با علائم سرماخوردگی هم باید به کرونا مشکوک شد
راضیه چنگیز نائین: یک سال از اعلام اولین مورد ویروس کرونا در دنیا می‌گذرد. ویروسی که متأسفانه در ایران بحران‌ساز شده و آمار مبتلایان و درگذشتگان، روزهای سیاهی را برای مردم کشورمان رقم‌زده است. روزهایی که همچنان ادامه دارد و درصورتی‌که دستورالعمل‌های بهداشتی رعایت نشود در زمستان پیشرو با آمار تلفات بسیار زیادی روبه‌رو خواهیم بود. ویروس کرونا اگرچه به یک‌سالگی در ایران نزدیک می‌شود اما همچنان بسیاری از افراد درباره‌اش سؤالات و ابهام‌های زیادی دارند. به همین بهانه با دکتر هادی یزدانی، پزشک گفت‌وگو کرده‌ایم تا به بخشی از این ابهامات پاسخ داده شود.
هادی یزدانی پزشک عمومی اغلب عمر کاری خود در ۱۱ سال گذشته را به طبابت در مناطق محروم از خراسان جنوبی تا کردستان و از چهارمحال‌وبختیاری تا بوشهر گذرانده است. او اکنون نیز مدت یک‌سال و نیم است که به زادگاهش بازگشته و در مطب شخصی‌اش و درمانگاه‌های خصوصی و خیریه‌ی اصفهان مشغول به کار است. در ادامه گفت‌وگوی اختصاصی اصفهان امروز را با دکتر هادی یزدانی می‌خوانید.
- وضعیت کرونا در اصفهان باتوجه‌به آمارهای علوم پزشکی بحرانی است. در حال حاضر الگوی اپیدمی در استان و شهر اصفهان را می‌توان اعلام کرد؟ بیشترین دلیل شیوع کرونا در اصفهان چیست و آیا می‌توان گفت بیشتر مراجعان به مراکز درمانی از چه طریقی به این ویروس مبتلا شده‌اند؟
در کل کشور طبق آماری که اعلام می‌شود به نظر می‌رسد الگوی ابتلای کرونا خانوادگی و خوشه‌ای است که به‌سرعت قابلیت گسترش و انتقال دارد. طبیعتا اصفهان مانند تمام شهرهای کشور است. من از بیمارانی که مراجعه می‌کنند سؤال می‌کنم و می‌پرسم که نحوه ابتلایشان به چه صورت بوده و کاملا نحوه ابتلای خانوادگی را به‌صورت زنجیره‌ای می‌بینیم که از یک نفر شروع می‌شود و به بقیه منتقل می‌شود و بیشتر دلیل آن حضور در مراسم‌ها و تجمعات است.
به دلیل اینکه ما بیماری یابی فعال نداریم و خط سیر بیمار را دنبال نمی‌کنیم مانند کشورهایی همچون آلمان، کره جنوبی یا چین نمی‌توانیم به طور دقیق بگوییم افراد از چه طریق به این ویروس مبتلا شده‌اند. اما یکی از دلایل دیگری که در شهر اصفهان به‌غیراز ابتلای خوشه‌ای و خانوادگی می‌توان برای ابتلا به کرونا ذکر کرد؛ ابتلا به دلیل مسائل شغلی و کاری است. ما این مشکل را داریم که افراد ترس ازدست‌دادن شغلشان و یا ترس از مواجه با کارفرما یا رؤسایشان در ادارات دارند و علی‌رغم ابتلا به کرونا سرکار می‌روند و سبب ابتلای افراد بیشتری می‌شوند. در شهر اصفهان بخشی از این مشکل به دلیل مسائل اقتصادی است و علاوه‌برآن برخی افراد نیز بیماری را جدی نمی‌گیرند و کسب‌وکارشان در اولویت است و خیلی هم ممکن است این موضوع به مسائل اقتصادی مربوط نباشد و فرد به‌عنوان‌مثال صاحب مغازه و کسب‌وکار است و قدرت مالی کافی دارد اما وقتی می‌گوییم ممکن است با حضور در محل کار افراد بیشتری را مبتلا کنید خیلی هم برایشان اهمیتی نداشته باشد. اما برخی نیز ترس ازدست‌دادن شغلشان را دارند که این موضوع را به‌وضوح در شهر اصفهان می‌بینیم. اصفهان شهری است که مشاغل بسیاری در آن فعال هستند و نیروی کار زیادی در بخش‌های صنعتی دارد. هرگونه اهمالی در این ماجرا می‌تواند به‌راحتی باعث شیوع بیماری شود. بااین‌حال چون بیماری یابی فعالی وجود ندارد ما فقط حدس و گمان می‌زنیم و تنها می‌توانیم از افراد مبتلا سؤال کنیم.
استان اصفهان از آغاز کرونا تا امروز بیشتر وضعیتش بحرانی بوده است و در طول دو سه موجی که در بیماری ایجاد شد نسبت به سایر استان‌ها بیشتر در سطح هشدار قرار داشت. درباره استان اصفهان در فاز اول بحران کرونا یعنی اسفندماه دو مورد انتخابات و مجاورت با شهر قم را می‌بینیم. در ابتدا شهر کاشان به دلیل نزدیکی با شهر قم بیشتر از سایر شهرها درگیر بحران کرونا شد و بحث انتخابات که در شهر اردستان موج ابتلای عظیمی ایجاد کرد. هم چنین در موج اول در عید نوروز مسیرها به سمت اصفهان که شهری گردشگری است بسته نشد و کاملا شهر پذیرای مسافران بود هرچند مثل قبل تمهیدات پذیرایی از مسافرین آماده نبود ولی ممانعتی هم ایجاد نشد.
- یکی از تصورات غلط که در میان مردم وجود دارد این است که زدن ماسک برای عدم ابتلا به کرونا کافی است؟ آیا ماسک به‌تنهایی مصونیت می‌آورد؟
خیر ماسک به‌تنهایی مصونیت نمی‌آورد. یک زمانی اعلام شد که در شهر اصفهان 75 درصد مردم ماسک می‌زنند و استان اصفهان در سطح کشور از جهت ماسک زدن اول است. این 75 درصد یعنی از هر 4 نفر 3 نفر ماسک می‌زنند واقعا مشاهده عینی این نبود و اکنون در نهمین ماهی که از اعلام رسمی این بحران می‌گذرد هنوز بسیاری از افراد قبول نکردند که چیزی به نام کرونا وجود دارد. هنوز ما روزانه مورد پرسش قرار می‌گیریم که آیا واقعا چنین چیزی وجود دارد یا اینکه ساختگی بوده و بازی جدیدی است که در دنیا طراحی شده. در اصل ماسک زدن هنوز مشکل داریم و بسیاری از افراد ماسک نمی‌زنند و با توصیه‌های اخلاقی و سفارش هم این موضوع حل نمی‌شود و باید جریمه‌ها و محرومیت‌های اجتماعی به‌صورت جدی برای افرادی که ماسک نمی‌زنند تعیین شود. کیفیت ماسک‌ها، نوع ماسک زدن هم با اهمیت است. ماسک‌هایی که در اختیار مردم است گاهی درست استفاده نمی‌شود و نحوه ماسک زدن مردم خیلی شبیه شوخی است و می‌بینیم که برخی ماسک را زیر لب، چانه یا حتی بینی می‌گذارند که هیچ حفاظتی برای فرد ایجاد نمی‌کند. زدن ماسک به‌تنهایی هم اگر استاندارد باشد و درست هم زده شود بازهم به‌تنهایی هیچ حفاظتی ایجاد نمی‌کند. این باید در کنار عواملی همچون فاصله‌گذاری اجتماعی، شستن دست‌ها، قرنطینه افراد بیمار، بیماری یابی فعال و پیداکردن خط سیر بیماران باشد تا مجموعه اینها بتواند فرد را در معرض خطر کم‌تری قرار دهد.
- دیگر تفکری که میان مردم جاافتاده این است که بدن فرد پس از ابتلا به کرونا آنتی‌بادی تولید می‌کند و بدن بیمار را نسبت به این ویروس مقاوم می‌کند این تفکر تا چه حد درست است؟
ابتدای کرونا در دنیا تصوری بود که اگر آنتی‌بادی در بدن فرد ایجاد شود ممکن است که آنتی‌بادی مصونیت دائمی پیدا کند پیرو همین بحث بود که بحث ایمنی جمعی یا گله‌ای رایج شد و برخی از کشورها مانند سوئد هم براساس همین ادعا سیاست‌گذاری رویارویی با این ویروس را بنا نهادند. این تصور اشتباهی است اکنون پس از 9 ماه می‌توان گفت که خیر این آنتی‌بادی ایمنی در بدن فرد ایجاد نمی‌کند و فرد ممکن است دو تا سه ماه بعد بازهم در خطر ابتلای مجدد به کرونا قرار بگیرد در این مدت بحث جدیدی که مطرح شده بحث ری اکتیویشن یعنی فعال‌شدن مجدد ویروس در بدن فرد است. این تصور باید شکسته شود که اگر من یک‌بار مبتلا به کرونا شده‌ام دیگر مبتلا نمی‌شوم. این تصور اشتباه و فوق‌العاده خطرناکی است چرا که هم خود فرد و هم دیگران را در معرض خطر بیشتری قرار می‌دهد.
- تاکنون مراجعانی با ابتلای بیش از یک‌بار به کووید 19 داشته‌اید؟
بله نمی‌گویم به‌کرات ولی افرادی بوده‌اند که از نظر بالینی دو بار تشخیص دادیم که فرد مبتلا شده است و فردی بوده که دوباره پی سی آر مثبت داشته و قطعا می‌توانیم بگوییم که مجدد به کووید 19 مبتلا شده است.
- آیا ویروس کرونا قوی‌تر شده است؟
بحثی که چند ماه پیش مطرح شد این بود که به‌احتمال زیاد ویروس دچار جهش‌هایی شده که سرایت آن را بیشتر کرده و کشندگی را کم‌تر کرده است. اگر ویروس را به‌عنوان یک ویروس زنده در نظر بگیریم کاملا منطقی است که رفتارش را تغییر داده باشد چرا که اگر قدرت کشندگی ویروس بیشتر شود طبیعتا میزبان خودش را از بین می‌برد و قدرت سرایت به افراد دیگر را کم‌تر می‌کند و این ویروس اگر قدرت کشندگی خیلی بالایی داشته باشد از بدن میزبانی به میزبان دیگر نمی‌تواند انتقال پیدا کند و سریع‌تر می‌توان مهارش کرد چرا که افرادی که مبتلا می‌شوند می‌میرند و افراد جدید کم‌تر ممکن است در معرض ابتلا قرار بگیرند پس به‌صورت هوشمند این قدرت سرایت بیشتر شده و احتمالا میزان کشندگی کم‌تر شده است.
- چرا ایران موفق نشده پاندمی کرونا را مهار کند؟ چه اقداماتی باید انجام می‌شد که نشد و چه اقداماتی در آینده باید انجام شود که شرایط مهار شود؟
این پرسش بسیاری از کارشناسان در حوزه‌های مختلف از حوزه‌های اجتماعی گرفته تا بهداشت و درمان و سیاست‌گذاران کشور و مدیران و... است. سؤالشان این است که چرا ما موفق به مهار این ویروس نشدیم چه اتفاقی افتاد؟ به نظر من مجموعه علل و عواملی در این موضوع نقش داشته‌اند. در فاز ابتدایی بحران انکار وجود بحران باعث ایجاد این مسئله شد شاید اگر این انکار اتفاق نیفتاده بود می‌شد با قرنطینه چند شهر و استان اجازه گسترش و پخش ویروس را در کل کشور ندهیم. مسئله بعدی اینکه با بروکراسی اداری ناکارآمد، فرتوت و کاملا سنگین که برای هر تصمیمی باید چندین اداره، شرکت، مجموعه و ... دورهم جمع شوند که یک تصمیم بگیرند و بعد هم آن تصمیم ضمانت اجرایی داشته باشد یا نداشته باشد نمی‌توان بحران را مدیریت کرد. مدیریت بحران مدیریتی سخت است که باید یک مدیریت واحد باشد و تمام اجزا باید گوش‌به‌فرمان آن مدیریت باشند و آن مجموعه مدیریت هم بداند که قرار است چه کاری انجام دهد. علت دیگر به نظر من عدم اعتماد میان مردم و حاکمیت است. عدم اعتماد بین حاکمیت و مردم باعث می‌شود بسیاری از انرژی‌ها خنثی شود و مسئله‌ای دیگر هم مسئله تحریم‌هاست. به دلیل تحریم‌ها قدرت اقتصادی حکومت پایین آمده است. زمانی که قدرت اقتصادی پایین باشد حکومت نمی‌تواند سیاست‌های قرنطینه را سفت‌وسخت اعمال کند و از آن طرف سیاست‌های حمایتی داشته باشد.
- با شروع فصل سرما تشخیص کرونا از آنفلوانزا و سرماخوردگی دشوار است مردم چطور متوجه شوند که به کرونا مبتلا شده‌اند؟
ما امسال در اواسط اپیدمی کرونا چیزی به نام سرماخوردگی و آنفلوانزا نداریم هرکسی که با علائم خفیف یا شدید تنفسی مراجعه کرد باید فرض را بر کووید بگذاریم و دستورالعمل‌های بستری یا سرپایی انجام دهیم. این نکته خیلی مهم است که هرکسی با علائمی که سال‌های قبل مراجعه می‌کرد و آنفلوانزا یا سرماخوردگی تشخیص داده می‌شد الان بایستی فرض را بر کووید بگذارد و قرنطینه و درمان‌های مخصوص خودش را انجام دهد تا زنجیره این انتقال شکسته شود. نهایتا اگر آنفلوانزا را برای بیمار کووید تشخیص دهیم ضرری نمی‌کند اما اگر برعکسش باشد، هم ممکن است به بیمار آسیب برسد و هم به شبکه اطرافیانش و گروه‌های حساس. پس هرکسی که با علائم مشابه سرماخوردگی مراجعه کند کووید تشخیص‌داده‌شده و بایستی همان دستورالعمل‌ها را برایش اجرا کنیم.
- اگر فردی مشکوک به کرونا بود سریعا به بیمارستان‌های سانتر کرونا مراجعه کند؟
اگر فردی مشکوک به علائم بود مثلا علائمی مانند سرماخوردگی داشت و یا حتی علائمی مانند ازدست‌دادن حس بویایی و چشایی داشت در وهله اول به بیمارستان‌ها و سانترهای کرونا مراجعه نکنند اول به مطب‌ها و درمانگاه‌ها مراجعه کنند و اگر تشخیص داده شد به بیمارستان‌ها و سانترهای کرونا مراجعه شود. چون اگر بیمارستان‌ها و سانترهای کرونا را شلوغ کنیم کادر درمانمان خسته می‌شوند و مشکلاتی ایجاد می‌شود؛ بنابراین هرکسی علائمی مشابه سرماخوردگی، آنفلوانزا و یا کووید داشت اول به نزدیک‌ترین پزشک مراجعه کند تا پزشک تشخیص دهد که درمان بیمار سرپایی است یا نیاز به بیمارستان دارد.
- شما پیش‌بینی می‌کنید کرونا تا چه زمانی در ایران و جهان ماندنی باشد؟
بعد از انتخابات آمریکا یک سری از شرکت‌ها مثل فایزر و مدرنا اعلام کردند که مراحل انتهایی واکسن را طی می‌کنند. شاید به درمان دارویی چندان نمی‌توان امید داشت که داروی خاصی کشف و تولید شود ولی در قضیه واکسن دنیا سرمایه‌گذاری کرده‌اند حداقل می‌توان گفت واکسن‌ها حتی اگر ایمنی دائم هم نداشته باشند بتوان در سال آنها را در یک یا دو دوز یادآور تزریق کرد. اما مسئله مهم این است که این واکسن‌ها چه زمانی به ایران می‌رسد. خیلی از این کشورها که در حال تحقیق و توسعه واکسن‌ها هستند با ایران مشکلات سیاسی دارند. واقعا هنوز نمی‌توان درباره واکسن خوش‌بینانه نگاه کرد. پیش‌بینی‌ها از یک یا دو سال آینده صحبت می‌کند و به نظر می‌رسد در کل دنیا در یک سال آینده کرونا به این شدت وجود نداشته باشد. ولی اینکه در ایران کرونا چطور پیش می‌رود و چه می‌شود منوط به خودمان است و ما باید بتوانیم این بهمن عظیمی که از بیماری راه افتاده را مهار و کنترل کنیم و بعد فرایند درمان یا واکسیناسیون وارد کشور شود و بتوانیم به قضیه واکسن امید ببندیم. در حال حاضر چاره‌ای جز اینکه شرایطمان را با الزاماتی که کرونا ایجاد کرده منطبق کنیم حداقل می‌توان گفت یکی دو سال آینده کرونا ما را درگیر خود نگه خواهد داشت.
- بسیاری از مردم روند درمانی بیماری‌های خود را به دلیل ترس از کرونا متوقف کرده‌اند. آیا عدم مراجعه به پزشک و یا شروع درمان بیماری‌های مختلف به دلیل ترس از کرونا را توصیه می‌کنید.
این سؤال مهمی است چون مثلا بیمار دیابتی داریم و این بیمار می‌خواهد انسولینش را بگیرد یا طبق روال قبلی هر سه ماه مراجعه می‌کرده که آزمایش بدهد طبیعتا توصیه می‌کنیم که برای تهیه دارو فرد دیگری مراجعه کند نه بیمار و نیازی به آزمایش‌های سه‌ماهه نیست. اما کسی که درد قفسه سینه دارد و احتمال می‌دهیم که مشکل قلبی دارد این فرد حتما باید به پزشک مراجعه کند. کسی که قصد انجام عمل جراحی زیبایی دارد از نظر ما در شرایط فعلی این عمل‌ها اولویتی ندارند. راجع‌به کرونا هم اگر فرد دچار سرفه شدید یا تنگی نفس و کاهش سطح هشیاری شده حتما به پزشک مراجعه کند. مرگ‌ومیر بیمارستانی کرونا در سطح دنیا 5 در صد است و در ایران 15 درصد است. 50 درصد از بیماران ما به آی سی یو نمی‌رسند و در اورژانس یا در بخش کرونا فوت می‌کنند. یعنی اینها آن‌قدر دیر رسیده‌اند که دیگر کاری نمی‌توان برایشان انجام داد. بیمار چه کرونا چه بیماری‌های دیگر نباید اهمال کرده و دیر به پزشک مراجعه کند. طبیعتا بیماری که در حال دفع سنگ کلیه است و درد فراوانی دارد نمی‌توانیم بگوییم در خانه بنشین و درد بکش باید به بیمارستان مراجعه کند اما مثلا یک کمردرد یا چکاپ‌های غیرضروری سالیانه لازم نیست الزاما انجام شوند. هیچ توصیه خاصی نمی‌توان کرد که حتما برای همه مسائله تان مراجعه کنید و یا برعکس برای تمام مسائل مراجعه نکنید به بیمار و مشکلش بستگی دارد.
- شما و همکارانتان روزهای سخت و طاقت‌فرسایی را پشت سر گذاشته‌اید و فداکارانه در این نبرد تلاش می‌کنید، سخن شما با مردم در این روزها؟
نمی‌خواهم حرف تکراری بزنم. فقط می‌خواهم بگویم فکر نکنید مرگ فقط برای همسایه است ما هرکداممان در معرض خطر هستیم فکر نکنید که چون من جوان هستم یا بیماری زمینه‌ای و مشکل خاصی ندارم خطر از من دور است. فکر نکنید که چون ممکن است متمکن‌تر باشید یا قدرت بیشتری داشته باشید پس این بیماری از شما دور است. خیلی آماری به قضیه کرونا نگاه نکنید که مثلا 95 درصد بهبود پیدا می‌کنند و فقط 5 درصد قرار است که بمیرند ممکن است شما جزو آن 5 درصد باشید. از آن طرف ماجرا هم خیلی هراس و فوبیا نداشته باشید با واقعیت اگر قرار است مواجه بشوید عاقلانه رفتار کنید. اگر خودتان به فکر خودتان نباشید قطعا هیچ سیستمی نمی‌تواند برای شما دلسوزی بیشتری داشته باشد. تلاش کنید که در این شرایط فعلی بیمار نشوید چون واقعا ظرفیت‌های بیمارستانی و درمانی در حال اشباع است و اگر هم بیمار شدید تلاش کنید که انکارش نکنید و دیر نسبت به درمان اقدام نکنید و خیلی به افرادی با دانش‌های کاذبی تحت عنوان طب سنتی و طب ایرانی اکتفا و توجه نکنید. ما آدم‌های مدرنی هستیم که قرار است مدرن زندگی کنیم و درمان‌های روز دنیا درمان‌های استانداردی است که باید به آنها رجوع کنیم. در شرایط فعلی تلاش کنید که بیمار نشوید با فاصله‌گذاری اجتماعی، زدن ماسک و رعایت بهداشت و شستشوی دست‌ها و اگر خدای‌نکرده بیمار شدید تلاش کنید که با انکارکردن و هرگونه اهمال‌کاری، روند را سخت‌تر نکنید.
کرونا را تبدیل به انگ اجتماعی نکنیم. یکی از عواملی که سبب شده کرونا در کشورمان افزایش یابد این است که افراد بیماری خودشان را مخفی می‌کنند کرونا انگ اجتماعی نیست واقع‌بینانه با آن برخورد کنید و در مواجه با آن مسئولیت اجتماعی خود را بپذیریم.