تهران|کتاب قاچاق؛ داستانی ادامه دار
زمانی شمار دستفروشان کتاب در محدوده خیابان انقلاب از چند نفر بیشتر نبود. شمار دستفروشان معلوم بود و کتاب‌هایی که هر کدام داشتند معلوم. بیشترشان در کار خرید و فروش کتاب‌های دست دوم کمیاب و نایاب بودند و مخاطبان کتاب هم می‌دانستند کجا دنبال چه کتابی بگردند.
اما از زمانی همه‌‌چیز کم‌کم عوض شد، از زمانی که چاپ دیجیتال به بازار آمد و فرایند تکثیر کتاب آسان‌تر شد، از زمانی که قاچاقچیان کتاب قدری حرفه‌ای‌تر به ماجرای کتاب نگاه کردند و به تکثیر کتاب‌های پرفروش موجود در بازار روی آوردند، از زمانی که شمار کتاب‌های توقیفی در دوره‌ای بیشتر شد و بسیاری از کتاب‌ها از قفسه کتابفروشی‌ها به بساط دستفروشان راه یافتند. از آن زمان روزبه‌روز شمار دستفروشان بیشتر شد و کتاب‌هایشان متنوع‌تر. حالا تعداد کسانی که در محدوده خیابان انقلاب به‌عنوان دستفروش بساط می‌کنند کم‌کم دارد از شمار خارج می‌شود. تعدادشان آن‌قدر زیادشده که حتی جایی که راسته کتابفروشان انقلاب تمام می‌شود بساط‌های کتاب همچنان ادامه دارند. از یک طرف تا خیابان ویلا و میدان فردوسی و از طرف دیگر تا بلوار کشاورز و خیابان کریمخان و خیابان مطهری و از سوی دیگر در اقصی‌نقاط شهر پراکنده‌اند؛ اتفاقی که نشان می‌دهد دستفروشی کتاب به شغلی تبدیل شده است که صرفه اقتصادی دارد و سودش آن‌قدر هست که شما در گرمای تابستان و سرمای زمستان کنار پیاده‌رو بایستید و کتاب بفروشید.
دستفروشی کتاب قاچاق نه‌تنها به یک کار سودآور تبدیل شده بلکه کم‌کم شمار کتاب‌های قاچاق آن‌قدر زیاد شده که ناشران دیدند اگر جلو این کار را نگیرند ادامه حیاتشان در معرض خطر قرار می‌گیرد خاصه اینکه قاچاقچیان کتاب به تکثیر کتاب‌هایی روی آوردند که چرخ‌های اصلی اقتصاد نشر را این کتاب‌ها می‌گردانند.
محمود آموزگار، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان در گفت‌و‌گو با همشهری می‌گوید: «ناشران در طول سال ممکن است ده‌ها کتاب چاپ کنند اما کتاب‌های پرفروش است که چرخ انتشاراتی‌ها را می‌چرخاند و هزینه‌های نشر را جبران می‌کند.»
رویه تکثیر غیرقانونی کتاب در چند سال گذشته ادامه داشت. ناشرانی که کتاب‌هایشان به شکل غیرقانونی تکثیر می‌شد شکایت‌هایی را طرح کردند اما مسئله گاهی به حکم قضایی می‌رسید و گاه نه. با این همه ماجرای تکثیر غیرقانونی کتاب‌ها همچنان ادامه داشت. پس از پیگیری چندساله شماری از ناشران کارگروه صیانت از حقوق ناشران و مؤلفان تشکیل شد که نمایندگانی از ناشران و مؤلفان ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، نیروی انتظامی و قوه قضاییه در آن حضور داشتند. نیروی انتظامی وارد ماجرا شد و حالا در هفته‌های اخیر خبر کشف انبارهای کتاب‌های قاچاق شنیده می‌شود. انبارهایی که تعداد کتاب‌های کشف شده از آنها تاکنون به چندصدهزار جلد رسیده است.
۳۳۳ هزار جلد کتاب در ۱۶ انبار
سرهنگ نوروزی جانشین پلیس اطلاعات و امنیت عمومی تهران بزرگ به همشهری می‌گوید: «زمانی پلیس به ماجرای کتاب‌های قاچاق وارد شد که ناشران گفتند انتشار غیرقانونی کتاب‌های ما وضعیت بازار کتاب را به خطر انداخته است. اطلاعاتی از ناشران گرفتیم و مجموعاً در 4 مرحله عملیات توانستیم ۳۳۳هزار جلد کتاب قاچاق کشف کنیم. مجموع انبارهایی که در دو سه هفته گذشته کتاب‌های قاچاق از آنها کشف شده ۱۶ انبار است که در منطقه خاوران، خیابان دماوند، میدان سپاه و بقیه هم در انبارهای خیابان‌های فرعی انقلاب بوده است.»
سرهنگ نوروزی درباره سرشاخه‌ها و متهمان اصلی پرونده قاچاق کتاب می‌گوید: «اسم‌ها را فعلاً از ما نخواهید چون عملیات هنوز تمام نشده و اعلان اسم‌ها شاید سبب شود که بعضی از شبکه‌ها لو برود و نتوانیم انبارهای باقی‌مانده را کشف کنیم. عملیات تا انهدام کامل شبکه تکثیر و توزیع غیرقانونی کتاب ادامه خواهد داشت.»
محمود آموزگار در نشست خبری که عصر دوشنبه هفتم آبان به مناسبت کشف انبارهای کتاب قاچاق در محل اتحادیه برگزار شد، گفت: «این شبکه حدود ۹۰۰ بساطی را در تهران پوشش می‌داد. علاوه بر آنها تعدادی از کتابفروشی‌های سطح شهر تهران هم از طریق همین شبکه تغذیه می‌شدند اما طرف اصلی معامله این شبکه غیرقانونی تکثیر و قاچاق کتاب، کتابفروشی‌های شهرستان‌ها بوده است. شبکه‌ای بسیار وسیع که عمدتا توزیعش در شهرستان‌ها و از کانال‌هایی مانند کتابفروشی‌ها انجام می‌شد، مبادرت به تولید و تکثیر انبوهی از کتاب‌ها به‌صورت غیرقانونی می‌کردند و می‌توان گفت اصلی‌ترین هدف این شبکه ریختن آهک پای درخت نشر بوده است به این معنا که حاشیه امنیت دیگر برای کسانی که به‌صورت قانونی اقدام به تالیف، ترجمه و انتشار آثار می‌کنند وجود نداشته باشد.»
ناشران قلابی
اگر گذرتان به خیابان انقلاب افتاده باشد حتماً در پیاده‌رو صدای کسانی را شنیده‌اید که در کنار پایان‌نامه و مقاله آی. اس.آی، پیشنهاد انتشار کتاب می‌دهند. اخیراً حتی پیامک‌هایی نظیر برخورداری از مجوز نشر و تسهیلات اهل قلم نیز از سامانه‌های عمومی ارسال می‌شود. ناشرانی که با کسب مجوز توانسته‌اند از تسهیلات برخوردار شوند و در اوضاع خراب بازار کاغذ توانسته‌اند کاغذ با ارز دولتی بگیرند و با آن کتاب‌های دیگران را چاپ کنند و فقط بر میزان سودشان بیفزایند. رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان در ادامه حرف‌هایش به همشهری می‌گوید: «الان تعداد زیادی هستند که کار خدمات نشر انجام می‌دهند. مؤلف به این ناشران مراجعه می‌کند. فارغ از اینکه چه اثری تألیف کرده ناشر کارش را به ازای دریافت هزینه کاغذ و چاپ به اضافه هزینه‌هایی مثل استفاده از امتیاز نشر و... منتشر می‌کند بدون آنکه تعهدی برای توزیع یا ارائه اثر داشته باشد.» ردپای این ناشران در ماجرای قاچاق کتاب هم دیده می‌شود که به گفته آموزگار، تاکنون 3 واحد صنفی متعلق به این ناشران پلمب شده است. رئیس اتحادیه ناشران می‌گوید: «اینها ناشر نیستند، ناشر کسی است که کار خلاقانه انجام می‌دهد. نویسنده را کشف می‌کند. کار به او سفارش می‌دهد یا از میان کارهای او اثر مناسب خودش را انتخاب می‌کند و این کتاب را به بهترین شکل ارائه و پخش می‌کند. در عین اینکه نشر جنبه اقتصادی هم دارد. با این نشانی‌ها چند ناشر را می‌توانید با چنین مشخصه‌هایی پیدا کنید؟»
پای لنگ قانون
بخشی از ماجرای قاچاق و تکثیر غیرقانونی کتاب به فقدان ضوابط نشر برمی‌گردد. عجیب اینجاست که در کشف‌های اخیر شبکه قاچاق کتاب شماری از این تکثیرکنندگان توانسته بودند برای تکثیر غیرقانونی کتاب از کاغذ با ارز دولتی استفاده کنند. رئیس اتحادیه ناشران می‌گوید: «واقعیت این است که صدور مجوز نشر از رویه سهلی تبعیت می‌کند و چندان ضابطه‌مند نیست.یکی از گام‌های اصلی برای بهبود وضعیت نشر ساماندهی اعطای مجوز نشر است که هر کسی بدون سابقه روشن یا وضعیت نتواند مجوز بگیرد.» در عین حال یکی دیگر از شایعات شنیده شده برای اعطای مجوز به این ناشران و ادامه فعالیت آنها و نیز توزیع کتاب‌های قاچاق در نمایشگاه‌های استانی شماری از کارمندان وزارت ارشاد نیز با آنها همکاری کرده‌اند چرا که امکان گسترش و ادامه چنین شبکه‌ای بدون بهره‌مندی از مجوزهای رسمی بعید به‌نظر می‌رسد. سرهنگ نوروزی در پاسخ به پرسش ما در این‌باره می‌گوید: «هنوز در این مقوله به چیزی نرسیده‌ایم و تا نرسیم واقعاً نمی‌توانیم به کسی اتهام بزنیم اما در حال بررسی این مسئله هستیم.» رئیس اداره کتاب نیز در این‌باره می‌گوید: «اتهاماتی در این‌باره مطرح شده و مشغول بررسی آنها هستیم.» تکثیر غیرقانونی کتاب تمام نخواهد شد. به هر حال تا کتاب هست و تکثیر و توزیع کتاب می‌تواند کاری به صرفه باشد کسانی هم هستند که به تکثیر غیرقانونی کتاب می‌پردازند. بخشی از ماجرا ریشه در مسائل فرهنگی دارد. مخاطبان کتاب باید به این باور برسند که به هیچ‌وجه کتاب‌هایی را که به شکل غیرقانونی تکثیر شده‌اند از دستفروشان خریداری نکنند. بخشی دیگر نیز به خلأهای قانونی برمی‌گردد. تا زمانی که قوانین آن‌قدر سختگیرانه نباشد که تکثیر غیرقانونی کتاب جرم تلقی شود سوداگران کتاب به‌خود اجازه می‌دهند که بارها چنین جرمی را مرتکب شوند.
دستفروشی کتاب قاچاق نه‌تنها به یک کار سودآور تبدیل شده بلکه کم‌کم شمار کتاب‌های قاچاق آن‌قدر زیاد شده که ناشران دیدند اگر جلو این کار را نگیرند ادامه حیاتشان در معرض خطر قرار می‌گیرد خاصه اینکه قاچاقچیان کتاب به تکثیر کتاب‌هایی روی آوردند که چرخ‌های اصلی اقتصاد نشر را این کتاب‌ها می‌گردانند.
محمود آموزگار، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان در گفت‌و‌گو با همشهری می‌گوید: «ناشران در طول سال ممکن است ده‌ها کتاب چاپ کنند اما کتاب‌های پرفروش است که چرخ انتشاراتی‌ها را می‌چرخاند و هزینه‌های نشر را جبران می‌کند.»
رویه تکثیر غیرقانونی کتاب در چند سال گذشته ادامه داشت. ناشرانی که کتاب‌هایشان به شکل غیرقانونی تکثیر می‌شد شکایت‌هایی را طرح کردند اما مسئله گاهی به حکم قضایی می‌رسید و گاه نه. با این همه ماجرای تکثیر غیرقانونی کتاب‌ها همچنان ادامه داشت. پس از پیگیری چندساله شماری از ناشران کارگروه صیانت از حقوق ناشران و مؤلفان تشکیل شد که نمایندگانی از ناشران و مؤلفان ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، نیروی انتظامی و قوه قضاییه در آن حضور داشتند. نیروی انتظامی وارد ماجرا شد و حالا در هفته‌های اخیر خبر کشف انبارهای کتاب‌های قاچاق شنیده می‌شود. انبارهایی که تعداد کتاب‌های کشف شده از آنها تاکنون به چندصدهزار جلد رسیده است.
۳۳۳ هزار جلد کتاب در ۱۶ انبار
سرهنگ نوروزی جانشین پلیس اطلاعات و امنیت عمومی تهران بزرگ به همشهری می‌گوید: «زمانی پلیس به ماجرای کتاب‌های قاچاق وارد شد که ناشران گفتند انتشار غیرقانونی کتاب‌های ما وضعیت بازار کتاب را به خطر انداخته است. اطلاعاتی از ناشران گرفتیم و مجموعاً در 4 مرحله عملیات توانستیم ۳۳۳هزار جلد کتاب قاچاق کشف کنیم. مجموع انبارهایی که در دو سه هفته گذشته کتاب‌های قاچاق از آنها کشف شده ۱۶ انبار است که در منطقه خاوران، خیابان دماوند، میدان سپاه و بقیه هم در انبارهای خیابان‌های فرعی انقلاب بوده است.»
سرهنگ نوروزی درباره سرشاخه‌ها و متهمان اصلی پرونده قاچاق کتاب می‌گوید: «اسم‌ها را فعلاً از ما نخواهید چون عملیات هنوز تمام نشده و اعلان اسم‌ها شاید سبب شود که بعضی از شبکه‌ها لو برود و نتوانیم انبارهای باقی‌مانده را کشف کنیم. عملیات تا انهدام کامل شبکه تکثیر و توزیع غیرقانونی کتاب ادامه خواهد داشت.»
محمود آموزگار در نشست خبری که عصر دوشنبه هفتم آبان به مناسبت کشف انبارهای کتاب قاچاق در محل اتحادیه برگزار شد، گفت: «این شبکه حدود ۹۰۰ بساطی را در تهران پوشش می‌داد. علاوه بر آنها تعدادی از کتابفروشی‌های سطح شهر تهران هم از طریق همین شبکه تغذیه می‌شدند اما طرف اصلی معامله این شبکه غیرقانونی تکثیر و قاچاق کتاب، کتابفروشی‌های شهرستان‌ها بوده است. شبکه‌ای بسیار وسیع که عمدتا توزیعش در شهرستان‌ها و از کانال‌هایی مانند کتابفروشی‌ها انجام می‌شد، مبادرت به تولید و تکثیر انبوهی از کتاب‌ها به‌صورت غیرقانونی می‌کردند و می‌توان گفت اصلی‌ترین هدف این شبکه ریختن آهک پای درخت نشر بوده است به این معنا که حاشیه امنیت دیگر برای کسانی که به‌صورت قانونی اقدام به تالیف، ترجمه و انتشار آثار می‌کنند وجود نداشته باشد.»
ناشران قلابی
اگر گذرتان به خیابان انقلاب افتاده باشد حتماً در پیاده‌رو صدای کسانی را شنیده‌اید که در کنار پایان‌نامه و مقاله آی. اس.آی، پیشنهاد انتشار کتاب می‌دهند. اخیراً حتی پیامک‌هایی نظیر برخورداری از مجوز نشر و تسهیلات اهل قلم نیز از سامانه‌های عمومی ارسال می‌شود. ناشرانی که با کسب مجوز توانسته‌اند از تسهیلات برخوردار شوند و در اوضاع خراب بازار کاغذ توانسته‌اند کاغذ با ارز دولتی بگیرند و با آن کتاب‌های دیگران را چاپ کنند و فقط بر میزان سودشان بیفزایند. رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان در ادامه حرف‌هایش به همشهری می‌گوید: «الان تعداد زیادی هستند که کار خدمات نشر انجام می‌دهند. مؤلف به این ناشران مراجعه می‌کند. فارغ از اینکه چه اثری تألیف کرده ناشر کارش را به ازای دریافت هزینه کاغذ و چاپ به اضافه هزینه‌هایی مثل استفاده از امتیاز نشر و... منتشر می‌کند بدون آنکه تعهدی برای توزیع یا ارائه اثر داشته باشد.» ردپای این ناشران در ماجرای قاچاق کتاب هم دیده می‌شود که به گفته آموزگار، تاکنون 3 واحد صنفی متعلق به این ناشران پلمب شده است. رئیس اتحادیه ناشران می‌گوید: «اینها ناشر نیستند، ناشر کسی است که کار خلاقانه انجام می‌دهد. نویسنده را کشف می‌کند. کار به او سفارش می‌دهد یا از میان کارهای او اثر مناسب خودش را انتخاب می‌کند و این کتاب را به بهترین شکل ارائه و پخش می‌کند. در عین اینکه نشر جنبه اقتصادی هم دارد. با این نشانی‌ها چند ناشر را می‌توانید با چنین مشخصه‌هایی پیدا کنید؟»
پای لنگ قانون
بخشی از ماجرای قاچاق و تکثیر غیرقانونی کتاب به فقدان ضوابط نشر برمی‌گردد. عجیب اینجاست که در کشف‌های اخیر شبکه قاچاق کتاب شماری از این تکثیرکنندگان توانسته بودند برای تکثیر غیرقانونی کتاب از کاغذ با ارز دولتی استفاده کنند. رئیس اتحادیه ناشران می‌گوید: «واقعیت این است که صدور مجوز نشر از رویه سهلی تبعیت می‌کند و چندان ضابطه‌مند نیست.یکی از گام‌های اصلی برای بهبود وضعیت نشر ساماندهی اعطای مجوز نشر است که هر کسی بدون سابقه روشن یا وضعیت نتواند مجوز بگیرد.» در عین حال یکی دیگر از شایعات شنیده شده برای اعطای مجوز به این ناشران و ادامه فعالیت آنها و نیز توزیع کتاب‌های قاچاق در نمایشگاه‌های استانی شماری از کارمندان وزارت ارشاد نیز با آنها همکاری کرده‌اند چرا که امکان گسترش و ادامه چنین شبکه‌ای بدون بهره‌مندی از مجوزهای رسمی بعید به‌نظر می‌رسد. سرهنگ نوروزی در پاسخ به پرسش ما در این‌باره می‌گوید: «هنوز در این مقوله به چیزی نرسیده‌ایم و تا نرسیم واقعاً نمی‌توانیم به کسی اتهام بزنیم اما در حال بررسی این مسئله هستیم.» رئیس اداره کتاب نیز در این‌باره می‌گوید: «اتهاماتی در این‌باره مطرح شده و مشغول بررسی آنها هستیم.» تکثیر غیرقانونی کتاب تمام نخواهد شد. به هر حال تا کتاب هست و تکثیر و توزیع کتاب می‌تواند کاری به صرفه باشد کسانی هم هستند که به تکثیر غیرقانونی کتاب می‌پردازند. بخشی از ماجرا ریشه در مسائل فرهنگی دارد. مخاطبان کتاب باید به این باور برسند که به هیچ‌وجه کتاب‌هایی را که به شکل غیرقانونی تکثیر شده‌اند از دستفروشان خریداری نکنند. بخشی دیگر نیز به خلأهای قانونی برمی‌گردد. تا زمانی که قوانین آن‌قدر سختگیرانه نباشد که تکثیر غیرقانونی کتاب جرم تلقی شود سوداگران کتاب به‌خود اجازه می‌دهند که بارها چنین جرمی را مرتکب شوند.