دیوار دفاعی داوران مقابل کپی‌کاران
چند سالی است که موضوع مقابله با ورود آثار کپی به جشنواره تجسمی فجر به یکی از دغدغه‌های برگزارکنندگان این جشنواره و همچنین هنرمندان و فعالان این حوزه تبدیل شده است. در حالی که هر روز در برخی گالری‌ها نمونه‌ای از آثار کپی‌شده از آثار هنرمندان خارجی دیده می‌شود و همین چند وقت پیش هم برگزاری یک نمایشگاه نقاشی توسط یک کارگردان شناخته شده سروصدای زیادی به پا کرد، وجود این دغدغه غیرطبیعی به نظر نمی‌رسد. امسال برگزارکنندگان جشنواره تجسمی فجر راهکار دیگری اندیشیده‌اند که امیدوارند مثمر‌ثمر واقع شود.
دیگر چیزی تا برگزاری یازدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر نمانده است و هنرمندان تنها حدود 2 هفته فرصت دارند تا برای شرکت در این جشنواره در سایت آن شرکت کنند. در این میان یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها در کنار کیفیت آثار شرکت‌کننده، کپی نبودن آن‌ها است.
داوران بیشتر، ضریب اشتباه کمتر
بعد از اختتامیه نهمین جشنواره تجسمی فجر بود که شائبه کپی بودن یکی از آثار برگزیده بسیار حاشیه‌ساز شد. بعد از آن ماجرا، هر سال پیشگیری از اتفاقی مشابه یکی از مهم‌ترین مسائل مربوط به این جشنواره است. امسال اما برگزارکنندگان جشنواره با تفکیک رشته‌ها و اختصاص داوران جداگانه برای هر رشته تلاش کردند از ورود کارهای کپی به بخش مسابقه جلوگیری کنند. در همین رابطه، احمد عربانی، دبیر رشته کارتون و کاریکاتور یازدهمین جشنواره تجسمی فجر گفته است: مسئله تفکیک هنرها بسیار مهم است زیرا با این روند و نحوه دقیق قضاوت‌ها، هنرمند درمی‌یابد که امکان ارائه آثار کپی وجود ندارد و صرفاً باید اثری را که به واسطه اندیشه و ایده‌های خود به دست آورده ارائه کند تا بتواند بر روند جامعه نیز تاثیرگذار باشد. حضور داوران و افراد متخصص در بدنه جشنواره سبب می‌شود که افراد به اینترنت یا کارهای کپی تکیه نکنند و ما شاهد خروجی مناسب‌تری از این هنر و سایر عرصه‌ها باشیم. اما آیا این روش می‌تواند به صورت کامل از ورود آثار کپی به جشنواره جلوگیری کند؟ بهنام کامرانی، نقاش و استاد دانشگاه در این‌باره به «ابتکار» می‌گوید: هر چقدر تعداد داوران افزایش پیدا کند، ضریب اشتباه پایین‌تر می‌آید. اما اصولا شائبه کپی بودن برخی آثار، موضوعی است که احتمالا بسیاری از جشنواره‌ها با آن دست به گریبان هستند. دسترسی آسان به شبکه‌های مجازی باعث تاثیرپذیری و گاهی کپی‌کاری در حوزه آثار تجسمی می‌شود. اما هرچه داوران جدی‌تر باشند و تعداد آن‌ها بالاتر برود و افرادی شناخته‌شده‌تر و با اطلاعات وسیع‌تر باشند، قطعا امکان بروز اشتباه در انتخاب آثار بسیار کاهش می‌یابد.
او همچنین کپی کردن در حوزه تجسمی را امری اخلاقی نمی‌داند و می‌افزاید: اساسا این کار اخلاقی نیست. کسی که قرار است هنرمند تاثیرگذار و مولف باشد، ممکن است از آثار هنرمندان دیگر تاثیر بگیرد (که اشکالی هم ندارد) اما از اثر دیگر عین به عین کپی نمی‌کند، چون این کار به اعتبار خودش لطمه می‌زند. چنین اقداماتی در سال‌های آتی هنرمندان رزومه بدی خواهد شد، بنابراین فکر می‌کنم هیچ هنرمندی نباید این اشتباه را انجام دهد، چون ممکن است داوران متوجه کپی بودن اثرشان بشوند و اعتبار خود هنرمند زیر سوال برود.
همیشه جای خطا هست
آرین لواسانی، نقاش نیز با اشاره به حجم بالای آثار ارسالی به این جشنواره درباره تاثیر تدبیر جدید بر جلوگیری از ورود آثار کپی به جشنواره تجسمی فجر به «ابتکار» می‌گوید: وقتی حجم بالایی از آثار به جشنواره ارسال می‌شود، تمیز دادن آثار کپی از آثار غیرکپی بسیار سخت خواهد شد. بعضی از هنرمندان ادعا می‌کنند اثری که ارسال کرده‌اند، کار خودشان است در حالی که برای خلق اثرشان به صورت کاملا مستقیم از آثار هنرمند دیگری برداشت کرده‌اند. همیشه جای خطا وجود دارد. داورها تا اندازه‌ای می‌توانند جلوی این اتفاق را بگیرند.
او ادامه می‌دهد: مهم است که خود هنرمند در قبال کاری که انجام می‌دهد، احساس مسئولیت کند. باید ما هم سطح اطلاعات‌مان را بالا ببریم که به مشکلاتت این‌چنینی برنخوریم. وگرنه در هر صنفی هم افراد سالم هستند و هم افراد سودجو.
مرز باریک الهام و کپی
یکی از مهم‌ترین مسائل حول آثار هنری، تفاوت قائل شدن بین گرته‌برداری و الهام از آثار هنرمندان دیگر و کپی از آثار آنان است. برای درک این موضوع نیاز است که داوران بتوانند این مرز باریک را به خوبی شناسایی کنند. در همین رابطه، کیانوش غریب‌پور، مدیر هنری یازدهمین جشنواره تجسمی فجر که تاکنون در جشنواره‌های متعدد تجسمی به عنوان دبیر یا داور فعالیت داشته است، به «ابتکار» می‌گوید: ماجرای کپی‌کردن، امروزه معنی متفاوتی با سال‌های قبل دارد. در دوره‌ای سرقت آثار هنری و کپی کردن یک معنی داشت و الان تشخیص آن بسیار پیچیده‌تر شده است. امروز بعضی از آثار با این توجیه که اثر تازه، تنها روایت و برخورد تازه‌ای از اثر هنرمند دیگر است، با «از آنِ خودسازی» اشتباه گرفته می‌شوند. این اتفاق حتی در داوری هم قابل تفسیر است، این‌طور نیست که تنها هنرمند بگوید که اثری را به جای کپی، از آن خود کرده، بلکه ممکن است داوران هم چنین نظری داشته باشند.
او ادامه می‌دهد: علاوه بر این فضای سوشیال مدیا، شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های اینترنتی که تصاویر آماده و استوک دارند، این یعنی بخشی از فرهنگ تصویری که در دنیا تولید شده است، قابل توسعه و قابل برداشت است و اگر اینگونه نبود اصلا منتشر نمی‌شد. بسیاری از این تصاویر منتشر شده تا به عنوان بعضی از عناصر آماده در آرت‌ورک‌ها استفاده شود. موضوع آنقدر پیچیده است که ما تا به مصداق آن نرسیم و آن‌ها را دانه به دانه تفسیر نکنیم، مانند گذشته نمی‌توانیم بگوییم کدام کار کپی است و کدام کار اصالت دارد. جایی این مرز کاملا مشخص و روشن است که ما امضای آرت‌ورک صاحب امضای یک هنرمند شناخته‌شده یا صاحب‌سبک را برداشته و با کمترین تغییر آن را به عنوان اثر خودش فرستاده است که این تقلبی اخلاقی و حرفه‌ای است. اما آنجایی که این مرز در توصیف‌ها و تعبیرهای ساخت یک آرت‌ورک بسیار محو می‌شود، تشخیص بسیار پیچیده خواهد بود. ما بارها تعابیر مختلف را در مورد آثار گوناگون شنیده‌ایم.
مدیر هنری یازدهمین جشنوراه تجسمی فجر با اشاره به افزایش تعداد داوران می‌گوید: طبیعتا با درنظر گرفتن هیئت داوری جداگانه برای رشته‌های مختلف در جشنواره، وقت داورها برای بررسی تک‌تک آثار بیشتر است و دبیرها و دبیرخانه‌ها هم بیشتر می‌توانند آثار را با وسواس و تامل نگاه کنند تا کپی در کارها وجود نداشته باشد. اما این پروسه بیشتر یک پروسه اخلاقی– اجتماعی است که شاید بتوان با تدابیر تنبیهی جلوی آن را گرفت. به طور مثال اگر کسی اثر کپی داشته باشد، از حقوقی محروم شود تا هزینه بالایی برای تکرار آن وجود داشته باشد. به طور مثال برای چند دوره از شرکت در جشنواره محروم شود تا متوجه شود که با تقلب نمی‌توان برای خود فرصت ایجاد کرد.
او ادامه می‌دهد: به احتمال زیاد راهبرد جدید در جلوگیری از ورود آثار کپی بسیار موثر باشد، اما موضوع بسیار پیچیده‌تر از سال 92 است. در 5 سال اخیر مصداق تشخیص اثر کپی و دامنه کپی، تعبیری کاملا متفاوت با چند سال گذشته دارد.
برای قضاوت درباره چگونگی کارکرد راهبرد جدید باید تا اتمام یازدهمین دوره جشنواره تجسمی فجر صبر کرد.
داوران بیشتر، ضریب اشتباه کمتر
بعد از اختتامیه نهمین جشنواره تجسمی فجر بود که شائبه کپی بودن یکی از آثار برگزیده بسیار حاشیه‌ساز شد. بعد از آن ماجرا، هر سال پیشگیری از اتفاقی مشابه یکی از مهم‌ترین مسائل مربوط به این جشنواره است. امسال اما برگزارکنندگان جشنواره با تفکیک رشته‌ها و اختصاص داوران جداگانه برای هر رشته تلاش کردند از ورود کارهای کپی به بخش مسابقه جلوگیری کنند. در همین رابطه، احمد عربانی، دبیر رشته کارتون و کاریکاتور یازدهمین جشنواره تجسمی فجر گفته است: مسئله تفکیک هنرها بسیار مهم است زیرا با این روند و نحوه دقیق قضاوت‌ها، هنرمند درمی‌یابد که امکان ارائه آثار کپی وجود ندارد و صرفاً باید اثری را که به واسطه اندیشه و ایده‌های خود به دست آورده ارائه کند تا بتواند بر روند جامعه نیز تاثیرگذار باشد. حضور داوران و افراد متخصص در بدنه جشنواره سبب می‌شود که افراد به اینترنت یا کارهای کپی تکیه نکنند و ما شاهد خروجی مناسب‌تری از این هنر و سایر عرصه‌ها باشیم. اما آیا این روش می‌تواند به صورت کامل از ورود آثار کپی به جشنواره جلوگیری کند؟ بهنام کامرانی، نقاش و استاد دانشگاه در این‌باره به «ابتکار» می‌گوید: هر چقدر تعداد داوران افزایش پیدا کند، ضریب اشتباه پایین‌تر می‌آید. اما اصولا شائبه کپی بودن برخی آثار، موضوعی است که احتمالا بسیاری از جشنواره‌ها با آن دست به گریبان هستند. دسترسی آسان به شبکه‌های مجازی باعث تاثیرپذیری و گاهی کپی‌کاری در حوزه آثار تجسمی می‌شود. اما هرچه داوران جدی‌تر باشند و تعداد آن‌ها بالاتر برود و افرادی شناخته‌شده‌تر و با اطلاعات وسیع‌تر باشند، قطعا امکان بروز اشتباه در انتخاب آثار بسیار کاهش می‌یابد.
او همچنین کپی کردن در حوزه تجسمی را امری اخلاقی نمی‌داند و می‌افزاید: اساسا این کار اخلاقی نیست. کسی که قرار است هنرمند تاثیرگذار و مولف باشد، ممکن است از آثار هنرمندان دیگر تاثیر بگیرد (که اشکالی هم ندارد) اما از اثر دیگر عین به عین کپی نمی‌کند، چون این کار به اعتبار خودش لطمه می‌زند. چنین اقداماتی در سال‌های آتی هنرمندان رزومه بدی خواهد شد، بنابراین فکر می‌کنم هیچ هنرمندی نباید این اشتباه را انجام دهد، چون ممکن است داوران متوجه کپی بودن اثرشان بشوند و اعتبار خود هنرمند زیر سوال برود.
همیشه جای خطا هست
آرین لواسانی، نقاش نیز با اشاره به حجم بالای آثار ارسالی به این جشنواره درباره تاثیر تدبیر جدید بر جلوگیری از ورود آثار کپی به جشنواره تجسمی فجر به «ابتکار» می‌گوید: وقتی حجم بالایی از آثار به جشنواره ارسال می‌شود، تمیز دادن آثار کپی از آثار غیرکپی بسیار سخت خواهد شد. بعضی از هنرمندان ادعا می‌کنند اثری که ارسال کرده‌اند، کار خودشان است در حالی که برای خلق اثرشان به صورت کاملا مستقیم از آثار هنرمند دیگری برداشت کرده‌اند. همیشه جای خطا وجود دارد. داورها تا اندازه‌ای می‌توانند جلوی این اتفاق را بگیرند.
او ادامه می‌دهد: مهم است که خود هنرمند در قبال کاری که انجام می‌دهد، احساس مسئولیت کند. باید ما هم سطح اطلاعات‌مان را بالا ببریم که به مشکلاتت این‌چنینی برنخوریم. وگرنه در هر صنفی هم افراد سالم هستند و هم افراد سودجو.
مرز باریک الهام و کپی
یکی از مهم‌ترین مسائل حول آثار هنری، تفاوت قائل شدن بین گرته‌برداری و الهام از آثار هنرمندان دیگر و کپی از آثار آنان است. برای درک این موضوع نیاز است که داوران بتوانند این مرز باریک را به خوبی شناسایی کنند. در همین رابطه، کیانوش غریب‌پور، مدیر هنری یازدهمین جشنواره تجسمی فجر که تاکنون در جشنواره‌های متعدد تجسمی به عنوان دبیر یا داور فعالیت داشته است، به «ابتکار» می‌گوید: ماجرای کپی‌کردن، امروزه معنی متفاوتی با سال‌های قبل دارد. در دوره‌ای سرقت آثار هنری و کپی کردن یک معنی داشت و الان تشخیص آن بسیار پیچیده‌تر شده است. امروز بعضی از آثار با این توجیه که اثر تازه، تنها روایت و برخورد تازه‌ای از اثر هنرمند دیگر است، با «از آنِ خودسازی» اشتباه گرفته می‌شوند. این اتفاق حتی در داوری هم قابل تفسیر است، این‌طور نیست که تنها هنرمند بگوید که اثری را به جای کپی، از آن خود کرده، بلکه ممکن است داوران هم چنین نظری داشته باشند.
او ادامه می‌دهد: علاوه بر این فضای سوشیال مدیا، شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های اینترنتی که تصاویر آماده و استوک دارند، این یعنی بخشی از فرهنگ تصویری که در دنیا تولید شده است، قابل توسعه و قابل برداشت است و اگر اینگونه نبود اصلا منتشر نمی‌شد. بسیاری از این تصاویر منتشر شده تا به عنوان بعضی از عناصر آماده در آرت‌ورک‌ها استفاده شود. موضوع آنقدر پیچیده است که ما تا به مصداق آن نرسیم و آن‌ها را دانه به دانه تفسیر نکنیم، مانند گذشته نمی‌توانیم بگوییم کدام کار کپی است و کدام کار اصالت دارد. جایی این مرز کاملا مشخص و روشن است که ما امضای آرت‌ورک صاحب امضای یک هنرمند شناخته‌شده یا صاحب‌سبک را برداشته و با کمترین تغییر آن را به عنوان اثر خودش فرستاده است که این تقلبی اخلاقی و حرفه‌ای است. اما آنجایی که این مرز در توصیف‌ها و تعبیرهای ساخت یک آرت‌ورک بسیار محو می‌شود، تشخیص بسیار پیچیده خواهد بود. ما بارها تعابیر مختلف را در مورد آثار گوناگون شنیده‌ایم.
مدیر هنری یازدهمین جشنوراه تجسمی فجر با اشاره به افزایش تعداد داوران می‌گوید: طبیعتا با درنظر گرفتن هیئت داوری جداگانه برای رشته‌های مختلف در جشنواره، وقت داورها برای بررسی تک‌تک آثار بیشتر است و دبیرها و دبیرخانه‌ها هم بیشتر می‌توانند آثار را با وسواس و تامل نگاه کنند تا کپی در کارها وجود نداشته باشد. اما این پروسه بیشتر یک پروسه اخلاقی– اجتماعی است که شاید بتوان با تدابیر تنبیهی جلوی آن را گرفت. به طور مثال اگر کسی اثر کپی داشته باشد، از حقوقی محروم شود تا هزینه بالایی برای تکرار آن وجود داشته باشد. به طور مثال برای چند دوره از شرکت در جشنواره محروم شود تا متوجه شود که با تقلب نمی‌توان برای خود فرصت ایجاد کرد.
او ادامه می‌دهد: به احتمال زیاد راهبرد جدید در جلوگیری از ورود آثار کپی بسیار موثر باشد، اما موضوع بسیار پیچیده‌تر از سال 92 است. در 5 سال اخیر مصداق تشخیص اثر کپی و دامنه کپی، تعبیری کاملا متفاوت با چند سال گذشته دارد.
برای قضاوت درباره چگونگی کارکرد راهبرد جدید باید تا اتمام یازدهمین دوره جشنواره تجسمی فجر صبر کرد.