جبران عقب‌ماندگی ۵۰ ساله بارش‌ها
آسیب‌شناسی‌ها حاکی از آن است که کم‌آبی از دیرباز یکی از چالش‌های اصلی در کشور به‌شمار می‌رود که به‌ویژه با کاهش بارندگی در سال‌های اخیر ملموس‌تر شده است؛ اما پاییز امسال با بارندگی‌های مساعدی آغاز شد که گرچه در مناطق شمالی کشور خساراتی به بار آورد، ولی به‌گفته برخی کارشناسان این تغییرات توانسته عقب‌ماندگی بارندگی‌ها را تا حدودی جبران کند؛ چرا که به زعم آنان بارش‌های اخیر توانسته است عقب‌ماندگی بارندگی در دو حوزه «فلات مرکزی»، «دریای خزر» و «قره‌قوم» را جبران کند، ضمن اینکه بارش در حوضه‌های «مرزی شرق» و «خلیج‌فارس و دریای عمان» نیز به سطح بارش‌های سال گذشته رسیده است. براساس داده‌های آماری بارش‌های جوی از اول پاییز امسال تا ۲۰ مهر جاری نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت در ۵۰ سال اخیر، ۵/ ۵۳ درصد افزایش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته، ۸/ ۱۰ درصد افت داشته‌اند. حال این سوال مطرح است که آیا بارندگی‌های اخیر می‌تواند عقبگرد ریزش‌های جوی در کشور را جبران کند؟ به‌گفته متولیان نیرو این میزان بارش‌ها تنها می‌تواند به‌صورت مقطعی بر جبران کسری ذخایر آبی کشور تاثیر بگذارد و در بلندمدت اثرات قابل‌توجهی در پی نخواهد داشت. تازه‌ترین آمارهای منتشر شده از سوی «دفتر مطالعات پایه منابع آب ایران» نشان می‌دهد در سال آبی جاری (اول مهر تا ۲۰ مهر) ارتفاع کل ریزش‌های جوی در کشور به ۶/ ۶ میلی‌متر رسیده است که این مقدار بارندگی نسبت به میانگین بارندگی در دوره‌های مشابه درازمدت در ۵۰ سال اخیر، ۵/ ۵۳ درصد رشد داشته است. حال با ثبت رشد در بارندگی‌ها باز هم این سوال در ذهن متبادر می‌شود که آیا افزایش بارندگی‌ها در کاهش کم‌آبی‌ها تاثیرگذار خواهد بود؟ تصمیم‌سازان نیروی کشور معتقدند کاهش یا افزایش بارندگی در دوره‌های کوتاه‌مدت چندروزه هرگز نمی‌تواند شاهدی برای جبران کم‌بارشی یا بهبود وضعیت آبی کشور باشد، با وجود این اما برخی کارشناسان بر این باورند که بهبود نسبی بارش‌ها می‌تواند نشانه‌ای از سال پربارانی باشد که در آن هم باید برای استفاده بهینه از نزولات جوی برنامه‌ریزی کرد و هم برای بحران‌های احتمالی نظیر سیل، طغیان رودخانه‌ها و راه‌بندان‌های جدی برنامه‌ریزی کرد. در همین رابطه نیز روز گذشته دبیر کمیته مدیریت بحران و پدافند غیر عامل شرکت آب منطقه‌ای تهران از افزایش احتمال بارش‌ها در استان‌های کشور باتوجه به شروع فصول پاییز و زمستان و خطر طغیان روخانه‌ها و سیلاب‌ها خبر داد.
تصویر آماری بارندگی‌ها
ارزیابی‌ها نشان می‌دهد ارتفاع کل ریزش‌های جوی از اول تا ۲۰ مهر سال آبی ۹۸-۹۷ بالغ بر ۶/ ۶ میلی‌متر بوده است. براساس آمارهای منتشر شده، بارندگی‌های سال آبی جاری هنوز نسبت به بارش‌های مدت مشابه در سال آبی گذشته (۴/ ۷ میلی‌متر) ۸/ ۱۰ درصد کاهش نشان می‌دهد. این در حالی است که این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت (۳/ ۴ میلی‌متر)، ۵/ ۵۳ درصد افزایش را ثبت کرده است. ضمنا براساس آمارهای موجود حجم بارش‌ها از اول تا ۲۰ مهر معادل ۸۷۷/ ۱۰ میلیارد مترمکعب بوده است. در این میان پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی نیز نشان می‌دهد که پاییز امسال نسبت به سال قبل پرباران‌تر خواهد بود. اما حوضه‌های آبریز اصلی کشور از اول تا ۲۰ مهر در چه شرایطی به سر برده‌اند؟ بررسی میزان ریزش‌های جوی در سال آبی جاری به تفکیک ۶ حوضه آبریز اصلی حاکی از آن است که بارش‌های اخیر توانسته است عقب‌ماندگی بارندگی در دو حوضه «فلات مرکزی» و «قره‌قوم» را جبران کند. بارش‌ها در این دو حوضه به‌ترتیب ۴/ ۴۷ و ۲/ ۴۲۲ درصد نسبت به سال قبل افزایش یافته ضمن اینکه بارش در حوضه‌های «مرزی شرق» و «خلیج‌فارس و دریای عمان» نیز به سطح بارش‌های سال گذشته رسیده است. بر این اساس هنوز بارش‌های جوی در دو حوضه بارندگی «دریای خزر» و «دریاچه ارومیه» کمتر از سال گذشته است و بارندگی آنها به‌ترتیب ۹/ ۲۳ درصد و ۹/ ۶۷ درصد کاهش داشته است. البته بارندگی‌های حوضه دریای خزر نسبت به متوسط ۵۰ سال اخیر رشد ۵/ ۷۱ درصدی را تجربه کرده و یکی از عوامل رشد بارندگی امسال نسبت به میانگین درازمدت بوده است. بررسی آمارها همچنین نشان می‌دهد علاوه بر رشد بارندگی‌های حوضه «دریای‌خزر» نسبت به میانگین دوره‌های مشابه ۵۰ سال اخیر، بارش‌های حوضه «فلات مرکزی» ۱۰۰ درصد و بارش‌های حوضه «قره‌قوم» نیز ۷/ ۳۰۸ درصد رشد کرده است. در مقابل اما بارندگی در حوضه‌های «خلیج‌فارس و دریای عمان» ۷/ ۶۶ درصد، «دریاچه ارومیه» ۵/ ۶۹ درصد و «مرزی شرق» ۵/ ۶۲ درصد افت داشته اما درمجموع میانگین بارش‌های جوی کشور ۵/ ۵۳ درصد نسبت به میانگین دوره‌های مشابه ۵۰ سال اخیر بهبود یافته است. البته به‌گفته تحلیلگران اقتصادی بهبود بارندگی در مقاطع کوتاه‌مدت حتی اگر قادر باشد تراز آبی کشور را بهبود بخشد، نمی‌تواند به‌منزله تامین آب موردنیاز کشور در بلندمدت باشد.