. همچنین این احتمال نیز وجود دارد که موجب به خطر افتادن سلامت و جان افراد شود. این کارشناس ارشد مدیریت شهری در خصوص اختصاص خطوط ویژه برای دوچرخه سواری می‌گوید: اگر خطوط ویژه در کلانشهرها مشخص شود و همچنین با استفاده از قانون مانع ورود موتورسواران به این خطوط شد، به طور حتم به مرور زمان می‌توانیم شاهد افزایش دوچرخه سواری در کلانشهرها و به خصوص تهران باشیم. وی تصریح می‌کند: با ارائه یارانه‌های ویژه می‌توان انتظار داشت که استفاده از دوچرخه در حمل و نقل عمومی با استقبال مواجه می‌شود. پورنیا یکی دیگر از مشکلات استفاده از دوچرخه را قیمت بالای آن می‌داند و می‌گوید: امروزه به‌دلیل قیمت بالای دوچرخه افراد کمتری توانایی خرید آن را دارند، بنابراین انتظار می‌رود با راه اندازی امکانی برای کرایه دوچرخه افراد بیشتری بتوانند از دوچرخه برای حمل و نقل استفاده کنند. او می‌گوید: وجود ضعف مدیریتی نیز در همگانی نشدن استفاده از دوچرخه بسیار تاثیرگذار است، چرا که طی سال های گذشته بیشتر به این دلیل طرح های مربوط به استفاده از دوچرخه با شکست مواجه شدهاست. همچنین امروزه به دلیل نبود برنامه ریزی های مناسب و کارشناسی شده طرح های استفاده از دوچرخه با در بسته مواجه می‌شود. کارشناس ارشد حوزه مدیریت شهری نقش همکاری میان دستگاه های مربوطه را برای همگانی شدن استفاده از دوچرخه تاثیرگذار می‌داند و می‌گوید: همکاری و تعامل مناسب میان دستگاه‌ها، ادارات مربوطه و به خصوص شهرداری می‌تواند تا حد زیادی باعث تسهیل شدن شرایط برای استفاده از دوچرخه در سطح شهر شود. امروزه به دلیل وجود بوروکراسی اداری پیچیده شاهد ایجاد دست اندازهای بسیار برای همگانی شدن استفاده از دوچرخه در شهرها هستیم. او می‌گوید: وضع قوانین مخصوص دوچرخه سواری یکی دیگر از راهکارهای مناسب برای استفاده همگانی از دوچرخه در سطح شهرها است، چرا که امروزه برخی از افراد حتی در بزرگراه‌ها و پیاده روها و بدون استفاده از وسایل ایمنی از دوچرخه استفاده می‌کنند که این خود خطرناک است. از سوی دیگر با پلاک کردن دوچرخه ها تا حد زیادی می‌توان مانع از بروز تخلف از سوی دوچرخه سواران شد. به طور کلی باید به دوچرخه به عنوان یک وسیله نگاه کرد. پورنیا در ادامه تصریح می‌کند: این رفتارهای نمادین، جسته و گریخته برخی از مسئولان در خصوص استفاده از دوچرخه نمی تواند تاثیر چندانی در استفاده عموم مردم داشته باشد، بلکه در مقابل برای استفاده همگان از دوچرخه نیاز به برنامه ریزی های کارشناسانه است. این کارشناس ارشد مدیریت شهری در ارتباط با اینکه آیا می‌توان از دوچرخه به‌جای موتور برای پیک یا حمل و نقل درون شهری استفاده کرد، می‌گوید: به طور حتم نمی توان دوچرخه را جایگزین موتور کرد، چرا که یک موتورسوار در پیک روزانه بیشتر از 10 ساعت از موتور استفاده می‌کند. این در حالی است که نمی‌توان این زمان طولانی را از دوچرخه استفاده کرد برای استفاده از دوچرخه نیاز به یک قدرت بدنی بالا است. او می‌گوید: تسهیل در دسترس قرار گرفتن دوچرخه نیز می‌تواند کمک بسزایی در استفاده از دوچرخه در حمل و نقل شهری باشد، چرا که امروزه اگر بسترها و زیر ساخت های لازم برای استفاده از دوچرخه فراهم شود و در کنار آن نیز به راحتی دوچرخه در دسترس مردم قرار بگیرد. به طور حتم افراد بیشتری به استفاده دوچرخه روی خواهند آورد. پورنیا در پاسخ به این سوال که آیا توپوگرافی تهران مناسب دوچرخه سواری است، می‌گوید: در برخی از نقاط تهران همچون ولنجک استفاده دوچرخه به دلیل وجود نوع بافت شهری میسر نمی‌شود، اما در مراکز شهری استفاده دوچرخه از نظر جغرافیایی با مشکل مواجه می‌شود.
راهی برای کاهش آلودگی هوا
در ادامه یک عضو هیات علمی دانشگاه تهران در خصوص استفاده از دوچرخه در حمل و نقل درون شهری می‌گوید: به طور حتم در هیچ جای دنیا برای تمام سفرهای درون شهری از دوچرخه استفاده نمی شود، بلکه در مقابل تنها برای سفرهای کوتاه درون شهری از دوچرخه استفاده می‌شود. حسین ایمانی جاجرمی درگفت وگو با «آرمان» با اشاره به مطلب فوق می‌افزاید: سیستم های حمل و نقل در شهرسازی با هم مرتبط است، به گونه ای که می‌توان برای یک سفر درون شهری از مترو، اتوبوس و دوچرخه به صورت هم زمان با هم استفاده کرد. هرچند برای دستیابی به این مهم باید در ابتدا زیر ساخت های لازم فراهم شود. او تصریح می‌کند: در مراکز شهرها برای جلوگیری از ترافیک و همچنین کاهش آلودگی هوا باید از دوچرخه استفاده کرد. البته تهران نیز از این قابلیت برخوردار است، به عنوان مثال خیابان طالقانی که روزگاری قرار بود، مرکز تجاری تهران شود، به طور کامل مسطح است و به عبارت ساده تر بیشتر برای استفاده از دوچرخه تعریف شده بود، بافت قدیم نیز گزینه مناسبی برای استفاده از دوچرخه است، چرا که در مناطق قدیمی شهری مانند پارک شهر به هیچ عنوان با مشکل جغرافیایی برای دوچرخه سواری مواجه نمی‌شویم، بنابراین می‌توان گفت که این مناطق برای دوچرخه سواری مناسب است. هر چند در مقابل مناطقی مانند ولنجک و الهیه به هیچ عنوان از نظر توپوگرافی برای دوچرخه سواری مناسب نیست. ایمانی جاجرمی در خصوص حرکت نمادین برخی از مسئولان برای رواج فرهنگ استفاده از دوچرخه در حمل و نقل درون شهری می‌گوید: برخی از مسئولان با استفاده موقعیت اجتماعی خود سعی دارند تا با استفاده نمادین از دوچرخه این فرهنگ را در میان مردم نهادینه کنند که می‌توان با استفاده از دوچرخه سفرهای کوتاه درون شهری را انجام داد، اما باید توجه داشت که در حال حاضر شرایط برای استفاده از دوچرخه در تهران فراهم نیست. او در ادامه بیان می‌کند: در حال حاضر مسیرهای ویژه دوچرخه سواری در تهران مشخص نشده است که همین امر تا حد زیادی مانع از استفاده هر چه بیشتر افراد از دوچرخه است. همچنین توجه نکردن رانندگان و موتورسواران نیز از دیگر دلایل استقبال نکردن افراد از دوچرخه سواری است، چرا که در حال حاضر موتورسواران از خطوط ویژه دوچرخه سواری استفاده می‌کنند، به گونه ای که دیگر استفاده از این فضابرای دوچرخه سواران غیر ممکن شده است. همچنین رانندگان نیز در خیابان ها هیچ توجه و اولویتی را به دوچرخه سواران نمی دهند. از این رو افراد برای تامین سلامت خود تنها در برخی از موارد انگشت شمار به دوچرخه سواری در سطح شهر روی می‌آورند. او می‌گوید: امروزه با توجه به شرایط موجود دیگر نمی توان راه و روش گذشته را برای حمل و نقل درون شهری استفاده کرد. به عبارت ساده تر امروز به دلیل استفاده بیش از اندازه از خودرو شخصی و ترافیک های سرسام‌آور رسیده ایم. بنابراین باید راهکارهای مناسب برای استفاده هر چه بیشتر شهروندان از دوچرخه ارائه شود، چرا که شهر خودروها دارای جمعیت است و این جمعیت حق زندگی دارند. ایمانی جاجرمی در ارتباط با تامین زیرساخت های لازم برای استفاده از دوچرخه در تهران می‌گوید: زیرساخت های لازم برای دوچرخه سواری در کلانشهرها و به خصوص تهران فراهم نشده است، اما باید متذکر شد که ادامه این روند منجر به از دست دادن سلامتی افراد بیشتری در شهرهای بزرگ و به خصوص تهران خواهد شد. دوچرخه به عنوان مکملی برای سایر سیستم های حمل و نقل عمومی است که باید مراکز استفاده یا قوانین در ارتباط با آن هر چه زودتر تعریف شود. به عبارت ساده تر باید برای استفاده از دوچرخه در شهر برنامه جامعی تدوین شود. او در خصوص نقش فرهنگ سازی برای استفاده از دوچرخه در حمل و نقل درون شهری می‌گوید: فرهنگسازی زمانی اتفاق می‌افتد که مردم ببینند که بسترهای لازم برای استفاده از این وسیله نقلیه فراهم شده است. به مرور زمان دیگر استفاده از دوچرخه را در سفرهای کوتاه درون شهری لحاظ می‌کنند، اگر مردم متوجه شوند که می‌توانند با استفاده از دوچرخه در مدت زمان کوتاه و هزینه کمتری به مقصد برسند، به طور حتم استقبال بیشتری از دوچرخه سواری در شهرها خواهد شد. ایمانی جاجرمی در ارتباط با نقش ایمنی در افزایش استقبال از دوچرخه سواری در حمل و نقل درون شهری بیان می‌کند: افزایش ایمنی دوچرخه سواران یکی از نکاتی است که می‌توان با در نظر گرفتن آن افراد بیشتری را به استفاده از دوچرخه در حمل و نقل درون شهری ترغیب کرد، چرا که در حال حاضر بسیاری از افراد تنها به دلیل نبود ایمنی کافی در معابر شهری از انجام این کار سرباز می‌زنند. ایمانی جاجرمی در خصوص ارائه امکانات ویژه برای دوچرخه سواران می‌گوید: به طور حتم ارائه امکانات ویژه می‌تواند تاثیر بسزایی در استفاده هر چه بیشتر از دوچرخه در حمل و نقل درون شهری داشته باشد.به عنوان مثال کرایه دوچرخه با قیمت مناسب می‌تواند راهکاری موثر در استفاده هر چه بیشتر افراد شود. او می‌گوید: رونق استارتاپ ها یکی از مهم ترین مزایایی استفاده از دوچرخه در حمل و نقل درون شهری است، چرا که با راه اندازی اپلیکیشن‌های مخصوص افراد می‌توانند دوچرخه مورد نظر خود را با قیمت مناسب به صورت اینترنتی کرایه کنند و دیگر نیازی به صرف وقت طولانی برای کرایه حضوری دوچرخه نخواهد بود. باید توجه داشت که ارائه امکانات لازم مردم را به استفاده از دوچرخه ترغیب خواهد کرد. دوچرخه یک جزئی از آن اقدامی است که باید برای کاهش آلودگی هوا و ترافیک انجام داد اقدامی که با شعار و حرکات نمادین تحقق نخواهد یافت. او می‌گوید: با تحقق شهر هوشمند و دولت الکترونیک می‌توان شاهد استفاده هر چه بیشتر از دوچرخه بود، چرا که دیگر میزان رفت و آمدهای مردم در شهر هوشمند کاهش می‌یابد. بنابراین افراد راحت تر می‌توانند از دوچرخه برای سفرهای شهری استفاده کنند. ایمانی جاجرمی نقش همکاری و تعامل میان دستگاه های مربوطه برای همگانی شدن دوچرخه سواری در شهرها را مثبت ارزیابی می‌کند و می‌گوید: شهرداری می‌تواند در باز طراحی خیابان ها مسیر دوچرخه را مشخص کند. همچنین در این میان زیر ساخت های لازم نیز برای استفاده هر چه بیشتر از دوچرخه فراهم شود که این موارد نیاز به تعامل و همکاری هر چه بیشتر دستگاه های مربوطه دارد. حسین ایمانی جاجرمی در پایان می‌گوید: استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی و دوستداران محیط زیست راهکار مناسبی برای همگانی شدن دوچرخه سواری در شهرهای بزرگ است.