شروع موج چهارم کرونا با علائمی شبیه سرماخوردگی
متخصص بیماری‌های داخلی با بیان اینکه علائم بیماران در جهش جدید ویروس کرونا فرق کرده و بیشتر شبیه سرماخوردگی شده است، گفت: این جهش باعث شده جوانان و کودکان نسبت به موج های قبلی بیشتر علامت دار باشند، اگرچه هنوز ابتلای شدیدتر و بیشتر آنها به بیماری مشخص نیست.
دکتر میسا قیم در گفت و گو با ایسنا، به شروع موج چهارم کرونا در کشور اشاره و اظهار کرد: از حدود ۳ هفته پیش تعداد بیماران سرپایی بیشتر شده است. معمولا وقتی موج جدید کرونا قرار است اتفاق بیفتد، تعداد بیماران بدحال به یک باره بیشتر نمی شود، بلکه اول تعداد بیماران مشکوک و سرپایی بیشتر می شود که حال عمومی بهتری دارند.
وی با بیان اینکه از ۳ هفته پیش تاکنون مراجعات بیماران با علائم شدید سرماخوردگی به مطب ها، کلینیک ها و اورژانس بیمارستان ها بیشتر شده است، گفت: متاسفانه استان خوزستان هم اکنون با پیک بزرگی روبرو شده که باعث شده ظرفیت بخش های آی سی یو و بخش های کرونای برخی شهرها از جمله آبادان تکمیل شود و این زنگ خطری از شروع موج چهارم کرونا در کشور است.
علائمی شبیه سرماخوردگی در موج چهارم کرونا
متخصص بیماری‌های داخلی با اشاره به اینکه به نظر می رسد موج چهارم کرونا تازه آغاز شده و هنوز به پیک هایی که در موج های قبلی کرونا پشت سر گذاشتیم نرسیده ایم، افزود: تفاوتی که موج چهارم کرونا با موج های قبلی دارد این است که بیماران بیشتر با حالت گلودرد و آبریزش بینی طولانی و علائمی شبیه سرماخوردگی مراجعه می کنند.
وی خاطرنشان کرد: جهش جزیی از چرخه زندگی یک ویروس است، گاهی این جهش، ویروس را به سمت پایدارتر شدن و خفیف شدن بیماری می برد و گاهی به سمت کشنده تر شدن بیماری که باعث می شود ویروس زودتر از بین برود، بنابراین تمام جهش هایی که در یک ویروس اتفاق می افتد الزماً باعث کشندگی بیشتر آن نمی شود.
واکسیناسیون هرچه سریعتر برای پیشگیری از جهش های کشنده تر
قیم با اشاره به جهش های اخیر ویروس کرونا در دنیا، گفت: هرچقدر ویروس زمان بیشتری در جوامع انسانی شیوع داشته باشد و به افراد بیشتری منتقل شود دچار جهش های بیشتری خواهد شد که برخی از این جهش ها می تواند باعث کشنده تر شدن ویروس شود. اینکه بر واکسیناسیون هرچه سریعتر جامعه تاکید می شود به خاطر این است که قبل از جهش های کشنده، افراد در برابر ویروس ایمن شده باشند.
وی به تایید ورود ویروس جهش یافته کرونای انگلیسی به کشور اشاره و تصریح کرد: البته ابتلا به ویروس جهش یافته را از روی علائم بیمار نمی توان تشخیص داد و اگر کسی بگوید می توان از روی علائم تشخیص داد کاملا غیر علمی صحبت کرده، چون علائم بیماری تفاوت زیادی ندارد، فقط ممکن است تغییرات جزئی داشته باشد که در آزمایشگاه مرکزی و با درخواست پزشک و هزینه های بالا تشخیص داده می شود.
مبتلایان قبلی کرونا در برابر ویروس جهش یافته مقاوم نیستند
این پزشک بیمارستان بوعلی با اشاره به اینکه در طول یک سال گذشته از همه گیری کرونا بسیاری از افراد به این ویروس مبتلا شده و تا حدودی ایمنی سلولی دارند، تصریح کرد: اگرچه افرادی که قبلا یک بار به ویروس کرونا مبتلا شده اند ممکن است باز هم مبتلا شوند، اما این موضوع قطعی نیست.
وی با بیان اینکه در ابتلای مجدد ممکن است علائم بیمار حتی بدتر از ابتلای اول باشد، افزود: اگرچه بیشتر افراد، ابتلای دوم را خفیف تر و به شکل یک سرماخوردگی تجربه می کنند، اما این موضوع نباید باعث احساس اطمینان کاذب در افراد از ایمن بودن در برابر کرونا باشد، چراکه بعد از گذشت ۵ تا ۸ ماه از میزان آنتی بادی ها در بدن کاسته شده و گونه جهش یافته نیز قدرت بیشتری برای ابتلای افراد دارد.
قیم در مورد تزریق واکسن کرونا به افرادی که قبلا یک بار به ویروس کرونا مبتلا شده اند نیز گفت: براساس مقالات منتشر شده احتمالا در بدن این افراد ایمنی خوبی حاصل شده و فقط به یک مرحله تزریق واکسن نیاز دارند که این موضوع کمک می کند افراد زیادی را تنها در مرحله دوم واکسینه کنیم.
تزریق واکسن به مبتلایان به کرونا، ۳ ماه بعد از بهبودی
او ادامه داد: اگر شخصی در نوبت دریافت واکسن کرونا باشد اما به این ویروس مبتلا شود باید حداقل ۳ ماه پس از بیماری صبر کند چون بعد از بیماری تا حدی ایمنی دارد و نیازی به تزریق واکسن ندارد، ضمن اینکه با تزریق واکسن یکسری واکنش ها در بدن اتفاق می افتد که نباید با زمان ابتلای فرد به بیماری تداخل داشته باشد.
این پزشک متخصص درباره ابتلای مجدد افراد به ویروس کرونا نیز توضیح داد: در مصاحبه ای که چند روز گذشته از سازمان بهداشت جهانی منتشر شد اعلام شد که درصدی از مبتلایان به کرونا ممکن است دوباره به این ویروس مبتلا شوند. اگرچه نقش ایمنی سلولی در بدن پررنگ است و فرد تا حدود ۵ تا ۸ ماه از ابتلای اول آنتی بادی دارد، اما نمی توان گفت که قطعا مبتلا نمی شود و شاید در مواجهه مجدد با ویروس بار دیگر مبتلا شود.
وی با بیان اینکه افرادی که قبلا به ویروس کرونا مبتلا شده اند احتمال دارد به نوع جهش یافته ویروس هم مبتلا شوند، تصریح کرد: این موضوع به صورت قطعی تایید نشده، اما در برخی موارد ویروس کرونا بعد از چند ماه دوباره در بدن فرد فعال می شود. درحالی که سندروم کووید طولانی ارتباطی با فعال شدن دوباره ویروس یا ابتلای مجدد افراد ندارد. کووید طولانی می تواند بعد از یک کرونای خفیف اتفاق افتد و افراد نباید با هر علامتی مثل سرگیجه، دردهای عضلانی، عدم تمرکز، بی خوابی و اختلالات بویایی فکر کنند دوباره به کرونا مبتلا شده اند، در واقع ممکن است یکی از عوارض کرونا را داشته باشند، اما اگر علائمی مثل سرماخوردگی داشته باشند ممکن است دوباره مبتلا شده باشند.
وی ادامه داد: در این موارد نمی توان تنها به تست های تشخیص کرونا اکتفا کرد، چون در بسیاری از مواقع این تست ها به صورت کاذب منفی است و یا ممکن است بعد از بهبودی فرد، تا مدت ها مثبت باشد.
فعال شدن دوباره ویروس کرونا یا ابتلای مجدد
پزشک بیمارستان بوعلی ادامه داد: بسیاری از بیماران ممکن است سندروم کووید طولانی داشته باشند، به این صورت که چند روز خوب باشند ولی به هر دلیلی دوباره علائم بیماری را داشته باشند و تا مدت ها علائم بیماری را داشته باشند، درحالی که این وضعیت با ابتلای مجدد به کرونا تفاوت دارد.
وی بدن درد، سرگیجه های طولانی، گلودرد نوسانی و سردرد را از علائم طولانی مدتی برشمرد که به آن سندروم کووید طولانی گفته می شود و افزود: خیلی از بیماران با دردهای عضلانی و اسکلتی مثل درد استخوان جناغ سینه، درد کمر، درد گردن و درد پشت ساق پا مراجعه می کنند که جزو علائم طولانی مدت کووید است. ضمن اینکه بسیاری از بیماران نیز دچار مشکلات روحی روانی، عدم تمرکز، بیخوابی، اختلال بویایی و حتی توهم بویایی و احساس بوی بد، بی اشتهایی و اختلال خلق و خو و افسردگی می شوند.
ایمنی در برابر کرونا، ۲ ماه بعد از تزریق واکسن
دانشجوی سال آخر دستیار تخصصی بیماری های داخلی، درباره ایمنی حاصل از واکسن کرونا نیز توضیح داد: بیشتر واکسن هایی که وجود دارد و تاییدیه اورژانسی گرفته، باید طی دو مرحله تزریق شود و از هر مرحله ۳ هفته بگذرد تا ایمنی کامل حاصل شود، یعنی اگر همین امروز واکسن تزریق کنیم، ۲ ماه بعد ایمن هستیم.
وی با اشاره به اینکه متاسفانه هنوز واکسن کرونا به میزان لازم برای واکسیناسیون همه افراد جامعه وجود ندارد، گفت: متاسفانه با شیب صعودی در حال ورود به موج جدیدی هستیم، درحالی که اگر همین امروز واکسن را تزریق کنیم تا ۲ ماه بعد می توانیم در برابر کرونا ایمنی داشته باشیم.
قیم با بیان اینکه موج جدید ممکن است مثل موج های قبلی تا چند ماه طول بکشد، همانطور که موج آخری که پشت سرگذاشتیم یک فصل کامل را دربرگرفت، افزود: در حال حاضر تعدادی از کادر درمان درحال دریافت واکسن هستند و همین موضوع می تواند در مقابله با موج چهارم کرونا بسیار موثر باشد.
وی با بیان اینکه بی صبرانه منتظر دریافت واکسن هستم، تصریح کرد: برخی افراد بدون اطلاع کافی و مطالعه کامل مقالات علمی، ممکن است با استناد به برخی اخبار غیرعلمی، واکسن را زیر سوال ببرند، درحالی که باید توجه داشت در تمام دنیا بحرانی اتفاق افتاده و نمی توان گفت هیچ واکسنی ایمنی کامل دارد و عوارضی ندارد. این واکسن ها با مطالعه جامعه های کوچک و ایمنی که ایجاد کرده اند مجوز استفاده اورژانسی گرفته اند و خوشبختانه موثر بوده اند.
ایمنی حاصل از واکسن، نجات دهنده جان افراد از مرگ حتمی
این متخصص بیماری‌های داخلی با اشاره به آغاز واکسیناسیون کرونا در کشور با واکسن اسپوتنیک روسی، یادآور شد: پیش از این نیز واکسن های زیادی داشتیم که بخشی از ویروس را وارد بدن می کنند تا سیستم ایمنی بدن با ویروس آشنا شود، این واکسن ها نمی توانند اثر بد یا عوارض زیادی داشته باشند، ضمن اینکه هر میزان ایمنی ایجاد شده که بالای ۵۰ درصد باشد می تواند جان افراد را در برابر یک بیماری کشنده و مرگ حتمی نجات دهد.
واکسن هنوز به سانتر کرونا هم نرسیده است!
وی با بیان اینکه با این آگاهی که واکسن ها عارضه جانبی ندارند و ایمنی بالای ۹۰ درصد در برابر ویروس ایجاد می کنند انتخاب من تزریق واکسن خواهد بود، خاطرنشان کرد: میزان واکسنی که تاکنون تزریق شده خیلی محدود بوده است، من و همکارانم در بیمارستان ریفرال کرونا هنوز واکسن را دریافت نکرده ایم، البته برخی شهرستان ها با سهیمه ای که داشته اند افراد بیشتری واکسینه شده اند ولی در شهرهای بزرگ واکسن حتی به سانترهای کرونا هم نرسیده است.
پزشک بیمارستان بوعلی با اشاره به اینکه قرار بود همه کادر درمان تا قبل از عید واکسینه شوند، گفت: سرعت واکسیناسیون در کشور بسیار کند است، از سوی دیگر حداقل ۳ هفته باید بین دو مرحله تزریق واکسن فاصله باشد، بنابراین در ۴ هفته باقی مانده به عید باید واکسیناسیون با سرعت خیلی زیادی انجام شود، چراکه احتمالا نیمه اول یا دوم اسفند دچار پیک کرونا خواهیم شد.
وی با اشاره به نگرانی کادر درمان از موج جدید کرونا، گفت: موج قبلی تا ۴ ماه ادامه داشت، بنابراین اگر تا قبل از عید همه کادر درمان واکسینه شوند، در فروردین ماه وضعیت بهتری خواهیم داشت، به خصوص که ویروس جهش پیدا کرده و هر روز اتفاقات جدیدی می افتد که باعث نگرانی کادر درمان شده است.
کاهش توان جسمی و روحی کادر درمان بعد از یک سال از مقابله با کرونا
قیم به کاهش توان جسمی و روحی کادر درمان بعد از یک سال مقابله با کرونا اشاره و تصریح کرد: ویروس کرونا همچنان ناشناخته است، البته یک سال زمان کمی از شروع این همه گیری نیست و در این مدت تجربه زیادی به دست آورده ایم ولی متاسفانه همچنان دچار اشتباهاتی همچون فرستادن بیمار به منزل، کمرنگ شدن آموزش ها و عادی انگار مردم شده ایم.
وی خاطرنشان کرد: در این یک سال پزشکان زیادی تلاش کردند با مطالعه مقالات علمی خود را به روز نگه داشته و به مردم آموزش دهند، اما بسیاری دچار فرسودگی شده و دیگر توان به روز نگه داشتن خود را ندارند، چون هرچقدر خسته شوند میزان مطالعه و انگیزه و توان آنها کمتر شده و نگرانی شان از بیماری بیشتر می شود. اگرچه پزشک براساس وظیفه و قسمی که خورده عمل می کند اما اگر روحیه بالایی داشته باشد و با واکسیناسیون از بابت ابتلا به بیماری نگرانی نداشته باشد قطعا می تواند درمان بیماران را با صد در صد توان خود انجام دهد.
درمان زودرس بیماران پیش از رسیدن به فازهای بعدی
دانشجوی سال آخر دستیار تخصصی بیماری های داخلی خواسته اصلی کادر درمان در شرایط کنونی را واکسیناسیون هرچه سریعتر دانست و گفت: همیشه شعار پیشگیری بهتر از درمان داده می شود، اما اگر قرار شد به مرحله درمان برسیم هم باید بر درمان زودرس تاکید کنیم. اشتباه رایج فرستادن بیمار به منزل است که در رسانه ها به اشتباه گفته می شود که عواقب آن متوجه بیمار و کادر درمان می شود. واقعیت این است که بعد از یک سال از شیوع کرونا پزشکان می دانند کرونا یک نسخه واحد ندارد و چند فاز مختلف دارد بنابراین نمی توانیم به بیمار بگوییم هر زمان وارد فازهای حاد شد مراجعه کند چون این کار عواقب بدی دارد.
وی با اشاره به اینکه ویروس کرونا در هفته اول که وارد بدن افراد می شود فرصتی برای تکثیر دارد، گفت: در این فاز پزشک باید درمان ضد ویروس را شروع کند، اما بعد از ۸ یا حتی ۱۰ روز ممکن است وارد فاز التهابی شود که در این فاز دیگر داروهای ضد ویروس هم بی اثر است و فاکتورهای التهابی بالا می رود، بنابراین حتی ناچاریم سیستم ایمنی بیمار را سرکوب کنیم.
قیم با بیان اینکه علائم کرونا در فاز اول بیماری ممکن است خیلی شبیه سرماخوردگی و حتی آلرژی و سینوزیت باشد، گفت: در این شرایط گرفتن یک شرح حال دقیق و معاینه بیمار کمک می کند بیماری را تشخیص دهیم و هرچه زودتر برای درمان اقدام کنیم.
۱۰ روز اول بیماری را نباید از دست دهیم
او اضافه کرد: همه افراد تجربه سرماخوردگی را دارند، بنابراین نباید انتظار داشته باشند علائم بیماری تا یک هفته و یا ۱۰ روز ادامه داشته باشد و حتی علائمی مثل تب یا بدن درد بدتر شود. اگر علائم بیماری ظرف چند روز بهبود پیدا نکرد و یا علائمی داشت که نشان می دهد حال بیمار نه تنها رو به بهبودی نیست، بلکه در حال بدتر شدن است حتما باید به پزشک مراجعه کند. این نکته را هم باید درنظر داشت که همیشه سطح اکسیژن بیمار افت نمی کند، به خصوص در افراد جوان بنابراین نباید منتظر افت اکسیژن بود. پس ۱۰ روز اولیه را نباید از دست دهیم و در این مدت حال عمومی بیمار نشان می دهد که نیاز به مراجعه به پزشک به صورت تلفنی، آنلاین یا حضوری و درمان هرچه زودتر را دارد.
این پزشک متخصص در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به در پیش بودن روزهای پایان سال و نزدیک شدن به ایام نوروز، گفت: قطعا برای مردم سخت است که برای دومین سال عید نداشته باشند. متاسفانه همین که یک موج آرام می شود، سفرها، خریدها، دورهمی ها و رفت و آمدهای مردم شروع می شود و با وجود تجربیاتی که در این یک سال داشتیم برخی همچنان پروتکل های بهداشتی را رعایت نمی کنند. درحالی که امسال هم مجبوریم این شرایط را تحمل کنیم و منتظر باشیم تا با واکسیناسیون جمعیت، بیماری در جامعه کنترل شود.
وی هشدار شد همزمان با عادی شدن شرایط برای مردم، موج سنگینی در کشور درحال شکل گرفتن است که می تواند عواقب بسیار بدی داشته باشد و به مردم توصیه کرد همچنان پروتکل های بهداشتی را جدی بگیرند. در مقالات علمی معتبر به وضوح گفته شده عامل انتقال ویروس کرونا محیط های بسته و بدون تهویه و عدم رعایت فاصله مناسب است. ویروس از کرونا از طریق ذرات تنفسی افراد ناقلی که ماسک ندارند به راحتی در هوا منتشر و به افراد دیگر منتقل می شود.
انتقال ۹۵ درصد ویروس کرونا از طریق هوا
دانشجوی سال آخر دستیار تخصصی بیماری های داخلی اضافه کرد: درحال حاضر انتقال ویروس از طریق سطوح کمتر مورد توجه است و مطالعات انجام شده نشان داده بیش از ۹۵ درصد انتقال ویروس از طریق تنفسی است، بنابراین اگر همچنان بخواهیم سطوح را ضدعفونی کنیم ولی استفاده از ماسک را جدی نگیریم و فاصله اجتماعی را رعایت نکنیم در پیشگیری از ابتلا به کرونا بی فایده است.
وی با بیان اینکه استفاده از ماسک باید به صورت درست باشد، توضیح داد: ماسک هایی که استفاده می کنیم باید کاملا روی صورت قرار بگیرد و اطراف آن باز نباشد، به همین خاطر پیشنهاد می شود یک ماسک جراحی و روی آن یک ماسک پارچه ای پوشیده شود تا روی صورت ثابت شود. این کار تا ۹۵ درصد از انتقال ویروس جلوگیری می کند و کارایی ماسک های فیلتردار را دارد، در عین حال که ماسک های فیلتردار می تواند عامل انتقال ذرات تنفسی از فرد ناقل به دیگران باشد، بنابراین توصیه می شود روی ماسک های فیلتردار هم یک ماسک طبی زده شود.
پزشک بیمارستان بوعلی با بیان اینکه در موج های قبلی کرونا بیشتر افراد در جامعه و محل کار مبتلا می شدند اما در موج جدید ویروس معمولا به صورت خانوادگی منتقل می شود، افزود: در موج جدید علائم بسیار شبیه سرماخوردگی با آبریزش های طولانی و گلودردهای طولانی است، ضمن اینکه متاسفانه تست های پی سی آر نیز به صورت منفی کاذب می شود.
وی در مورد جهش های ویروس کرونا گفت: در چند مقاله منتشر شده گفته شده جهشی که در آفریقای جنوبی اتفاق افتاده کشنده تر است، اما جمعیت مورد مطالعه کم است و نمی توان با قاطعیت گفت و مردم را نگران کرد، اما در جهش انگلیسی که وارد کشور ما هم شده علائم فرق کرده است.
علائم شاخص ویروس کرونای جهش یافته
قیم با اشاره به اینکه در ابتدای شیوع کرونا علائم گوارشی زیاد داشتیم و بیماران زیادی با دل پیچه، اسهال و استفراغ مراجعه می کردند، خاطرنشان کرد: کاهش حس بویایی یا اختلال و توهم حس بویایی نیز در بیماران زیادی دیده می شد، درحالی که در جهش جدید علائم فرق کرده و خیلی کمتر این اختلالات را می بینیم، بلکه علائم بیشتر شبیه سرماخوردگی شده است.
این پزشک متخصص داخلی، آبریزش و گلودرد طولانی که ممکن است با اختلال بویایی همراه باشد، سرفه، عطسه، آبریزش بینی و گلودرد را از شایع ترین علائم ویروس جهش یافته کرونا برشمرد و افزود: در جهش اتفاق افتاده براساس آنچه به صورت تجربی می بینیم همچنان احتمال اینکه کودکان بدحال شوند کمتر است ولی نقش مهمی در انتقال ویروس دارند. از سوی دیگر این جهش باعث شده جوانان و کودکان نسبت به موج های قبلی بیشتر علامت دار باشند، حتی به شکل خفیف، ولی هنوز در مورد اینکه شدیدتر مبتلا می شوند صحبتی نشده است.
قیم با اشاره به اشتباهاتی که درباره ویروس جهش یافته انگلیسی در رسانه ها منتشر شد، گفت: در جهش های جدید ویروس تغییراتی پیدا کرده باشد که راحت تر منتقل شود. در یک مطالعه در انگلیس اشاره شده که قبلا سن فوت مبتلایان ۶۵ سال به بالا بود اما درحال حاضر ۵۵ سال به بالا به عنوان گروه پرخطر درنظر گرفته شده اند و ریسک مرگ و میر در این افراد افزایش پیدا کرده است. جوانان و کودکان نیز بیشتر درگیر شده اند، اما درصد مرگ و میر هنوز در این گروه های سنی تفاوتی نکرده است.
وی تاکید کرد: در این مطالعه گفته شده ویروس جهش یافته کرونای انگلیسی ۳۰ درصد باعث افزایش مرگ و میر شده، ولی اینکه فقط ۷۲ ساعت فرصت داریم و ویروس در عرض ۳ روز بیمار را از پا در می آورد و یا قدرت کشندگی آن ۳ برابر شده هنوز مشخص نشده و نباید مردم را دچار وحشت و نگرانی کرد.
این پزشک متخصص با بیان اینکه برای مقابله با ویروس جهش یافته کرونا، رعایت پروتکل های بهداشتی، ماسک زدن و فاصله اجتماعی همچنان حرف اول را می زند، تصریح کرد: در مورد واکسن کرونا نیز گفته می شود از مرگ و میر و بستری بیماران صد در صد جلوگیری می کنند. در مورد تاثیر واکسن بر روی ویروس های جهش یافته نیز گفته شده که در جهش انگلیسی واکسن باعث می شود افراد کمتر مبتلا شود ولی در مورد جهش آفریقایی هنوز بررسی ها کامل نشده و هنوز برای اظهار نظر زود است. اگرچه به خاطر تشابه ویروس قدیمی و جدید، واکسن کرونا صد در صد باعث جلوگیری از مرگ و میر و ابتلای شدید می شود.
به گفته قیم، باتوجه به اینکه سرعت انتقال ویروس جهش یافته بیشتر شده، ممکن است خیلی زودتر به ویروس مبتلا شویم. همچنین همانطور که پیش تر اشاره شد در مورد افرادی که قبلا به کرونا مبتلا شده اند، ایمنی نسبی وجود دارد ولی صد در صد نیست و ممکن است دوباره مبتلا شوند.
وی به مردم توصیه کرد حتما ماسک بزنند و تا جایی که امکان دارد از حضور در مکان های شلوغ خودداری کنند و افزود: جریان داشتن هوا در فضاهای بسته و حتی وسایل حمل و نقل عمومی بسیار مهم است. اگر افراد می خواهند همدیگر را ملاقات کنند حتما در فضای باز و با فاصله و با ماسک باشند که این امر احتمال انتقال ویروس را کاهش می دهد.
پزشک بیمارستان بوعلی درخصوص اعمال محدودیت های کرونایی نیز گفت: محدودیت ها در موج قبلی کرونا کمک زیادی کرد، بنابراین پس از گسترده تر شدن موج چهارم کرونا بهتر است محدودیت های جدی از جمله محدودیت سفر به شهرهای مختلف وضع شود.
وی با بیان اینکه قطعا مردم بعد از گذشت یک سال دچار خستگی و افسردگی شده اند ولی بهتر است تا واکسینه شدن جامعه همچنان پروتکل های بهداشتی را رعایت کنند، خاطرنشان کرد: افراد زیادی طی این یک سال با رعایت پروتکل های بهداشتی از ابتلا به ویروس کرونا پیشگیری کرده اند و مشکلی برایشان پیش نیامده است، بنابراین برای حفظ سلامت جسمی باید همچنان پروتکل های بهداشتی را در حد معقول رعایت کنیم، در عین حال که از سلامت روحی خود غافل نشویم.
وی با بیان اینکه از ۳ هفته پیش تاکنون مراجعات بیماران با علائم شدید سرماخوردگی به مطب ها، کلینیک ها و اورژانس بیمارستان ها بیشتر شده است، گفت: متاسفانه استان خوزستان هم اکنون با پیک بزرگی روبرو شده که باعث شده ظرفیت بخش های آی سی یو و بخش های کرونای برخی شهرها از جمله آبادان تکمیل شود و این زنگ خطری از شروع موج چهارم کرونا در کشور است.
علائمی شبیه سرماخوردگی در موج چهارم کرونا
متخصص بیماری‌های داخلی با اشاره به اینکه به نظر می رسد موج چهارم کرونا تازه آغاز شده و هنوز به پیک هایی که در موج های قبلی کرونا پشت سر گذاشتیم نرسیده ایم، افزود: تفاوتی که موج چهارم کرونا با موج های قبلی دارد این است که بیماران بیشتر با حالت گلودرد و آبریزش بینی طولانی و علائمی شبیه سرماخوردگی مراجعه می کنند.
وی خاطرنشان کرد: جهش جزیی از چرخه زندگی یک ویروس است، گاهی این جهش، ویروس را به سمت پایدارتر شدن و خفیف شدن بیماری می برد و گاهی به سمت کشنده تر شدن بیماری که باعث می شود ویروس زودتر از بین برود، بنابراین تمام جهش هایی که در یک ویروس اتفاق می افتد الزماً باعث کشندگی بیشتر آن نمی شود.
واکسیناسیون هرچه سریعتر برای پیشگیری از جهش های کشنده تر
قیم با اشاره به جهش های اخیر ویروس کرونا در دنیا، گفت: هرچقدر ویروس زمان بیشتری در جوامع انسانی شیوع داشته باشد و به افراد بیشتری منتقل شود دچار جهش های بیشتری خواهد شد که برخی از این جهش ها می تواند باعث کشنده تر شدن ویروس شود. اینکه بر واکسیناسیون هرچه سریعتر جامعه تاکید می شود به خاطر این است که قبل از جهش های کشنده، افراد در برابر ویروس ایمن شده باشند.
وی به تایید ورود ویروس جهش یافته کرونای انگلیسی به کشور اشاره و تصریح کرد: البته ابتلا به ویروس جهش یافته را از روی علائم بیمار نمی توان تشخیص داد و اگر کسی بگوید می توان از روی علائم تشخیص داد کاملا غیر علمی صحبت کرده، چون علائم بیماری تفاوت زیادی ندارد، فقط ممکن است تغییرات جزئی داشته باشد که در آزمایشگاه مرکزی و با درخواست پزشک و هزینه های بالا تشخیص داده می شود.
مبتلایان قبلی کرونا در برابر ویروس جهش یافته مقاوم نیستند
این پزشک بیمارستان بوعلی با اشاره به اینکه در طول یک سال گذشته از همه گیری کرونا بسیاری از افراد به این ویروس مبتلا شده و تا حدودی ایمنی سلولی دارند، تصریح کرد: اگرچه افرادی که قبلا یک بار به ویروس کرونا مبتلا شده اند ممکن است باز هم مبتلا شوند، اما این موضوع قطعی نیست.
وی با بیان اینکه در ابتلای مجدد ممکن است علائم بیمار حتی بدتر از ابتلای اول باشد، افزود: اگرچه بیشتر افراد، ابتلای دوم را خفیف تر و به شکل یک سرماخوردگی تجربه می کنند، اما این موضوع نباید باعث احساس اطمینان کاذب در افراد از ایمن بودن در برابر کرونا باشد، چراکه بعد از گذشت ۵ تا ۸ ماه از میزان آنتی بادی ها در بدن کاسته شده و گونه جهش یافته نیز قدرت بیشتری برای ابتلای افراد دارد.
قیم در مورد تزریق واکسن کرونا به افرادی که قبلا یک بار به ویروس کرونا مبتلا شده اند نیز گفت: براساس مقالات منتشر شده احتمالا در بدن این افراد ایمنی خوبی حاصل شده و فقط به یک مرحله تزریق واکسن نیاز دارند که این موضوع کمک می کند افراد زیادی را تنها در مرحله دوم واکسینه کنیم.
تزریق واکسن به مبتلایان به کرونا، ۳ ماه بعد از بهبودی
او ادامه داد: اگر شخصی در نوبت دریافت واکسن کرونا باشد اما به این ویروس مبتلا شود باید حداقل ۳ ماه پس از بیماری صبر کند چون بعد از بیماری تا حدی ایمنی دارد و نیازی به تزریق واکسن ندارد، ضمن اینکه با تزریق واکسن یکسری واکنش ها در بدن اتفاق می افتد که نباید با زمان ابتلای فرد به بیماری تداخل داشته باشد.
این پزشک متخصص درباره ابتلای مجدد افراد به ویروس کرونا نیز توضیح داد: در مصاحبه ای که چند روز گذشته از سازمان بهداشت جهانی منتشر شد اعلام شد که درصدی از مبتلایان به کرونا ممکن است دوباره به این ویروس مبتلا شوند. اگرچه نقش ایمنی سلولی در بدن پررنگ است و فرد تا حدود ۵ تا ۸ ماه از ابتلای اول آنتی بادی دارد، اما نمی توان گفت که قطعا مبتلا نمی شود و شاید در مواجهه مجدد با ویروس بار دیگر مبتلا شود.
وی با بیان اینکه افرادی که قبلا به ویروس کرونا مبتلا شده اند احتمال دارد به نوع جهش یافته ویروس هم مبتلا شوند، تصریح کرد: این موضوع به صورت قطعی تایید نشده، اما در برخی موارد ویروس کرونا بعد از چند ماه دوباره در بدن فرد فعال می شود. درحالی که سندروم کووید طولانی ارتباطی با فعال شدن دوباره ویروس یا ابتلای مجدد افراد ندارد. کووید طولانی می تواند بعد از یک کرونای خفیف اتفاق افتد و افراد نباید با هر علامتی مثل سرگیجه، دردهای عضلانی، عدم تمرکز، بی خوابی و اختلالات بویایی فکر کنند دوباره به کرونا مبتلا شده اند، در واقع ممکن است یکی از عوارض کرونا را داشته باشند، اما اگر علائمی مثل سرماخوردگی داشته باشند ممکن است دوباره مبتلا شده باشند.
وی ادامه داد: در این موارد نمی توان تنها به تست های تشخیص کرونا اکتفا کرد، چون در بسیاری از مواقع این تست ها به صورت کاذب منفی است و یا ممکن است بعد از بهبودی فرد، تا مدت ها مثبت باشد.
فعال شدن دوباره ویروس کرونا یا ابتلای مجدد
پزشک بیمارستان بوعلی ادامه داد: بسیاری از بیماران ممکن است سندروم کووید طولانی داشته باشند، به این صورت که چند روز خوب باشند ولی به هر دلیلی دوباره علائم بیماری را داشته باشند و تا مدت ها علائم بیماری را داشته باشند، درحالی که این وضعیت با ابتلای مجدد به کرونا تفاوت دارد.
وی بدن درد، سرگیجه های طولانی، گلودرد نوسانی و سردرد را از علائم طولانی مدتی برشمرد که به آن سندروم کووید طولانی گفته می شود و افزود: خیلی از بیماران با دردهای عضلانی و اسکلتی مثل درد استخوان جناغ سینه، درد کمر، درد گردن و درد پشت ساق پا مراجعه می کنند که جزو علائم طولانی مدت کووید است. ضمن اینکه بسیاری از بیماران نیز دچار مشکلات روحی روانی، عدم تمرکز، بیخوابی، اختلال بویایی و حتی توهم بویایی و احساس بوی بد، بی اشتهایی و اختلال خلق و خو و افسردگی می شوند.
ایمنی در برابر کرونا، ۲ ماه بعد از تزریق واکسن
دانشجوی سال آخر دستیار تخصصی بیماری های داخلی، درباره ایمنی حاصل از واکسن کرونا نیز توضیح داد: بیشتر واکسن هایی که وجود دارد و تاییدیه اورژانسی گرفته، باید طی دو مرحله تزریق شود و از هر مرحله ۳ هفته بگذرد تا ایمنی کامل حاصل شود، یعنی اگر همین امروز واکسن تزریق کنیم، ۲ ماه بعد ایمن هستیم.
وی با اشاره به اینکه متاسفانه هنوز واکسن کرونا به میزان لازم برای واکسیناسیون همه افراد جامعه وجود ندارد، گفت: متاسفانه با شیب صعودی در حال ورود به موج جدیدی هستیم، درحالی که اگر همین امروز واکسن را تزریق کنیم تا ۲ ماه بعد می توانیم در برابر کرونا ایمنی داشته باشیم.
قیم با بیان اینکه موج جدید ممکن است مثل موج های قبلی تا چند ماه طول بکشد، همانطور که موج آخری که پشت سرگذاشتیم یک فصل کامل را دربرگرفت، افزود: در حال حاضر تعدادی از کادر درمان درحال دریافت واکسن هستند و همین موضوع می تواند در مقابله با موج چهارم کرونا بسیار موثر باشد.
وی با بیان اینکه بی صبرانه منتظر دریافت واکسن هستم، تصریح کرد: برخی افراد بدون اطلاع کافی و مطالعه کامل مقالات علمی، ممکن است با استناد به برخی اخبار غیرعلمی، واکسن را زیر سوال ببرند، درحالی که باید توجه داشت در تمام دنیا بحرانی اتفاق افتاده و نمی توان گفت هیچ واکسنی ایمنی کامل دارد و عوارضی ندارد. این واکسن ها با مطالعه جامعه های کوچک و ایمنی که ایجاد کرده اند مجوز استفاده اورژانسی گرفته اند و خوشبختانه موثر بوده اند.
ایمنی حاصل از واکسن، نجات دهنده جان افراد از مرگ حتمی
این متخصص بیماری‌های داخلی با اشاره به آغاز واکسیناسیون کرونا در کشور با واکسن اسپوتنیک روسی، یادآور شد: پیش از این نیز واکسن های زیادی داشتیم که بخشی از ویروس را وارد بدن می کنند تا سیستم ایمنی بدن با ویروس آشنا شود، این واکسن ها نمی توانند اثر بد یا عوارض زیادی داشته باشند، ضمن اینکه هر میزان ایمنی ایجاد شده که بالای ۵۰ درصد باشد می تواند جان افراد را در برابر یک بیماری کشنده و مرگ حتمی نجات دهد.
واکسن هنوز به سانتر کرونا هم نرسیده است!
وی با بیان اینکه با این آگاهی که واکسن ها عارضه جانبی ندارند و ایمنی بالای ۹۰ درصد در برابر ویروس ایجاد می کنند انتخاب من تزریق واکسن خواهد بود، خاطرنشان کرد: میزان واکسنی که تاکنون تزریق شده خیلی محدود بوده است، من و همکارانم در بیمارستان ریفرال کرونا هنوز واکسن را دریافت نکرده ایم، البته برخی شهرستان ها با سهیمه ای که داشته اند افراد بیشتری واکسینه شده اند ولی در شهرهای بزرگ واکسن حتی به سانترهای کرونا هم نرسیده است.
پزشک بیمارستان بوعلی با اشاره به اینکه قرار بود همه کادر درمان تا قبل از عید واکسینه شوند، گفت: سرعت واکسیناسیون در کشور بسیار کند است، از سوی دیگر حداقل ۳ هفته باید بین دو مرحله تزریق واکسن فاصله باشد، بنابراین در ۴ هفته باقی مانده به عید باید واکسیناسیون با سرعت خیلی زیادی انجام شود، چراکه احتمالا نیمه اول یا دوم اسفند دچار پیک کرونا خواهیم شد.
وی با اشاره به نگرانی کادر درمان از موج جدید کرونا، گفت: موج قبلی تا ۴ ماه ادامه داشت، بنابراین اگر تا قبل از عید همه کادر درمان واکسینه شوند، در فروردین ماه وضعیت بهتری خواهیم داشت، به خصوص که ویروس جهش پیدا کرده و هر روز اتفاقات جدیدی می افتد که باعث نگرانی کادر درمان شده است.
کاهش توان جسمی و روحی کادر درمان بعد از یک سال از مقابله با کرونا
قیم به کاهش توان جسمی و روحی کادر درمان بعد از یک سال مقابله با کرونا اشاره و تصریح کرد: ویروس کرونا همچنان ناشناخته است، البته یک سال زمان کمی از شروع این همه گیری نیست و در این مدت تجربه زیادی به دست آورده ایم ولی متاسفانه همچنان دچار اشتباهاتی همچون فرستادن بیمار به منزل، کمرنگ شدن آموزش ها و عادی انگار مردم شده ایم.
وی خاطرنشان کرد: در این یک سال پزشکان زیادی تلاش کردند با مطالعه مقالات علمی خود را به روز نگه داشته و به مردم آموزش دهند، اما بسیاری دچار فرسودگی شده و دیگر توان به روز نگه داشتن خود را ندارند، چون هرچقدر خسته شوند میزان مطالعه و انگیزه و توان آنها کمتر شده و نگرانی شان از بیماری بیشتر می شود. اگرچه پزشک براساس وظیفه و قسمی که خورده عمل می کند اما اگر روحیه بالایی داشته باشد و با واکسیناسیون از بابت ابتلا به بیماری نگرانی نداشته باشد قطعا می تواند درمان بیماران را با صد در صد توان خود انجام دهد.
درمان زودرس بیماران پیش از رسیدن به فازهای بعدی
دانشجوی سال آخر دستیار تخصصی بیماری های داخلی خواسته اصلی کادر درمان در شرایط کنونی را واکسیناسیون هرچه سریعتر دانست و گفت: همیشه شعار پیشگیری بهتر از درمان داده می شود، اما اگر قرار شد به مرحله درمان برسیم هم باید بر درمان زودرس تاکید کنیم. اشتباه رایج فرستادن بیمار به منزل است که در رسانه ها به اشتباه گفته می شود که عواقب آن متوجه بیمار و کادر درمان می شود. واقعیت این است که بعد از یک سال از شیوع کرونا پزشکان می دانند کرونا یک نسخه واحد ندارد و چند فاز مختلف دارد بنابراین نمی توانیم به بیمار بگوییم هر زمان وارد فازهای حاد شد مراجعه کند چون این کار عواقب بدی دارد.
وی با اشاره به اینکه ویروس کرونا در هفته اول که وارد بدن افراد می شود فرصتی برای تکثیر دارد، گفت: در این فاز پزشک باید درمان ضد ویروس را شروع کند، اما بعد از ۸ یا حتی ۱۰ روز ممکن است وارد فاز التهابی شود که در این فاز دیگر داروهای ضد ویروس هم بی اثر است و فاکتورهای التهابی بالا می رود، بنابراین حتی ناچاریم سیستم ایمنی بیمار را سرکوب کنیم.
قیم با بیان اینکه علائم کرونا در فاز اول بیماری ممکن است خیلی شبیه سرماخوردگی و حتی آلرژی و سینوزیت باشد، گفت: در این شرایط گرفتن یک شرح حال دقیق و معاینه بیمار کمک می کند بیماری را تشخیص دهیم و هرچه زودتر برای درمان اقدام کنیم.
۱۰ روز اول بیماری را نباید از دست دهیم
او اضافه کرد: همه افراد تجربه سرماخوردگی را دارند، بنابراین نباید انتظار داشته باشند علائم بیماری تا یک هفته و یا ۱۰ روز ادامه داشته باشد و حتی علائمی مثل تب یا بدن درد بدتر شود. اگر علائم بیماری ظرف چند روز بهبود پیدا نکرد و یا علائمی داشت که نشان می دهد حال بیمار نه تنها رو به بهبودی نیست، بلکه در حال بدتر شدن است حتما باید به پزشک مراجعه کند. این نکته را هم باید درنظر داشت که همیشه سطح اکسیژن بیمار افت نمی کند، به خصوص در افراد جوان بنابراین نباید منتظر افت اکسیژن بود. پس ۱۰ روز اولیه را نباید از دست دهیم و در این مدت حال عمومی بیمار نشان می دهد که نیاز به مراجعه به پزشک به صورت تلفنی، آنلاین یا حضوری و درمان هرچه زودتر را دارد.
این پزشک متخصص در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به در پیش بودن روزهای پایان سال و نزدیک شدن به ایام نوروز، گفت: قطعا برای مردم سخت است که برای دومین سال عید نداشته باشند. متاسفانه همین که یک موج آرام می شود، سفرها، خریدها، دورهمی ها و رفت و آمدهای مردم شروع می شود و با وجود تجربیاتی که در این یک سال داشتیم برخی همچنان پروتکل های بهداشتی را رعایت نمی کنند. درحالی که امسال هم مجبوریم این شرایط را تحمل کنیم و منتظر باشیم تا با واکسیناسیون جمعیت، بیماری در جامعه کنترل شود.
وی هشدار شد همزمان با عادی شدن شرایط برای مردم، موج سنگینی در کشور درحال شکل گرفتن است که می تواند عواقب بسیار بدی داشته باشد و به مردم توصیه کرد همچنان پروتکل های بهداشتی را جدی بگیرند. در مقالات علمی معتبر به وضوح گفته شده عامل انتقال ویروس کرونا محیط های بسته و بدون تهویه و عدم رعایت فاصله مناسب است. ویروس از کرونا از طریق ذرات تنفسی افراد ناقلی که ماسک ندارند به راحتی در هوا منتشر و به افراد دیگر منتقل می شود.
انتقال ۹۵ درصد ویروس کرونا از طریق هوا
دانشجوی سال آخر دستیار تخصصی بیماری های داخلی اضافه کرد: درحال حاضر انتقال ویروس از طریق سطوح کمتر مورد توجه است و مطالعات انجام شده نشان داده بیش از ۹۵ درصد انتقال ویروس از طریق تنفسی است، بنابراین اگر همچنان بخواهیم سطوح را ضدعفونی کنیم ولی استفاده از ماسک را جدی نگیریم و فاصله اجتماعی را رعایت نکنیم در پیشگیری از ابتلا به کرونا بی فایده است.
وی با بیان اینکه استفاده از ماسک باید به صورت درست باشد، توضیح داد: ماسک هایی که استفاده می کنیم باید کاملا روی صورت قرار بگیرد و اطراف آن باز نباشد، به همین خاطر پیشنهاد می شود یک ماسک جراحی و روی آن یک ماسک پارچه ای پوشیده شود تا روی صورت ثابت شود. این کار تا ۹۵ درصد از انتقال ویروس جلوگیری می کند و کارایی ماسک های فیلتردار را دارد، در عین حال که ماسک های فیلتردار می تواند عامل انتقال ذرات تنفسی از فرد ناقل به دیگران باشد، بنابراین توصیه می شود روی ماسک های فیلتردار هم یک ماسک طبی زده شود.
پزشک بیمارستان بوعلی با بیان اینکه در موج های قبلی کرونا بیشتر افراد در جامعه و محل کار مبتلا می شدند اما در موج جدید ویروس معمولا به صورت خانوادگی منتقل می شود، افزود: در موج جدید علائم بسیار شبیه سرماخوردگی با آبریزش های طولانی و گلودردهای طولانی است، ضمن اینکه متاسفانه تست های پی سی آر نیز به صورت منفی کاذب می شود.
وی در مورد جهش های ویروس کرونا گفت: در چند مقاله منتشر شده گفته شده جهشی که در آفریقای جنوبی اتفاق افتاده کشنده تر است، اما جمعیت مورد مطالعه کم است و نمی توان با قاطعیت گفت و مردم را نگران کرد، اما در جهش انگلیسی که وارد کشور ما هم شده علائم فرق کرده است.
علائم شاخص ویروس کرونای جهش یافته
قیم با اشاره به اینکه در ابتدای شیوع کرونا علائم گوارشی زیاد داشتیم و بیماران زیادی با دل پیچه، اسهال و استفراغ مراجعه می کردند، خاطرنشان کرد: کاهش حس بویایی یا اختلال و توهم حس بویایی نیز در بیماران زیادی دیده می شد، درحالی که در جهش جدید علائم فرق کرده و خیلی کمتر این اختلالات را می بینیم، بلکه علائم بیشتر شبیه سرماخوردگی شده است.
این پزشک متخصص داخلی، آبریزش و گلودرد طولانی که ممکن است با اختلال بویایی همراه باشد، سرفه، عطسه، آبریزش بینی و گلودرد را از شایع ترین علائم ویروس جهش یافته کرونا برشمرد و افزود: در جهش اتفاق افتاده براساس آنچه به صورت تجربی می بینیم همچنان احتمال اینکه کودکان بدحال شوند کمتر است ولی نقش مهمی در انتقال ویروس دارند. از سوی دیگر این جهش باعث شده جوانان و کودکان نسبت به موج های قبلی بیشتر علامت دار باشند، حتی به شکل خفیف، ولی هنوز در مورد اینکه شدیدتر مبتلا می شوند صحبتی نشده است.
قیم با اشاره به اشتباهاتی که درباره ویروس جهش یافته انگلیسی در رسانه ها منتشر شد، گفت: در جهش های جدید ویروس تغییراتی پیدا کرده باشد که راحت تر منتقل شود. در یک مطالعه در انگلیس اشاره شده که قبلا سن فوت مبتلایان ۶۵ سال به بالا بود اما درحال حاضر ۵۵ سال به بالا به عنوان گروه پرخطر درنظر گرفته شده اند و ریسک مرگ و میر در این افراد افزایش پیدا کرده است. جوانان و کودکان نیز بیشتر درگیر شده اند، اما درصد مرگ و میر هنوز در این گروه های سنی تفاوتی نکرده است.
وی تاکید کرد: در این مطالعه گفته شده ویروس جهش یافته کرونای انگلیسی ۳۰ درصد باعث افزایش مرگ و میر شده، ولی اینکه فقط ۷۲ ساعت فرصت داریم و ویروس در عرض ۳ روز بیمار را از پا در می آورد و یا قدرت کشندگی آن ۳ برابر شده هنوز مشخص نشده و نباید مردم را دچار وحشت و نگرانی کرد.
این پزشک متخصص با بیان اینکه برای مقابله با ویروس جهش یافته کرونا، رعایت پروتکل های بهداشتی، ماسک زدن و فاصله اجتماعی همچنان حرف اول را می زند، تصریح کرد: در مورد واکسن کرونا نیز گفته می شود از مرگ و میر و بستری بیماران صد در صد جلوگیری می کنند. در مورد تاثیر واکسن بر روی ویروس های جهش یافته نیز گفته شده که در جهش انگلیسی واکسن باعث می شود افراد کمتر مبتلا شود ولی در مورد جهش آفریقایی هنوز بررسی ها کامل نشده و هنوز برای اظهار نظر زود است. اگرچه به خاطر تشابه ویروس قدیمی و جدید، واکسن کرونا صد در صد باعث جلوگیری از مرگ و میر و ابتلای شدید می شود.
به گفته قیم، باتوجه به اینکه سرعت انتقال ویروس جهش یافته بیشتر شده، ممکن است خیلی زودتر به ویروس مبتلا شویم. همچنین همانطور که پیش تر اشاره شد در مورد افرادی که قبلا به کرونا مبتلا شده اند، ایمنی نسبی وجود دارد ولی صد در صد نیست و ممکن است دوباره مبتلا شوند.
وی به مردم توصیه کرد حتما ماسک بزنند و تا جایی که امکان دارد از حضور در مکان های شلوغ خودداری کنند و افزود: جریان داشتن هوا در فضاهای بسته و حتی وسایل حمل و نقل عمومی بسیار مهم است. اگر افراد می خواهند همدیگر را ملاقات کنند حتما در فضای باز و با فاصله و با ماسک باشند که این امر احتمال انتقال ویروس را کاهش می دهد.
پزشک بیمارستان بوعلی درخصوص اعمال محدودیت های کرونایی نیز گفت: محدودیت ها در موج قبلی کرونا کمک زیادی کرد، بنابراین پس از گسترده تر شدن موج چهارم کرونا بهتر است محدودیت های جدی از جمله محدودیت سفر به شهرهای مختلف وضع شود.
وی با بیان اینکه قطعا مردم بعد از گذشت یک سال دچار خستگی و افسردگی شده اند ولی بهتر است تا واکسینه شدن جامعه همچنان پروتکل های بهداشتی را رعایت کنند، خاطرنشان کرد: افراد زیادی طی این یک سال با رعایت پروتکل های بهداشتی از ابتلا به ویروس کرونا پیشگیری کرده اند و مشکلی برایشان پیش نیامده است، بنابراین برای حفظ سلامت جسمی باید همچنان پروتکل های بهداشتی را در حد معقول رعایت کنیم، در عین حال که از سلامت روحی خود غافل نشویم.