ایران؛ نگین جاده طلایی ابریشم

با افزايش تحريم‌ها و خالي شدن خزانه كشور، مسئولان دريافتند بايد به‌فكر صنعتي جايگزين نفت باشند. يكي از صنايعي كه در چند دهه اخير هيچ توجه و برنامه‌ريزي براي آن نشده، گردشگري است.كشورهاي همسايه ايران در سال‌هايي كه صنعت گردشگري كشور ما با بي‌مهري مسئولان مواجه بود، درحال برنامه‌ريزي، توسعه و شكوفايي گردشگري در كشورشان بودند.گردشگري درحال حاضر چرخ اقتصاد بسياري از كشورهاي دنيا را به‌گردش درآورده و رتبه نخست صنعت بسياري از كشورها را از آن خود كرده است. نگاهي به آمار سفر گردشگران ايراني به كشورهاي ديگر، نشان‌دهنده عادت ايراني‌ها به سفر و گردشگري است، پتانسيلي كه متاسفانه چندين دهه ناديده گرفته شده و سفر ايرانيان به كشورهاي ديگر، موجب رونق اقتصاد آن كشورها شده است. به جرأت می‌توان گفت یکی از مهم‌ترین اتفاقات حوزه گردشگری کشور، تصويب طرح گردشگری جاده ابریشم بود. طرحي که مي‌تواند انقلابي در صنعت گردشگري ايران به‌وجود آورد. چيني‌ها كه در تمامي فعاليت‌هاي اقتصادي عادت به پيشتاز بودن دارند، حال كه نام جاده ابريشم مطرح شده است؛ از آنجایی‌که جاده ابریشم را به نام چین مي‌شناسند، دست به‌كار شده‌ و طرح‌ احياي جاده ابريشم را كليد زده‌اند. چين، سرمايه‌گذاري بالايي در اين طرح انجام داده است. همچنين طرح صدور ويزاي مشترك براي کشورهای در مسیر جاده ابريشم را پیشنهاد کرده است. تصويب طرح گردشگري جاده ابريشم اتفاق خوبي براي ورود ايران به اين رقابت است. با مكلف كردن تمامي دستگاه‌هاي دولتي به همكاري براي اجراي اين طرح مي‌توان به سرانجام رسيدن اين طرح اميدوار بود.

زمزمه های احیای جاده ابریشم

اين روزها زمزمه‌هايي از احيا جاده ابريشم در ايران به‌گوش مي‌رسد. براساس آمار، جاده جهانی ابریشم؛ ۸۵ میلیون توریست چینی خواهد داشت که درآمد آن طبق پیش بینی‌ها 110 میلیارد دلار است. حال پرسش این است سهم ایران از این معدن ارز چه میزان خواهد بود.

85 ميليون گردشگر چيني، رويايي است كه بسياري از كشورهاي جهان در انديشه آن هستند و بدون شك رقابت تنگاتنگي براي جذب اين بازار 85‌ميليون گردشگري چيني به‌وجود مي‌آيد اما اندك كشورهايي در مسير جاده ابريشم واقع شده‌اند و شانس جذب اين گردشگران را دارند. ايران، يكي از كشورهايي است كه اين فرصت را مي‌تواند به‌دست بياورد. نكته قابل توجه اينجاست كه اين نخستين بار نيست كه گذر چيني‌ها به ايران افتاده است اما تاكنون تمامي اين فرصت‌ها سوخته و سهم ايران از بازار گردشگري چين مي‌توان گفت هيچ بوده است. در سال 2017 سهم ايران از 129 ميليون گردشگر چيني كه به ديگر كشورهاي دنيا سفر كرده‌اند، تنها 70 هزار بوده است. براساس آمار چيني‌ها بيشتر به‌انگيزه كسب و كار و تجارت به ايران آمده‌اند تا براي گردشگري. اما چرا ايران براي چيني‌ها جذاب نيست، كمبود مراكز اقامتي، غذا و رستوران‌ چيني و راهنماي چيني‌زبان، مشكلاتي است كه گردشگران چيني با آن دست و پنجه نرم مي‌كنند و موجب بي‌ميلي چيني‌ها براي سفر به ايران شده است. به‌گفته رییس‌جامعه تورگردانان ایران، تعداد انگشت شماری راهنماي گردشگري چيني‌زبان در ايران وجود دارند.

راه جهانی برای ادیان و اندیشه ها

جاده ابریشم تنها راهی برای مبادلات تجاری و اقتصادی نبوده است، بلکه در این مسیر افکار، اندیشه‌ها و ادیان نیز در جوامع انسانی و آبادی‌های تاثیر می‌گذاشتند.

به گزارش ایلنا، سومین کنفرانس بین المللی باستان‌شناسی و حفاظت در امتداد جاده ابریشم درحالی در تبریز برگزار می‌شود که بیش از بیست و هفت کارشناس از کشورهای مختلف در این کنفرانس حضور دارند.

بهروز عمرانی (سرپرست پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و دبیر اجرایی کنفرانس بین المللی باستان‌شناسی و حفاظت راه ابریشم) با اشاره به این نکته که یکی از طرح‌های پژوهش سال جاری پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، موضوع صنعت بومی ابریشم در ایران بود، درباره توزیع این صنعت از نظر جغرافیایی در ایران گفت:« نوار ساحلی دریای مازندران محل تولید ابریشم و فعالیت‌های نوغانداری بود و ابریشم کشی در نواحی خراسان انجام می‌شد. ابریشم برای رنگرزی به استان قم ارسال می‌شد و تولید محصولات و بافته‌ها در سطح وسیعی درمراکز شهری و روستایی از کاشان تا تبریز وجود داشت».

عمرانی با اشاره به راهی که با طولی بیش از هشت هزار کیلومتر بیشتر از دو هزار سال شرق را به غرب مرتبط می‌کرد، گفت:« در این مسیر ابریشم سبک‌ترین و گران‌ترین کالای تجاری نبود چرا که ادویه، سنگ‌های قیمتی، جواهرات و بسیاری کالاهای دیگر در مسیر مبادله می‌شدند، به همین دلیل نام‌هایی همچون راه ادویه، راه پوست و یا راه ابریشم و جاده بزرگ خراسان هم به این مسیر اطلاق می‌شد. در طول تاریخ منطقه شمال غرب ایران و به ویژه تبریز در زمینه این گونه مبادلات پیشتاز بوده و شناسایی ده‌ها کاروانسرا از دوره ایلخانی و صفوي حاکی از اهمیت تجارت در این منطقه هستند. به گفته وی، این زمینه جغرافیای تاریخی باعث شده که بازار تاریخی تبریز با قدمتی بیش از دو هزار سال و تحمل فراز و فرود‌هاي بسیار و حوادث طبیعی و انسانی همچنان قد افراشته باقی مانده و در سال ۱۳۸۹ در فهرست آثار جهانی به ثبت برسد.تبریز سالانه پذیرای تعداد بیشماری گردشگران داخلی و خارجی است که به طور حتم در انتخاب تبریز به عنوان پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی ۲۰۱۸ نقش اصلی را به عهده داشته است.پرداختن به راه ابریشم سخن از خاطره هزاره‌ها ارتباط جوامع بشری منازعات و مصالحه‌ها در امتداد شرق و غرب جهان بوده که در این کنفرانس دانشمندان و اساتید به گوشه‌هایی از زوایای پنهان آن اشاره خواهند کرد».

زیرساخت های نامناسب

براي پي بردن به اهميت طرح احياي جاده ابريشم و پيوستن به مسير جهاني آن، بايد از وضعيت فعلي صنعت گردشگري كشور و مشكلات آن مطلع بود. چندي پيش مسئولان کشور، از جايگزيني صنعت گردشگري به‌جاي نفت و رسيدن به آمار 20 ميليون گردشگري سخن گفته بودند؛ این درحالی است كه كارشناسان اين حوزه وضعيت‌ زيرساخت‌هاي گردشگري كشور را درحال حاضر افتضاح دانسته و اعلام مي‌كنند كه يك سياست واحد حتي در بخش‌هاي دولتي كشور در حوزه گردشگري وجود ندارد. از سوي ديگربه‌نظر كارشناسان اين حوزه، تعداد جاذبه‌هاي گردشگري كشور به تعداد انگشتان دست نمي‌رسد و در ليست آن‌ها حتي پاسارگاد و چغازنبيل نيز به‌عنوان جاذبه گردشگري قرار ندارد. آن‌ها تنها «پاسارگاد» را به‌عنوان پتانسيل گردشگري معرفي مي‌كنند. صنعت گردشگری در ایران از ظرفیت‌های بسیار بالایی برای رشد و توسعه برخوردار است. ظرفيتي كه سازمان جهاني گردشگري نيز آن را تاييد كرده است و براساس گزارش‌هاي رسمي اين سازمان، ایران رتبه دهم جاذبه‌های باستانی و تاریخی و رتبه پنجم جاذبه‌های طبیعی را در جهان داراست.كشور ما باوجود اینکه در تمامی زمینه‌های گردشگری پتانسیل‌های بالقوه‌ای دارد و هم از لحاظ ابنیه تاریخی و هم از حیث جذابیت‌های طبیعی، حرفی برای گفتن دارد اما سرمایه‌ای که از این صنعت برای كشور حاصل می‌شود، به‌اندازه‌اي ناچيزبوده كه مي‌توان گفت صفر است.گردشگری مي‌تواند زنجیره‌های مختلفی از تولید کالا و خدمات را به یکدیگر متصل کند و آمارها نشان می دهد به ازای هر 8/4 نفر گردشگر یک شغل دايم ایجاد می‌شود. سیاست‌گذاری در جلب و جذب گردشگر در جهان امروز پیچیدگی خاص خود را دارد و نیازمند برنامه‌ریزی‌های دقیق و حساب شده است اما نبود همین سیاست بلندمدت باعث شده است که کشور ما نتواند جایگاه خود را بازیابد.

هتل‌هاي طلایی در جاده ابريشم

ايران درگذشته به‌عنوان نگين مسير طلايي جاده ابريشم معروف بوده است؛ نگيني كه ديگر نمي‌درخشد.ايران براي درخشيدن دوباره در جاده ابريشم نيازمند برنامه‌ريزي كارآمد و كارشناسي است. يكي از طرح‌هايي كه مي‌توان در قالب احياي جاده ابريشم به آن پرداخت، پروژه هتل‌هاي تاريخي است. طرحي كه مي‌تواند در ايران كاربرد فوق‌العاده‌اي داشته باشد؛ چراكه بيشتر گردشگران خارجي كه به ايران سفر مي‌كنند به‌دنبال مكان‌هاي تاريخي بي نظير ايران هستند.احياي زنجيره به‌هم پيوسته كاروانسراهاي تاريخي كشور مي‌تواند در راستاي پروژه‌ هتل‌هاي تاريخي تاثير بسياري داشته باشد. صفويه پررونق‌ترین دوره احداث و مرمت کاروانسراها در ايران است. در این دوران بود که شاه‌عباس اول دستور احداث 999 كاروانسرا را در مسير جاده ابريشم صادر مي‌كند. ساخت 999 كاروانسرا آن‌هم قرن‌ها پيش، نشان‌دهنده فرهنگ غني و صنعت پر رونق گردشگري در ايران بوده است. كاروانسراهاي عباسي در مسير جاده ابريشم در نيمه شمالي كشور و جاده ادويه در جنوب كشور واقع شده بودند. باتوجه به اينكه درچند سال اخير احياي جاده ابريشم در دنيا مطرح شده و كشورهاي بسياري به‌دنبال احياي آن هستند، ايران نيز مي‌تواند يكي از كشورهاي احياكننده جاده ابريشم باشد. شاه عباس به ازاي 24 كيلومتر يك كاروانسرا ساخته بود. اگر اين كاروانسراها در قالب هتل‌هاي تاريخي بازسازي و احيا شوند، مي‌توانيم جاده ابريشم را در داخل ايران دوباره زنده و آن را به‌جاده ادويه متصل كنيم و به‌عنوان الگو در دنيا براي احياي جاده ابريشم مطرح شويم. مكان‌هاي تاريخي به‌تنهايي يك جاذبه تاريخي محسوب نمي‌شوند مگر اينكه در كنار آن‌ها امكانات و پتانسيل‌هايي متناسب و به‌روز احداث شود، آن زمان است كه به‌عنوان يك جاذبه گردشگري به‌شمار مي‌آيند. به‌عنوان مثال دركنار كاروانسرا بايد فروشگاه، رستوران و امكانات رفاهي ديگري ايجاد شوند تا بتواند به يك جاذبه گردشگري تبديل شوند. حال اگر ما زنجيره به‌هم پيوسته كاروانسراهاي كشور را باتوجه به ايجاد امكانات رفاهي و تفريحي بازسازي و احيا كنيم، مي‌توانيم انقلابي در صنعت گردشگري كشور به‌وجود آوريم. از يك سو كاروانسراها به تنهايي يك جاذبه گردشگري محسوب مي‌شوند و از سوي ديگر زنجيره آن‌ها مي‌تواند پكيج ويژه‌اي براي گردشگران داخل و خارج باشد.طبق برآوردهاي اوليه، اجراي طرح احياي كاروانسراهاي شاه‌عباسي بيش از 60 هزار فرصت شغلي ايجاد مي‌كند. حال تصور كنيد احياي جاده ابريشم چند 100 هزار فرصت شغلي مي‌تواند به‌وجودبياورد.