رگ‌های گرفته توزیع مویرگی
اخیرا خبر کمبود برخی از کالاهای مصرفی دهان به دهان می‌پیچید و مردم نگران را راهی مراکز خرید می‌کند. از طرفی دیگر هم نبود مشکل برای تامین کالاهای اساسی تیتر خبرهای اقتصادی می‌شود و مصرف کننده را دچار سردرگمی می‌کند. در یک نقطه از شهر اجناس کافی در فروشگاه‌ها موجود است و در جایی دیگر وقتی مشتریان برای خرید به فروشگاه‌ها سر می‌زدند جای خالی بعضی از کالاها را می‌بینند.
وقتی در شرایط بحرانی خبر تامین ذخیره کالای اساسی تا یک سال منتشر می‌شود و نشان می‌دهند که کالای اساسی به اندازه موجود است پس شاید بتوانیم شبکه توزیع را مسئول اتفاق‌های پیش آمده بدانیم.
شبکه توزیع، از آن دسته شبکه‌های پیچیده و مهم است که باید بابرنامه‌ریزی‌های منظمی پیگیری شود. همان‌طور که تولید کالاهای در رشد اقتصاد نقش بسیار مهم و حیاتی دارد نحوه توزیع، تاثیر قابل توجه‌ای را در اقتصاد می‌گذارد. سیستم توزیع، زمانی کارآمدی خود را ثابت می‌کند، که چه در شرایط عادی و چه در شرایط بحرانی بتواند کالا را در زمان مناسب و شرایط قابل قبول به دست صرف‌کننده برساند. چیزی که امروزه کمتر شاهد آن هستیم! متاسفانه بخشی از شبکه‌های توزیع به بهانه ترس از آینده و گران شدن مواد اولیه، عرضه موجودی خود را متوقف می‌کنند و با این روش آسیب‌های بیشماری را به بازار و مصرف‌کننده وارد می‌کنند. البته در این میان نظرات متفاوتی وجود دارد و عده‌ای مسئول شرایط کنونی را تولیدکنندگان می‌دانند و شبکه‌های توزیع را در این زمینه معاف کرده‌اند. علی قنبری، کارشناس اقتصادی از فعالیت شبکه‌های ناکارآمد توزیع کالا به «ابتکار» می‌گوید: متاسفانه ما یک شبکه توزیع نامناسب و ناکارآمد داریم که منجر به عدم دسترسی مردم به کالاهای اساسی می‌شود. در واقع می‌توانیم بگوییم ما مشکلی از نظر تولید کالا و همچنین موجودی کالای اساسی نداریم. وقتی یک شبکه ناکارآمد و ناقص باشد و نتواند نیازهای جامعه را به موقع تامین کند باعث احساس کمبود کالا می‌شود و از یک طرف میزان تقاضای مصرف‌کننده را افزایش می‌دهد و از طرفی دیگر باعث بالا رفتن قیمت کالا می‌شود. اگر وضعیتی را در نظر بگیریم که شرایط اقتصادی رو به بحران بیشتر برود مسئولیت شبکه‌های توزیع کالا بیشتر می‌شود و باید به‌گونه‌ای عمل کنند که کارآمدی‌شان را افزایش دهند و در آن زمان است که باید شبکه توزیع مویرگی در کشور راه‌اندازی شود، همچنین باید تلاش بیشتری را به کار بگیریم تا کالا به موقع و در زمان‌بندی مناسب به دست مردم برسد و از احتکار کالا در بازار و افزایش تقاضا مصرف‌کننده کاسته شود تا در نهایت جامعه احساس آرامش بیشتری کند.
وی می‌افزاید: یکی از مشکلاتی که در زمینه توزیع در حال حاضر وجود دارد بحث کامیون‌دارها و اعتصاب آن‌ها است. یکی از دلایل به وجود آمدن چنین شرایطی اعتصاب کامیون داران است که باعث شد کالاها به موقع به شهرها و مراکز توزیع نرسد. امیدوارم با حل شدن مشکل کامیون‌داران تغییراتی را در زمینه توزیع شاهدش باشیم.
قنبری از راهکاری برای بهبود شرایط توزیع می‌گوید: ما برای حل مسئله در زمینه توزیع باید راهکارهای مختلفی را به کار بگیریم. یکی از این راهکارهایی که قبلا هم به آن اشاره کردم راه‌اندازی سیستم توزیع مویرگی است تا بتوانیم در شرایط و زمان بهتر و با مناسب‌ترین قیمت کالا را به دست مصرف کننده برسانیم. نکته دیگری که باید به آن اشاره کنم این است که دولت باید بخش توزیع را برای این کار مجهز کند و خودش دخالتی در زمینه توزیع کالا نداشته باشد و تنها به نظارت کردن اکتفا کند.
مرتضی عزتی، اقتصاددان اما نظر دیگری را دارد. او مشکل را از سوی برخی تولیدکنندگان می‌داند و می‌گوید: شبکه توزیع سال‌هاست که فعالیت دارد و بر اساس روند سال‌های گذشته توزیع منطقی بوده است. اما اخیرا شوکی به بازار وارد شد که تغییراتی در انتظارات و رفتارها ایجاد کرد. زمانی که تهیه مواد اولیه گران شد تولیدکنندگانی که می‌خواستند کالایی را تولید کنند توقع داشتند که فروششان نیازشان را برای تامین مواد اولیه بعدی تامین کند. بنابراین قیمت‌ها را تغییر دادند و در بعضی از موارد برای عرضه کالا به بازار دست نگه‌داشتند تا قیمت‌ها برایشان مشخص شود. وقتی تولیدکننده کالای خود را عرضه نکند شبکه‌های توزیع چه کاری از دستشان بر می‌آید؟
وی می‌افزاید: شبکه‌های توزیع پس از تصمیم فروشنده می‌توانند اقدام به عمل کنند. وقتی تولیدکننده عرضه نکند کار راکد می‌ماند. این مشکل شبکه توزیع نیست، اما از طرفی دیگر برخی از توزیع‌کنندگان مانند فروشگاه‌ها و فروشندگان هم همین ذهنیت را ایجاد کردند و در زمانی‌که کارخانه‌ها و تولیدکنندگان کالاهای‌شان را با قیمت بالاتری به توزیع‌کنندگان دادند، آن‌ها هم برای توزیع اجناس به قیمت قبلی دست نگه داشتند. به همین دلیل در اختیار مصرف‌کننده قرار گرفتن کالا با تعلل مواجه شد. درنهایت می‌توانیم نتیجه بگیریم که بازار درگیر یک شوک شد و در عرضه مشکل خاصی وجود ندارد و به صورت منطقی روند عرضه ادامه دارد.
عزتی از بازار رقابتی میان شبکه‌های توزیع کالا می‌گوید: می‌توانیم بگوییم شبکه توزیع، تعدادی از فعالان اقتصادی که مانند تمام فعالان دیگر به دنبال سود خود هستند و اگر در جایی زیان را ببینند در برابر آن مقاومت می‌کنند. شبکه‌های توزیع به دلیل اینکه تعدادشان زیاد است و با یکدیگر رقابتی عمل می‌کنند به ندرت می‌توانند تبانی کنند و برای بازار و اقتصاد مشکل ایجاد کنند. البته شرایط زمانی تغییر پیدا می‌کند که تولیدکنندگان بزرگی باشند که شبکه‌های زیر نظر خود داشته باشند و در آن شرایط زمینه برای تبانی و در نهایت ایجاد مشکل در اقتصاد فراهم می‌شود. شبکه توزیع یک سیستم واحد نیست و از بنگاه‌های کوچک تشکیل شده است. اما در نهایت باید بگویم که شبکه توزیع ایران سیستمی رقابتی است که مشکلی برای اقتصاد به وجود نمی‌آورد. فقط بخشی از شبکه‌ها که تحت کنترل تولیدکننده‌ها انحصاری است ممکن است مشکلاتی ایجاد کند که باید با دستگاه‌های نظارتی کنترل شوند.
این اقتصاددان اعتصاب کامیون‌داران را عامل تعلل در توزیع کالا نمی‌داند و می‌گوید: در بحث اعتصاب کامیون‌داران و این ادعا که آن‌ها مانع عرضه کالا شده‌اند، باید بگویم که این‌طور نیست. اعتصاب خیلی گسترده نبوده و تنها برخی از کالاها توزیع نشده است. این اختلال عمده نبود و در بخش مصرفی و توزیع تعللی ایجاد نکرد و یک تلاطم موقتی بود.
شبکه توزیع، از آن دسته شبکه‌های پیچیده و مهم است که باید بابرنامه‌ریزی‌های منظمی پیگیری شود. همان‌طور که تولید کالاهای در رشد اقتصاد نقش بسیار مهم و حیاتی دارد نحوه توزیع، تاثیر قابل توجه‌ای را در اقتصاد می‌گذارد. سیستم توزیع، زمانی کارآمدی خود را ثابت می‌کند، که چه در شرایط عادی و چه در شرایط بحرانی بتواند کالا را در زمان مناسب و شرایط قابل قبول به دست صرف‌کننده برساند. چیزی که امروزه کمتر شاهد آن هستیم! متاسفانه بخشی از شبکه‌های توزیع به بهانه ترس از آینده و گران شدن مواد اولیه، عرضه موجودی خود را متوقف می‌کنند و با این روش آسیب‌های بیشماری را به بازار و مصرف‌کننده وارد می‌کنند. البته در این میان نظرات متفاوتی وجود دارد و عده‌ای مسئول شرایط کنونی را تولیدکنندگان می‌دانند و شبکه‌های توزیع را در این زمینه معاف کرده‌اند. علی قنبری، کارشناس اقتصادی از فعالیت شبکه‌های ناکارآمد توزیع کالا به «ابتکار» می‌گوید: متاسفانه ما یک شبکه توزیع نامناسب و ناکارآمد داریم که منجر به عدم دسترسی مردم به کالاهای اساسی می‌شود. در واقع می‌توانیم بگوییم ما مشکلی از نظر تولید کالا و همچنین موجودی کالای اساسی نداریم. وقتی یک شبکه ناکارآمد و ناقص باشد و نتواند نیازهای جامعه را به موقع تامین کند باعث احساس کمبود کالا می‌شود و از یک طرف میزان تقاضای مصرف‌کننده را افزایش می‌دهد و از طرفی دیگر باعث بالا رفتن قیمت کالا می‌شود. اگر وضعیتی را در نظر بگیریم که شرایط اقتصادی رو به بحران بیشتر برود مسئولیت شبکه‌های توزیع کالا بیشتر می‌شود و باید به‌گونه‌ای عمل کنند که کارآمدی‌شان را افزایش دهند و در آن زمان است که باید شبکه توزیع مویرگی در کشور راه‌اندازی شود، همچنین باید تلاش بیشتری را به کار بگیریم تا کالا به موقع و در زمان‌بندی مناسب به دست مردم برسد و از احتکار کالا در بازار و افزایش تقاضا مصرف‌کننده کاسته شود تا در نهایت جامعه احساس آرامش بیشتری کند.
وی می‌افزاید: یکی از مشکلاتی که در زمینه توزیع در حال حاضر وجود دارد بحث کامیون‌دارها و اعتصاب آن‌ها است. یکی از دلایل به وجود آمدن چنین شرایطی اعتصاب کامیون داران است که باعث شد کالاها به موقع به شهرها و مراکز توزیع نرسد. امیدوارم با حل شدن مشکل کامیون‌داران تغییراتی را در زمینه توزیع شاهدش باشیم.
قنبری از راهکاری برای بهبود شرایط توزیع می‌گوید: ما برای حل مسئله در زمینه توزیع باید راهکارهای مختلفی را به کار بگیریم. یکی از این راهکارهایی که قبلا هم به آن اشاره کردم راه‌اندازی سیستم توزیع مویرگی است تا بتوانیم در شرایط و زمان بهتر و با مناسب‌ترین قیمت کالا را به دست مصرف کننده برسانیم. نکته دیگری که باید به آن اشاره کنم این است که دولت باید بخش توزیع را برای این کار مجهز کند و خودش دخالتی در زمینه توزیع کالا نداشته باشد و تنها به نظارت کردن اکتفا کند.
مرتضی عزتی، اقتصاددان اما نظر دیگری را دارد. او مشکل را از سوی برخی تولیدکنندگان می‌داند و می‌گوید: شبکه توزیع سال‌هاست که فعالیت دارد و بر اساس روند سال‌های گذشته توزیع منطقی بوده است. اما اخیرا شوکی به بازار وارد شد که تغییراتی در انتظارات و رفتارها ایجاد کرد. زمانی که تهیه مواد اولیه گران شد تولیدکنندگانی که می‌خواستند کالایی را تولید کنند توقع داشتند که فروششان نیازشان را برای تامین مواد اولیه بعدی تامین کند. بنابراین قیمت‌ها را تغییر دادند و در بعضی از موارد برای عرضه کالا به بازار دست نگه‌داشتند تا قیمت‌ها برایشان مشخص شود. وقتی تولیدکننده کالای خود را عرضه نکند شبکه‌های توزیع چه کاری از دستشان بر می‌آید؟
وی می‌افزاید: شبکه‌های توزیع پس از تصمیم فروشنده می‌توانند اقدام به عمل کنند. وقتی تولیدکننده عرضه نکند کار راکد می‌ماند. این مشکل شبکه توزیع نیست، اما از طرفی دیگر برخی از توزیع‌کنندگان مانند فروشگاه‌ها و فروشندگان هم همین ذهنیت را ایجاد کردند و در زمانی‌که کارخانه‌ها و تولیدکنندگان کالاهای‌شان را با قیمت بالاتری به توزیع‌کنندگان دادند، آن‌ها هم برای توزیع اجناس به قیمت قبلی دست نگه داشتند. به همین دلیل در اختیار مصرف‌کننده قرار گرفتن کالا با تعلل مواجه شد. درنهایت می‌توانیم نتیجه بگیریم که بازار درگیر یک شوک شد و در عرضه مشکل خاصی وجود ندارد و به صورت منطقی روند عرضه ادامه دارد.
عزتی از بازار رقابتی میان شبکه‌های توزیع کالا می‌گوید: می‌توانیم بگوییم شبکه توزیع، تعدادی از فعالان اقتصادی که مانند تمام فعالان دیگر به دنبال سود خود هستند و اگر در جایی زیان را ببینند در برابر آن مقاومت می‌کنند. شبکه‌های توزیع به دلیل اینکه تعدادشان زیاد است و با یکدیگر رقابتی عمل می‌کنند به ندرت می‌توانند تبانی کنند و برای بازار و اقتصاد مشکل ایجاد کنند. البته شرایط زمانی تغییر پیدا می‌کند که تولیدکنندگان بزرگی باشند که شبکه‌های زیر نظر خود داشته باشند و در آن شرایط زمینه برای تبانی و در نهایت ایجاد مشکل در اقتصاد فراهم می‌شود. شبکه توزیع یک سیستم واحد نیست و از بنگاه‌های کوچک تشکیل شده است. اما در نهایت باید بگویم که شبکه توزیع ایران سیستمی رقابتی است که مشکلی برای اقتصاد به وجود نمی‌آورد. فقط بخشی از شبکه‌ها که تحت کنترل تولیدکننده‌ها انحصاری است ممکن است مشکلاتی ایجاد کند که باید با دستگاه‌های نظارتی کنترل شوند.
این اقتصاددان اعتصاب کامیون‌داران را عامل تعلل در توزیع کالا نمی‌داند و می‌گوید: در بحث اعتصاب کامیون‌داران و این ادعا که آن‌ها مانع عرضه کالا شده‌اند، باید بگویم که این‌طور نیست. اعتصاب خیلی گسترده نبوده و تنها برخی از کالاها توزیع نشده است. این اختلال عمده نبود و در بخش مصرفی و توزیع تعللی ایجاد نکرد و یک تلاطم موقتی بود.