تحليل ديرهنگام سعيد حجاريان
اضطرار اصلاح‌طلبان
جریان اصلاحات همواره بر محور مطالبات مردم حرکت کرده و به پشتوانه سرمایه اجتماعی خود پای در آوردگاه‌های انتخاباتی گذاشته که غالبا نیز از این انتخابات‌‌ها سربلند و پیروز بیرون آمده است. انتخابات سال 96 در حالی شکل گرفت که حسن روحانی حمایت کامل جریان اصلاحات و سرمایه اجتماعی‌اش را به همراه داشت و همین موضوع موجب شد تا با رأی بالایی به پیروزی برسد. در حالی که به‌نظر می‌رسید دولت در اداره کشور از نیروهای اصلاح‌طلب استفاده کند ورق برگشت و روحانی به راست چرخید و با چینش کابینه‌ای حداقلی به اصلاح‌طلبان پشت کرد. بسیاری از تحلیلگران معتقدند این حرکت رئیس‌جمهور در خصوص نادیده گرفتن اصلاح‌طلبان به علت عدم ائتلاف بر سر ریز موضوعات بوده، به نحوی که اصلاح‌طلبان صرفا حامی رئیس‌جمهور بودند نه شرکای فعال و مؤتلف‌هایی که پس از پیروزی مشارکت داشته باشند. از این روست که روحانی در مقاطع گوناگون آنطور که باید آنها را به بازی نگرفته است. مهم‌تر اینکه تمام عملکرد‌های بعضا ناموفق دولت نیز به پای جریان حامی یعنی اصلاح‌طلبان نوشته می‌شود. همین مساله اصلاح‌طلبان را نگران کرده که شاید این سرمایه اجتماعی در انتخابات مجلس 98 مشارکت همه جانبه و جدی نداشته باشد و آنها با ورود به انتخابات از جریان رقیب شکست بخورند. چه اینکه زمین بازی را نیز آنها تعریف نمی‌کنند. البته سیگنال‌ها اینگونه نشان می‌دهد که مردم در شرایط ضرور و به سمت اصلاح‌طلبان گرایش خواهند داشت. حال اصلاح‌طلبان باید فکری برای اقناع مردم جهت حضور در انتخابات کنند تا همچون گذشته بتوانند به سلامت از این آوردگاه خارج شوند.
عدم استعداد دولت
یک نظریه پرداز اصلاح‌طلب در خصوص راه جایگزین برای مسیر طی شده دولت عنوان کرد: قصد اصلاح‌طلبان این بود، با انتخاب روحانی به مردم فرصتی برای تنفس داده شود و سیلی را که پیش‌بینی می‌شد بعد از هشت سال فعالیت دولت معجزه بر سر مردم آوار شد، کنترل کند. لذا از شعارهای اصلی خود یعنی پیگیری بی‌تنازل دموکراسی، موقتا دست کشیدند تا اوضاع بسامان شود. ایسنا نوشت، سعید حجاریان گفت: ما اگر می‌دانستیم از جانب نیروهای تمامت‌خواه این همه سنگ پیش پای روحانی خواهد افتاد و از آن سو، دولت دست راستی مانند ترامپ بر سر کار خواهد آمد، شاید بهتر بود اساسا عطای انتخابات را به لقایش می‌بخشیدیم و سرنوشت اصلاحات را به دولت روحانی گره نمی‌زدیم. نه اینکه بخواهم، تنزه‌طلبی کنم، اما خود دولت روحانی هم استعداد و ظرفیت کافی برای مقابله با معضلات داخلی نداشت. بنابراین ما به لحاظ اخلاقی هم نمی‌توانستیم وظیفه‌ای در قبال وی داشته باشیم. وی در خصوص طرح اصلاح اصلاحات یا پوست‌اندازی این جریان ابراز کرد: من قبلا در این باره توضیح داده‌ام که اصلاحات به قفا بنگرد و راه طی شده را یکبار مرور و آن را نقد کند. ما حتما نیاز داریم در سه زمینه گفتمان، تشکیلات و راهبرد دست به ابتکارهای جدید بزنیم و پوست‌اندازی کنیم. البته معتقدم پوست اصلاحات را کنده‌اند پس، ابتدا باید صبر کنیم تا پوست جدید در بیاید و بعد پوست‌اندازی کنیم! حجاریان با اشاره به شعار اعتراضات سال 96 در خصوص پایان ماجرای اصلاح‌طلبان افزود: من بعید می‌دانم، قاطبه مردم اساسا با این اصطلاحات آشنا باشند؛ چه برسد به آنکه هر دو را نفی کنند. بخش عظیمی از مردم، گرفتار مشکلات معیشتی‌شان هستند و شعارهای مذکور در مقطعی از زمان درمیان بخشی از الیت‌های جامعه سر داده شد و توسط رسانه‌های مجازی بازتاب پیدا کرد.
عبور روحانی از خودش
نایب رئیس شورای شهراول تهران راجع به ریشه اختلافات امروزه احزاب، اشخاص و گروه‌های اصلاح‌طلب گفت: اصلاح‌طلبان برخلاف اصولگرایان چندان قیم‌پذیر نیستند و هر کدام‌شان، ایده و عقیده مستقل دارند. این ایده‌ها بعضا سالم و بعضا با اغراض سیاسی آمیخته است و بخشی با آلودگی‌هایی همراه است. حجاریان ادامه داد: در میان جناح راست، گوش شنوا از بالادستشان بیشتر است، مانند شورای دوم تا چهارم که می‌دیدیم برون خموش و درون پر غوغا بود. اما برعکس، اصلاح‌طلبان آنچه را دارند، روی دایره می‌ریزند و به همین دلیل، گزک به جناح رقیب می‌دهند تا این اختلافات را آگراندیسمان(بزرگ‌نمایی) کنند و استفاده خود را ببرند. در کنار این موارد، مشتی خنّاس هم با لطایف‌الحیل سعی در برهم زدن آرامش دارند و از هر کاهی، کوه می‌سازند و البته، ابزارش را هم دارند. مشاور رئیس‌جمهور در دولت اصلاحات در خصوص تاثیر رفتار دولت بر ناامید شدن اصلاح‌طلبان افزود: دولت اساسا عقدی با اصلاح‌طلبان منعقد نکرد که بخواهد از آن عبور کند. یعنی در سال ۹۲، به قدری فرصت کم بود که اصلاح‌طلبان با دولت بر سر موضوعات خاص به ائتلاف نپرداختند و از این گذشته، روحانی برنامه ائتلافی نداشت. منتهی شعارهای روحانی بخشی برآورده کردن خواسته‌های اصلاح‌طلبان هم بود که به هیچ یک از آنها وفادار نماند و به همین خاطر شاید بتوان گفت، خودش از خودش عبور کرده است. وی در خصوص احتمال پیوستن اصلاح‌طلبان به جریان برانداز تصریح کرد: همواره امکان جابه‌جایی وجود دارد. زمانی که روزنامه‌های اصلاح‌طلب را به‌صورت فله‌ای بستند، به هشدارهای ما توجه نشد. و دیدیم مردم پس از مدتی با آمدن ماهواره به سمت کانال‌های ماهواره‌ای روی آوردند و با همه تلاشی که نیروی انتظامی در برابر دیش و رسیور صورت دادند، توفیقی به دست نیامد. پس محتمل است، زمانی که عرصه بر اصلاحات تنگ شود، مردم به گزینه‌های دیگر فکر کنند. حجاریان ادامه داد: اما من معتقدم، ریزش جدی از سمت اصولگرایان به سمت جریان اصلاحات صورت خواهد گرفت، کما اینکه تاکنون اینگونه شده است؛ پس از ظرف اصلاحات چیزی کم نمی‌شود.