بیماری و مرگ و میر حیوانات در اسارت/ آیا محیط زیست بر باغ وحش‌ها نظارت کافی می‌کند؟
مرگ و میر و بیمار شدن حیوانات در باغ وحش‌ها و مراکز نگهداری حیات وحش موضوعی است که موجب ناراحتی و نگرانی دوستداران محیط زیست می‌شود. کمتر از دو هفته پیش خبر بیمار شدن هیرمان - شیر نر ایرانی باغ وحش ارم - و پیش از آن مرگ کوئین - ماده ببر - منتشر شد این در حالیست که پیش از این اخبار ناخوشایندی از وضعیت حیوانات از اهواز گرفته تا مشهد به گوش رسیده بود. در این شرایط نقش نظارتی سامان حفاظت محیط زیست اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند؛ نقشی که به گفته یک حامی حقوق حیوانات به‌خوبی ایفا نمی‌شود در حالی که سازمان محیط زیست معتقد است که باغ وحش‌ها و مراکز نگهداری از حیات وحش را پایش می‌کند.
طی سال‌های اخیر موارد مرگ و میر حیوانات در باغ وحش‌ها و مراکز نگهداری از حیات وحش در نقاط مختلف کشور از جمله تلف شدن ۷ توله شیر در باغ وحش وکیل‌آباد مشهد، مرگ یک زرافه و یک قلاده ببر در باغ وحش صفادشت، مرگ در مجموع حدود ۱۲ پستاندار دریایی در دلفیناریوم‌های تهران و تبریز و مرگ یک قلاده ماده ببر سفید، ببر بنگال و «شمسی» - ماده شامپانزه ۱۸ ساله و مادر «باران» (بچه شامپانزه معروف باغ وحش تهران) از جمله مواردی است که رسانه‌ای شده‌اند.
با این حال برخی از موارد تلفات یا بیمار شدن حیات وحش در این مراکز اطلاع‌رسانی و رسانه‌ای نمی‌شود و شاید هیچ‌گاه کسی از آن‌ها با خبر نشود. مدافعان حقوق حیوانات بر این باورند که باغ وحش‌ها برای تامین منافع خود حیوانات را عذاب می‌دهند در حالی‌که گروهی دیگر معتقدند که باغ وحش‌ها اهداف آموزشی و حفاظتی دارند و با استاندارد سازی جایگاه‌ها می‌توانند از حیوانات به‌خوبی مراقبت کنند.
سپهر سلیمی - حامی حقوق حیوانات - ضمن بیان اینکه «استاندارد باغ وحش‌ها» واژه‌ای است که توسط کارشناسان و انسان‌ها تعریف شده و براساس آن یک سری حداقل‌ها برای حیوانات در نظر گرفته شده است، به ایسنا می‌گوید: فضایی که بنابر استانداردهای تعریف شده بین‌المللی و داخلی برای نگهداری حیوانات تعریف می‌شود، بسیار کوچک‌تر از فضایی است که در طبیعت قلمرو آن گونه به حساب می‌آید. از این رو استاندارد باغ وحش‌ها از دید حقوق حیوانات یک واژه جعلی است چراکه در استفاده تجاری، کالایی و نمایشی از حیوانات استاندارد معنی ندارد و آنچه به‌عنوان استاندارد باغ وحش‌ها تعریف می‌شود، یک فریب است.
این فعال محیط زیست با اشاره به اینکه سازمان حفاظت محیط زیست برای ۸۰ مرکز نگهداری حیوانات اعم از باغ وحش، باغ پرندگان، دلفیناریوم‌ها و …مجوز فعالیت صادر کرده است، معتقد است: این سازمان در بسیاری از وظایف ابتدایی خود مانند حفاظت از منابع طبیعی و پایش مناطق حفاظت شده به‌علت کمبود بودجه و نیروی محیط‌بان نمی‌تواند به‌درستی عمل کند بنابراین پرسشی که مطرح می‌شود این است که سازمان حفاظت محیط زیست چطور می‌تواند بر عملکرد و فعالیت ۸۰ مرکز نگهداری حیوانات نظارت کافی داشته باشد؟
وی به گونه‌هایی در یک سال اخیر در تهران تلف شده‌اند، اشاره می‌کند و می‌گوید: طی یک سال گذشته حیوانات زیادی در تهران اعم از یک دلفین در دلفیناریوم تهران، یک قلاده ببر سفید در باغ وحش ارم و یک زرافه در باغ وحش صفادشت - که هر یک از گونه‌های بزرگ و شاخص بودند - تلف شدند درحالی‌که در بسیاری از موارد سازمان حفاظت محیط زیست تنها پس از تلف شدن این حیوانات از مرگ آن‌ها خبردار شد. زمانی‌که سازمان حفاظت محیط زیست نمی‌تواند نظارت کافی بر وضعیت حیوانات باغ وحش‌های بزرگ پایتخت داشته باشد چطور می‌تواند بر گونه‌های سایر مراکز نگهداری حیوانات کشور نظارت کند؟ با این حال در ایران سالانه حتی یک مرکز نگهداری حیوانات تعطیل نشده است.
سلیمی مدعی است: سازمان حفاظت محیط زیست و مراکز نگهداری از حیوانات به وضعیت سلامت و نگهداری حیوانات اهمیت چندانی نمی‌دهند چراکه شرایطی فراهم است که می‌توانند با هزینه‌ای کمتر از آنچه برای درمان حیوانات لازم است گونه‌ای را به‌راحتی جایگزین کنند.
وی ضمن اشاره به اینکه اداره نظارت بر امور حیات وحش استان تهران ۷ مرکز مهم نگهداری حیوانات استان را به‌صورت هفتگی پایش می‌کند، خاطرنشان می‌کند: از ابتدای سال جاری تاکنون ۱۹۶ مرتبه از این ۷ مرکز مهم نگهداری حیوانات از جمله باغ وحش ارم، مرکز نگهداری حیات وحش صفادشت و باغ پرندگان لویزان که انواع گوشتخواران، پستانداران و پرندگان را نگهداری می‌کنند بازدید و آن‌ها را پایش کرده‌ایم.
به عقیده وی، زمانی‌که فضای شفافی بر فعالیت مراکز نگهداری حیوانات حاکم نباشد حوادثی مانند تلفات و بیمار شدن حیوانات بارها تکرار خواهد شد.
این حامی حقوق حیوانات همچنین معتقد است که سازمان حفاظت محیط زیست باید در اعلام وضعیت حیواناتی که در این مراکز نگهداری می‌شوند صادقانه و با شفافیت بیشتری عمل و بر عملکرد آن‌ها نظارت کند. یکی از روش‌های افزایش کیفیت و دقت در نظارت می‌تواند راه‌اندازی سامانه نظارتی آنلاین باشد تا هم موارد مرگ و میر و هم موارد موالید حیوانات مشخص شود.
وی ادامه می‌دهد: در همه جای دنیا باغ وحش‌ها یکی از حلقه‌های زنجیره چهارمین تجارت سیاه پرسود دنیا یعنی قاچاق حیات وحش هستند. از این رو لازم است تعداد موالید حیوانات در این مراکز به‌شدت نظارت شوند و اگر نظارت بر باغ وحش‌ها درست و اصولی انجام شود به‌طور قطع نیمی از این مراکز به خودی خود تعطیل خواهند شد و نیمی دیگر در جهت بهبود شرایط و وضعیت نگهداری از حیوانات تلاش خواهند کرد.
سلیمی به ضرورت الزام اطلاع‌رسانی سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان دامپزشکی کشور درباره علت مرگ حیوانات در باغ وحش‌ها و سایر مراکز نگهداری حیات وحش اشاره می‌کند و می‌گوید: اعلام علت مرگ حیوانات در این مراکز جزو وظایف این سازمان‌ها است و این اطلاع‌رسانی هم برای حامیان حقوق حیوانات و هم برای عموم جامعه به‌لحاظ حفظ سلامتی بسیار حائز اهمیت است چراکه یک سری بیماری‌ها بین انسان و حیات وحش مشترک است و می‌تواند سلامتی افرادی که از این مراکز بازدید می‌کنند را تحت تاثیر قرار دهد همچنین برخی از بیماری‌هایی که حیوانات داخل این مراکز به آن‌ها مبتلا می‌شوند می‌تواند در صورت راه پیدا کردن به محیط‌های طبیعی منجربه مرگ و میر حیات وحش شود.
کرمی نیز معتقد است: راه‌اندازی سامانه نظارتی آنلاین می‌تواند به افزایش کمیت و کیفیت نظارت کمک کند اما آنچه اهمیت دارد این است که اعتمادی بین این مراکز و ادارات حفاظت محیط زیست باشد که ما در استان تهران این ارتباطات را برقرار کرده‌ایم و مسئولان فنی یا مدیران این مراکز به سرعت اتفاقاتی که رخ می‌دهد را به ما اطلاع می‌دهند.
وی ادامه می‌دهد: نصب دوربین بر قفس گونه‌های شاخص و حساس و پایش مستمر از مراکز نگهداری حیات وحش علاوه بر افزایش کیفیت پایش‌ها می‌تواند از پنهان‌کاری‌های احتمالی که در گذشته بیشتر رخ می‌داد، جلوگیری کند. باغ وحش ارم در استان تهران اقدام به نصب دوربین بر قفس گونه‌های حساس کرده است و سایر مراکز استان نیز این کار را انجام خواهند داد.
به گزارش ایسنا به نظر می‌آید که سازمان محیط زیست لازم است که نظارت بیشتری بر باغ وحش‌ها و مراکز نگهداری از حیات وحش انجام دهد و در این راه استفاده از فناوری‌های نوین می‌تواند نظارت دقیق‌تر و به‌روزتری را موجب شود که نتیجه آن کاهش آسیب وارد شده به حیوانات این مراکز است.
با این حال برخی از موارد تلفات یا بیمار شدن حیات وحش در این مراکز اطلاع‌رسانی و رسانه‌ای نمی‌شود و شاید هیچ‌گاه کسی از آن‌ها با خبر نشود. مدافعان حقوق حیوانات بر این باورند که باغ وحش‌ها برای تامین منافع خود حیوانات را عذاب می‌دهند در حالی‌که گروهی دیگر معتقدند که باغ وحش‌ها اهداف آموزشی و حفاظتی دارند و با استاندارد سازی جایگاه‌ها می‌توانند از حیوانات به‌خوبی مراقبت کنند.
سپهر سلیمی - حامی حقوق حیوانات - ضمن بیان اینکه «استاندارد باغ وحش‌ها» واژه‌ای است که توسط کارشناسان و انسان‌ها تعریف شده و براساس آن یک سری حداقل‌ها برای حیوانات در نظر گرفته شده است، به ایسنا می‌گوید: فضایی که بنابر استانداردهای تعریف شده بین‌المللی و داخلی برای نگهداری حیوانات تعریف می‌شود، بسیار کوچک‌تر از فضایی است که در طبیعت قلمرو آن گونه به حساب می‌آید. از این رو استاندارد باغ وحش‌ها از دید حقوق حیوانات یک واژه جعلی است چراکه در استفاده تجاری، کالایی و نمایشی از حیوانات استاندارد معنی ندارد و آنچه به‌عنوان استاندارد باغ وحش‌ها تعریف می‌شود، یک فریب است.
آیا نظارت سازمان محیط زیست بر باغ وحش‌ها مطلوب است؟
به گفته سلیمی مساله این است که حتی همین دستورالعمل‌هایی که سازمان حفاظت محیط زیست تحت عنوان استاندارد برای باغ وحش‌ها و مراکز نگهداری از حیوانات کشور تعریف کرده است در ۹۰ درصد از این مراکز اجرا نمی‌شود همچنین سازمان حفاظت محیط زیست نظارت کافی بر عملکرد مراکز نگهداری از حیوانات و وضعیت حیوانات نگهداری شده در آن‌ها را ندارد و نبود نظارت نه تنها باعث می‌شود مشکلات زیادی برای حیات وحش پیش‌آید بلکه موجب می‌شود این مشکلات تکرار و وضعیت نگهداری حیوانات بدتر شود.این فعال محیط زیست با اشاره به اینکه سازمان حفاظت محیط زیست برای ۸۰ مرکز نگهداری حیوانات اعم از باغ وحش، باغ پرندگان، دلفیناریوم‌ها و …مجوز فعالیت صادر کرده است، معتقد است: این سازمان در بسیاری از وظایف ابتدایی خود مانند حفاظت از منابع طبیعی و پایش مناطق حفاظت شده به‌علت کمبود بودجه و نیروی محیط‌بان نمی‌تواند به‌درستی عمل کند بنابراین پرسشی که مطرح می‌شود این است که سازمان حفاظت محیط زیست چطور می‌تواند بر عملکرد و فعالیت ۸۰ مرکز نگهداری حیوانات نظارت کافی داشته باشد؟
وی به گونه‌هایی در یک سال اخیر در تهران تلف شده‌اند، اشاره می‌کند و می‌گوید: طی یک سال گذشته حیوانات زیادی در تهران اعم از یک دلفین در دلفیناریوم تهران، یک قلاده ببر سفید در باغ وحش ارم و یک زرافه در باغ وحش صفادشت - که هر یک از گونه‌های بزرگ و شاخص بودند - تلف شدند درحالی‌که در بسیاری از موارد سازمان حفاظت محیط زیست تنها پس از تلف شدن این حیوانات از مرگ آن‌ها خبردار شد. زمانی‌که سازمان حفاظت محیط زیست نمی‌تواند نظارت کافی بر وضعیت حیوانات باغ وحش‌های بزرگ پایتخت داشته باشد چطور می‌تواند بر گونه‌های سایر مراکز نگهداری حیوانات کشور نظارت کند؟ با این حال در ایران سالانه حتی یک مرکز نگهداری حیوانات تعطیل نشده است.
سلیمی مدعی است: سازمان حفاظت محیط زیست و مراکز نگهداری از حیوانات به وضعیت سلامت و نگهداری حیوانات اهمیت چندانی نمی‌دهند چراکه شرایطی فراهم است که می‌توانند با هزینه‌ای کمتر از آنچه برای درمان حیوانات لازم است گونه‌ای را به‌راحتی جایگزین کنند.
دامپزشکی مسوول رسیدگی به حیوانات بیمار باغ وحش‌هاست
در شرایطی که برخی گونه‌های تلف شده در یک سال اخیر مربوط به باغ وحش‌های تهران هستند، محمد کرمی - رییس اداره نظارت بر امور حیات وحش استان تهران- درباره ساز و کار درمان حیوانات بیمار در مراکز نگهداری حیات وحش به ایسنا می‌گوید: زمانی‌که حیوانی در یکی از مراکز نگهداری حیات وحش بیمار می‌شود سازمان دامپزشکی به‌منظور رسیدگی به وضعیت حیوان ورود می‌کند و تمام موارد شامل تصمیم‌گیری درباره نحوه درمان و تعیین آزمایشگاه برای بررسی آزمایش‌ها به‌طور کامل برعهده سازمان دامپزشکی است.وی ضمن اشاره به اینکه اداره نظارت بر امور حیات وحش استان تهران ۷ مرکز مهم نگهداری حیوانات استان را به‌صورت هفتگی پایش می‌کند، خاطرنشان می‌کند: از ابتدای سال جاری تاکنون ۱۹۶ مرتبه از این ۷ مرکز مهم نگهداری حیوانات از جمله باغ وحش ارم، مرکز نگهداری حیات وحش صفادشت و باغ پرندگان لویزان که انواع گوشتخواران، پستانداران و پرندگان را نگهداری می‌کنند بازدید و آن‌ها را پایش کرده‌ایم.
ضرورت شفاف‌سازی عملکرد مراکز نگهداری از حیات وحش
سلیمی عملکرد سازمان حفاظت محیط در رابطه با مراکز نگهداری حیوانات را مناسب نمی‌داند و می‌گوید: سازمان حفاظت محیط زیست باید اخبار تلفات گونه‌ها و وضعیت حیواناتی که در این مراکز نگهداری می‌شوند را اعلام کند اما در بیشتر مواقع افراد به‌صورت اتفاقی از این حوادث با خبر می‌شوند و آن را به اطلاع خبرنگاران می‌رساند و تنها آن زمان است که سازمان حفاظت محیط زیست این اخبار را تایید می‌کند این در حالیست که معمولا علت مرگ یا بیماری حیوان نیز پس از آن اعلام نمی‌شود.به عقیده وی، زمانی‌که فضای شفافی بر فعالیت مراکز نگهداری حیوانات حاکم نباشد حوادثی مانند تلفات و بیمار شدن حیوانات بارها تکرار خواهد شد.
راهکارهای کاهش بیماری و تلفات حیوانات در باغ وحش‌ها
سلیمی درباره راهکارهای کاهش موارد بیمار شدن حیوانات و تلفات آن‌ها در باغ وحش‌ها و سایر مراکز نگهداری حیوانات می‌گوید: به اعتقاد ما باغ وحش خوب، باغ وحش تعطیل است اما با این‌حال اگر تصمیم بر تعطیلی کامل آن‌ها گرفته نشود، لازم است تعداد این مراکز کمتر شوند. زمانی‌که سازمان‌های متولی نمی‌توانند ۸۰ مرکز نگهداری حیوانات را به‌درستی مدیریت کنند، اولین اقدام باید ادغام این مراکز و کاهش تعداد آن‌ها باشد تا حداقل کیفیت نظارت بر آن‌ها بهبود و افزایش پیدا کند.این حامی حقوق حیوانات همچنین معتقد است که سازمان حفاظت محیط زیست باید در اعلام وضعیت حیواناتی که در این مراکز نگهداری می‌شوند صادقانه و با شفافیت بیشتری عمل و بر عملکرد آن‌ها نظارت کند. یکی از روش‌های افزایش کیفیت و دقت در نظارت می‌تواند راه‌اندازی سامانه نظارتی آنلاین باشد تا هم موارد مرگ و میر و هم موارد موالید حیوانات مشخص شود.
وی ادامه می‌دهد: در همه جای دنیا باغ وحش‌ها یکی از حلقه‌های زنجیره چهارمین تجارت سیاه پرسود دنیا یعنی قاچاق حیات وحش هستند. از این رو لازم است تعداد موالید حیوانات در این مراکز به‌شدت نظارت شوند و اگر نظارت بر باغ وحش‌ها درست و اصولی انجام شود به‌طور قطع نیمی از این مراکز به خودی خود تعطیل خواهند شد و نیمی دیگر در جهت بهبود شرایط و وضعیت نگهداری از حیوانات تلاش خواهند کرد.
سلیمی به ضرورت الزام اطلاع‌رسانی سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان دامپزشکی کشور درباره علت مرگ حیوانات در باغ وحش‌ها و سایر مراکز نگهداری حیات وحش اشاره می‌کند و می‌گوید: اعلام علت مرگ حیوانات در این مراکز جزو وظایف این سازمان‌ها است و این اطلاع‌رسانی هم برای حامیان حقوق حیوانات و هم برای عموم جامعه به‌لحاظ حفظ سلامتی بسیار حائز اهمیت است چراکه یک سری بیماری‌ها بین انسان و حیات وحش مشترک است و می‌تواند سلامتی افرادی که از این مراکز بازدید می‌کنند را تحت تاثیر قرار دهد همچنین برخی از بیماری‌هایی که حیوانات داخل این مراکز به آن‌ها مبتلا می‌شوند می‌تواند در صورت راه پیدا کردن به محیط‌های طبیعی منجربه مرگ و میر حیات وحش شود.
کرمی نیز معتقد است: راه‌اندازی سامانه نظارتی آنلاین می‌تواند به افزایش کمیت و کیفیت نظارت کمک کند اما آنچه اهمیت دارد این است که اعتمادی بین این مراکز و ادارات حفاظت محیط زیست باشد که ما در استان تهران این ارتباطات را برقرار کرده‌ایم و مسئولان فنی یا مدیران این مراکز به سرعت اتفاقاتی که رخ می‌دهد را به ما اطلاع می‌دهند.
وی ادامه می‌دهد: نصب دوربین بر قفس گونه‌های شاخص و حساس و پایش مستمر از مراکز نگهداری حیات وحش علاوه بر افزایش کیفیت پایش‌ها می‌تواند از پنهان‌کاری‌های احتمالی که در گذشته بیشتر رخ می‌داد، جلوگیری کند. باغ وحش ارم در استان تهران اقدام به نصب دوربین بر قفس گونه‌های حساس کرده است و سایر مراکز استان نیز این کار را انجام خواهند داد.
به گزارش ایسنا به نظر می‌آید که سازمان محیط زیست لازم است که نظارت بیشتری بر باغ وحش‌ها و مراکز نگهداری از حیات وحش انجام دهد و در این راه استفاده از فناوری‌های نوین می‌تواند نظارت دقیق‌تر و به‌روزتری را موجب شود که نتیجه آن کاهش آسیب وارد شده به حیوانات این مراکز است.