زنده گیری، بپا نمیری!

روز گذشته ٥ رأس گورخر ایرانی حین انتقال به زیستگاه تازه جان دادند. مدیرکل دفتر حیات‌وحش و آبزیان سازمان محیط‌زیست توضیحات مبسوطی درباره چگونگی تلف‌شدن این گونه کمیاب ارایه داده که بخشی از آنها را در ادامه خواهیم آورد، اما عجیب اینجاست که کل محموله انتقالی، ١٠رأس بوده؛ یعنی نصف حیوانات حین انتقال از بین رفته‌اند. ماجرا البته تازه نیست. هفته گذشته هم تصاویری دلخراش از مرگ یک قلاده پلنگ ایرانی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که نتیجه پروژه زنده‌گیری اداره کل حفاظت محیط‌زیست بود. در این گزارش به مشکلات زنده‌گیری و دو مورد تلفات گونه‌های ارزشمند خواهیم پرداخت که به جهت عدم نظارت صحیح از بین رفته‌اند.
چطور حیوانات را زنده می‌گیرند؟
عملیات زنده‌گیری حیوانات به روش‌های مختلف شکل می‌گیرد، البته روش‌های دیگری برای قاچاق نیز وجود دارد که مواردی دردناک و غیرانسانی هستند، اما آن‌چه درباره آن می‌نویسیم، روش‌های مختلف در دنیا برای به دام انداختن حیوان در کنار حفظ سلامتی او است. این روش‌ها که توسط سازمان‌های محیط‌زیستی انجام می‌شود، به اشکال مختلف است: به دام انداختن گروهی (که عموما در محیط‌های کم‌مساحت انجام می‌شود)، کمنداندازی (برای حیواناتی نظیر گورخر)، دارتینگ و تله‌گذاری با اسلحه بیهوشی (برای شیر و پلنگ) و... در این میان روش‌هایی نظیر کمنداندازی با توجه به عوارض آن کمتر انجام می‌شود و بیشتر به روش دارتینگ عمل می‌کنند. در این روش مواد استفاده‌شده برای بیهوشی بسیار مهم هستند که باید با کمک تیم دامپزشکی مجرب انجام شود، بنابراین تلفاتی که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم یا به جهت استفاده ناصحیح حین عملیات بوده یا به نحوه نگهداری نامناسب بعد از انتقال مربوط است.
اصابت سر به جعبه
روز گذشته بعضی از سایت‌های خبری به مرگ ٥ رأس از ١٠رأس گورخر حین انتقال از منطقه توران به پارک ملی (در کویر مرکزی) اشاره داشتند و از تلف‌شدن این گونه کمیاب نوشتند. بلافاصله مجید خرازیان‌مقدم، مدیرکل دفتر حیات‌وحش و آبزیان آب‌های داخلی هم کل پروژه و علت مرگ را تشریح کرده بود. هدف زنده‌گیری این ١٠ رأس گورخر بود تا به زیستگاه تازه منتقل شوند. به گفته خرازیان مقدم، یک رأس ابتدای عملیات تلف‌شده و ٤ رأس حین انتقال به پارک ملی. از این ٤ رأس، دلیل مرگ ٢ رأس از آنها هم «اصابت سر حیوان به دیواره‌های جانبی جعبه حمل گورخر» عنوان شده! البته تاکید شده تلف‌شدن گورخر‌های دیگر که بعد از عملیات زنده‌گیری بوده، با همکاری دامپزشکی استان سمنان و نظارت سازمان حفاظت محیط‌زیست درحال بررسی است .
طناب دور گردن
دوربین گوشی موبایل دقایقی را از بیرون کشیدن لاشه یک پلنگ ایرانی از میان درختان ثبت کرده بود. حیوان تکان نمی‌خورد و همزمان یک نفر طناب از گردنش باز می‌کرد. در هر حال یا تله‌گذاری اشتباه انجام شده یا دارتینگ به شکلی نامناسب منجر به مرگ حیوان شده است. همزمان پلنگ را می‌دیدید که کشان‌کشان و بی‌جان بیرون آورده می‌شد و روی پارچه یا مشمایی قرار می‌گرفت. تصاویر بیش از اینها نبود، اما خبر همه جا پخش شد. اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان نیز در واکنش به آن اعلام کرد این پلنگ به جهت «کهولت سن» از بین رفته است. هرچند گزارش‌های میدانی نشان می‌داد این تمام ماجرا نیست. ضمن اینکه اگر سن پلنگ بالا بوده، چرا چنین ریسکی در مورد این گونه نادر به اجرا درآمده است؟