ناهنجاری زانوی ضربدری و حرکات اصلاحی آن
تغییر وضعیت زانوها را از حالت طبیعی به سمت داخل را زانوی ضربدری می گویند؛ به طوری که دراین ناهنجاری، زانوها بهم نزدیک شده (کندیل های داخلی ران) و قوزک های داخلی از هم فاصله می گیرند و نمایی شبیه ضربدر در پاها ایجاد می کنند.
درناهنجاری زانوی ضربدری، فاصله عرضی پاها در هنگام راه رفتن و ایستادن از یکدیگر بیشتر می شود و فرد به تدریج روی لبه داخلی پافشار بیشتری وارد می کند و قوس کف پا نیز ازبین می رود و اگر کفش این افراد مورد بررسی قرار گیرد بیشتر ساییدگی در قسمت داخلی کفه کفش است و این ناهنجاری فرد را متمایل به نشستن قورباغه ای می کند.
علل زانوی ضربدری
چاقی یا وزن زیاد، بیماری نرمی استخوان (راشیتیسم)، کف پای صاف، زمینه ارثی، شکستگی در سطوح مفصلی یا اینکه پایین و بالا مفصل دچار شکستگی شده باشد، قنداق کردن بچه ها، زود راه افتادن بچه ها، نشستن قورباغه ای، پارگی رباط جانبی داخلی زانو و کوتاهی رباط جانبی خارجی، کاهش زاویه سرو گردن استخوان ران با تنه آن، رشد بیش از حد کندیل داخلی نسبت به کندیل خارجی، کوتاهی عضله دوسررانی و ضعف عضلات همسترینگ داخلی را می توان از عوامل اصلی زانوی ضربدری نامید.
عوارض زانوی ضربدری
ظاهر ناخوشایند، کوتاهی قد، تغییر الگوی راه رفتن، آرتروز زودرس زانو، افزایش آسیب پذیری مفصل زانو، در قسمت داخلی زانو به علت کشیدگی بافت نرم در قسمت خارجی زانوبه علت نزدیک شدن استخوان درشت نی به ران و فشرده شدن این دو استخوان روی یکدیگر و نیز ایجاد ناهنجاری در پا و مچ پا (کف پای صاف و چرخش خارجی استخوان پاشنه) از جمله عوارض زانوی ضربدری هستند.
روش تشخیص زانوی ضربدری
بر اساس این مطلب که از سوی اکبرچاوشیان، متخصص حرکات اصلاحی تهیه شده و از سوی فدراسیون پزشکی ورزشی در اختیار ایسنا قرار گرفته است: زمانی فرد طاق باز می خوابد پاها را در کنارهم قرار می دهیم به طوریکه کندیل های داخلی ران درتماس باهم قرار گرفته و زانو صاف باشد، سپس با استفاده از خط کش یا کولیس فاصله بین دوقوزک داخلی را اندازه گیری می کنیم. اگر فاصله دوقوزک داخلی تا ۱.۵ سانتی متر باشد طبیعی و ناهنجاری محسوب نمی شود، ولی اگر فاصله دوقوزک داخلی ۲.۵ سانتی متر باشد، تغییر شکل ازنوع درجه یک است، اگر فاصله دو قوزک داخلی ۲.۵ تا ۵ سانتی متر باشد، تغییر شکل ازنوع درجه دو است، اگر فاصله دو قوزک داخلی ۵ تا ۷.۵ سانتی متر باشد، تغییر شکل ازنوع درجه سه است، همچنین اگر فاصله دو قوزک داخلی بیش از ۷.۵ سانتی متر باشد تغییر شکل از نوع چهار است.
پیشنهادات و حرکات اصلاحی برای زانوی ضربدری
اگر عامل این ناهنجاری چاقی یا وزن زیاد باشد بادی وزن شخص کنترل شود. اگراین ناهنجاری ناشی از کف پای صاف باشد باید حرکات اصلاحی مربوط به کف پای صاف به شخص آموزش داده شود و از کفی طبی استفاده کند. اگر عامل ناهنجاری نرمی استخوان (راشیتیسم) باشد؛ از ایستادن، نشستن و راه رفتن طولانی بچه جلوگیری شود و با مراجعه به پزشک و استفاده از انواع داروها (ویتامین D) و قراردادن بچه در مقابل نورآفتاب، تغییر شکل قابل اصلاح خواهد بود. اگر عادت به نشستن قورباغه ای دارد از نشستن به این صورت پرهیز کند و به صورت چهارزانو بنشیند و از ضربه زدن به اجسام سنگین با کناره داخلی پا خودداری کند، اگر این ناهنجاری در اثر پارگی رباط های جانبی داخلی ایجادشده باشد، تقویت عضله چهارسر ران به اصلاح ناهنجاری کمک می کند و ورزش هایی چون دوچرخه سواری و وزنه برداری مفید است.
اگرعلت ناهنجاری کوتاهی عضلات جانب خارجی و خلفی خارجی (کشنده پهن نیام و دوسررانی) باشد حرکات کششی زیر را انجام می دهیم:
الف) فرد در حالت چهار زانو نشسته با کمک دست ها، یک پا را بالا آورده و زانو رابه سینه نزدیک می کند و تنه باید حالت قائم داشته باشد.
ب) فرد درحالت نشسته با پاهای کاملا باز و دور از هم، یکی از پاها را از زمین بلندکرده و سپس آنرا از خط وسط عبور می دهد و سعی می کند آن را به پای دیگر نزدیک کند.
ج) فرد در حالت نشسته با پاهای کاملا باز سعی می کند هر دو پا را بالا آورده وسپس به صورت قیچی آن ها را تا حد ممکن از روی هم عبور دهد.
د) فرد در وضعیت خوابیده (به پشت) دست ها را به طرفین باز کند و پاها را کاملا کشیده نگه دارد و سپس سعی کند یک پا را بلندکرده و با عبور از روی بدن، آن را به پنجه های دست مخالف نزدیک کند.
ه) فرد در وضعیت خوابیده به پهلو، پاها کاملا کشیده و لبه خارجی پا روی زمین قرار می گیرد، سپس با کمک دست موافق جانب خوابیده و انقباض عضلات داخلی ساق و ران، تنه را تا حدی از زمین بلند کرده که کشش ناحیه خارجی در سراسر ران و ساق احساس شود.
همچنین اگر علت ناهنجاری ضعف عضلات جانب داخلی و خافی داخلی (نیمه غشایی، نیمه وتری، خیاطه و راست داخلی) باشد، حرکات تقویتی زیر را انجام می دهیم:
الف) فرد در حالت نشسته با پاهای کشیده و کاملا باز، عضلات چهار سر را به طریق انقباض هم طول (ایزومتریک) منقبض وسعی کند پنجه های پا را به طرف داخل بچرخاند.
ب) فرد در حالت نشسته، کف پاها را به یکدیگر چسبانده و زانوها را از هم دور کند، سپس دست ها را روی زانوها گذاشته و مقاومتی را اعمال و پس از آن با تلاش، ران ها را به هم نزدیک کند.
ج) فرد در وضعیت نشسته، زانوها خم و کف پاها روی زمین قرارمی گیرد و سپس توپ یا شی قابل انعطافی را میان دو زانو قرار داده و با فشار به آن سعی در نزدیک کردن زانوها بهم می کند.
د) فرد رو به شکم می خوابد، ساق او رابه سمت داخل می چرخانیم و در مقابل خم کردن زانو که توسط فرد صورت می گیرد درمانگر مقاومت ایجاد می کند، در این حرکت دوعضله نیمه غشایی و نیمه وتری فعال تر هستند.
ر) فرد در وضعیت نشسته با پاهای باز و دور از یکدیگر قرار می گیرد، سپس دست ها را در ناحیه جانب داخلی گذاشته و با اعمال مقاومت ران ها را به یکدیگر نزدیک می کنیم.
علل زانوی ضربدری
چاقی یا وزن زیاد، بیماری نرمی استخوان (راشیتیسم)، کف پای صاف، زمینه ارثی، شکستگی در سطوح مفصلی یا اینکه پایین و بالا مفصل دچار شکستگی شده باشد، قنداق کردن بچه ها، زود راه افتادن بچه ها، نشستن قورباغه ای، پارگی رباط جانبی داخلی زانو و کوتاهی رباط جانبی خارجی، کاهش زاویه سرو گردن استخوان ران با تنه آن، رشد بیش از حد کندیل داخلی نسبت به کندیل خارجی، کوتاهی عضله دوسررانی و ضعف عضلات همسترینگ داخلی را می توان از عوامل اصلی زانوی ضربدری نامید.
عوارض زانوی ضربدری
ظاهر ناخوشایند، کوتاهی قد، تغییر الگوی راه رفتن، آرتروز زودرس زانو، افزایش آسیب پذیری مفصل زانو، در قسمت داخلی زانو به علت کشیدگی بافت نرم در قسمت خارجی زانوبه علت نزدیک شدن استخوان درشت نی به ران و فشرده شدن این دو استخوان روی یکدیگر و نیز ایجاد ناهنجاری در پا و مچ پا (کف پای صاف و چرخش خارجی استخوان پاشنه) از جمله عوارض زانوی ضربدری هستند.
روش تشخیص زانوی ضربدری
بر اساس این مطلب که از سوی اکبرچاوشیان، متخصص حرکات اصلاحی تهیه شده و از سوی فدراسیون پزشکی ورزشی در اختیار ایسنا قرار گرفته است: زمانی فرد طاق باز می خوابد پاها را در کنارهم قرار می دهیم به طوریکه کندیل های داخلی ران درتماس باهم قرار گرفته و زانو صاف باشد، سپس با استفاده از خط کش یا کولیس فاصله بین دوقوزک داخلی را اندازه گیری می کنیم. اگر فاصله دوقوزک داخلی تا ۱.۵ سانتی متر باشد طبیعی و ناهنجاری محسوب نمی شود، ولی اگر فاصله دوقوزک داخلی ۲.۵ سانتی متر باشد، تغییر شکل ازنوع درجه یک است، اگر فاصله دو قوزک داخلی ۲.۵ تا ۵ سانتی متر باشد، تغییر شکل ازنوع درجه دو است، اگر فاصله دو قوزک داخلی ۵ تا ۷.۵ سانتی متر باشد، تغییر شکل ازنوع درجه سه است، همچنین اگر فاصله دو قوزک داخلی بیش از ۷.۵ سانتی متر باشد تغییر شکل از نوع چهار است.
پیشنهادات و حرکات اصلاحی برای زانوی ضربدری
اگر عامل این ناهنجاری چاقی یا وزن زیاد باشد بادی وزن شخص کنترل شود. اگراین ناهنجاری ناشی از کف پای صاف باشد باید حرکات اصلاحی مربوط به کف پای صاف به شخص آموزش داده شود و از کفی طبی استفاده کند. اگر عامل ناهنجاری نرمی استخوان (راشیتیسم) باشد؛ از ایستادن، نشستن و راه رفتن طولانی بچه جلوگیری شود و با مراجعه به پزشک و استفاده از انواع داروها (ویتامین D) و قراردادن بچه در مقابل نورآفتاب، تغییر شکل قابل اصلاح خواهد بود. اگر عادت به نشستن قورباغه ای دارد از نشستن به این صورت پرهیز کند و به صورت چهارزانو بنشیند و از ضربه زدن به اجسام سنگین با کناره داخلی پا خودداری کند، اگر این ناهنجاری در اثر پارگی رباط های جانبی داخلی ایجادشده باشد، تقویت عضله چهارسر ران به اصلاح ناهنجاری کمک می کند و ورزش هایی چون دوچرخه سواری و وزنه برداری مفید است.
اگرعلت ناهنجاری کوتاهی عضلات جانب خارجی و خلفی خارجی (کشنده پهن نیام و دوسررانی) باشد حرکات کششی زیر را انجام می دهیم:
الف) فرد در حالت چهار زانو نشسته با کمک دست ها، یک پا را بالا آورده و زانو رابه سینه نزدیک می کند و تنه باید حالت قائم داشته باشد.
ب) فرد درحالت نشسته با پاهای کاملا باز و دور از هم، یکی از پاها را از زمین بلندکرده و سپس آنرا از خط وسط عبور می دهد و سعی می کند آن را به پای دیگر نزدیک کند.
ج) فرد در حالت نشسته با پاهای کاملا باز سعی می کند هر دو پا را بالا آورده وسپس به صورت قیچی آن ها را تا حد ممکن از روی هم عبور دهد.
د) فرد در وضعیت خوابیده (به پشت) دست ها را به طرفین باز کند و پاها را کاملا کشیده نگه دارد و سپس سعی کند یک پا را بلندکرده و با عبور از روی بدن، آن را به پنجه های دست مخالف نزدیک کند.
ه) فرد در وضعیت خوابیده به پهلو، پاها کاملا کشیده و لبه خارجی پا روی زمین قرار می گیرد، سپس با کمک دست موافق جانب خوابیده و انقباض عضلات داخلی ساق و ران، تنه را تا حدی از زمین بلند کرده که کشش ناحیه خارجی در سراسر ران و ساق احساس شود.
همچنین اگر علت ناهنجاری ضعف عضلات جانب داخلی و خافی داخلی (نیمه غشایی، نیمه وتری، خیاطه و راست داخلی) باشد، حرکات تقویتی زیر را انجام می دهیم:
الف) فرد در حالت نشسته با پاهای کشیده و کاملا باز، عضلات چهار سر را به طریق انقباض هم طول (ایزومتریک) منقبض وسعی کند پنجه های پا را به طرف داخل بچرخاند.
ب) فرد در حالت نشسته، کف پاها را به یکدیگر چسبانده و زانوها را از هم دور کند، سپس دست ها را روی زانوها گذاشته و مقاومتی را اعمال و پس از آن با تلاش، ران ها را به هم نزدیک کند.
ج) فرد در وضعیت نشسته، زانوها خم و کف پاها روی زمین قرارمی گیرد و سپس توپ یا شی قابل انعطافی را میان دو زانو قرار داده و با فشار به آن سعی در نزدیک کردن زانوها بهم می کند.
د) فرد رو به شکم می خوابد، ساق او رابه سمت داخل می چرخانیم و در مقابل خم کردن زانو که توسط فرد صورت می گیرد درمانگر مقاومت ایجاد می کند، در این حرکت دوعضله نیمه غشایی و نیمه وتری فعال تر هستند.
ر) فرد در وضعیت نشسته با پاهای باز و دور از یکدیگر قرار می گیرد، سپس دست ها را در ناحیه جانب داخلی گذاشته و با اعمال مقاومت ران ها را به یکدیگر نزدیک می کنیم.