عبور آزادی از معبر مطبوعات
ایجاد فضای شایعه در رسانه‌های مختلف می‌تواند فرصت مناسبی را برای افرادی فراهم کنند که به دنبال تخریب‌های سیاسی هستند. مسئولان ما باید طاقت شنیدن بسیاری از انتقادات و حرف‌ها را داشته باشند. زمینه ایجاد شایعه زمانی فراهم می‌شود که رسانه‌های رسمی از فضای نقد و ایجاد گفت‌و‌گو پرهیز می‌کنند.
بررسی تاریخ مطبوعات در ایران نشان‌دهنده این مساله است که روزنامه‌های ما به جز زمان‌های کوتاهی از آزادی بی‌بهره یا کم‌بهره بوده‌اند. از زمان تاسیس اولین روزنامه در ایران بیش از صد و هفتاد سال می‌گذرد. در مسیر پـر فـراز و نشـیب تـاریخ مطبوعـات مشاهده می‌کنیم که مطبوعات ایران مطابق با شرایط تئوری اقتدارگرا متولد شده‌اند و در سیر رشد خود هیچگاه جز در دوره‌های تاریخی کوتاه از آزادی برخوردار نبوده‌اند.
رسانه آزاد در آزادی می‌روید
نشریات و مطبوعات از جمله مهمترین ابزارهای ارتباطی در قرن حاضر هستند که نقش بی‌بدیلی در تحقق آزادی اطلاعات در جوامع دارند. تحقق آزادی بیان و عقیده به عنوان یکی از مهمترین آرمان‌های جوامع انسانی نیز مرهون رشد و توسعه این قبیل ابزارهای ارتباطی است که همزمان با توسعه صنعت چاپ، رشد روزافزون یافته‌اند و از آن پس، آزادی این وسایل به عنوان مصادیق آزادی بیان محسوب می‌شوند. رسانه آزاد در آزادی می‌روید و آزادی نیز در بسط و بارور کردن این درخت نقش ایفا می‌کند.
علت رویگردانی مردم از مطبوعات کیفیت پایین محتوای مطبوعات و آزاد نبودن مطبوعات که منجر به خودسانسوری می‌شود، است.
بدون شک آزادی رسانه‌ها و آزادی بیان در جهان امروز یکی از شاخصه‌های قدرتمند برای ارزیابی وضعیت نظام‌های حکومتی در تعامل با ارزش‌های مدرن و مردم‌سالارانه است. رسانه‌ها نماد آزادی بیان در کشور هستند، مسئولیت حفظ ارزش‌های انسانی را هم به عهده دارند و همواره برای حمایت و گسترش این ارزش‌ها تلاش می‌کنند. این تلاش‌ها را می‌توان به طور کلان در قالب استراتژی‌هایی که در پیش می‌گیرند، جستجو کرد و به آن معنا بخشید.
نخستین آزادی در آزادی مطبوعات، آزادی بیان است اما مهم‌تر از آن، آزادی پس از بیان است. آزادی مطبوعات از ضروریات جامعه اسلامی و دموکراتیک است و لازمه آن تحول اجتماعی و درک مراتب آن توسط مردم و حاکمان است که باید به آزادی بیان توجه لازم را داشته باشند و حب و غرور را به آزادی‌خواهی بسپارند.
یکی از کارکردهای مطبوعات آگاهی دادن به مردم نسبت به اوضاع جامعه و بررسی آن و یافتن بهترین راه است. همچنین اطلاع هیات‌حاکمه از خواسته‌های طبقات مختلف مردم از دیگر کارکردهای مطبوعات است. یکی از مهمترین آثار آن نفی و طرد خودمحوری و خودکامگی است و حاکمیت افکار سالم عمومی بر اعمال دولتی است چراکه باید به دولت از طریق مطبوعات تذکر داد. آزادی مطبوعات از آزادی‌هایی است که بدون آن به دیگر آزادی‌ها نمی‌توان دست یافت. وقتی آزادی مطبوعات نباشد قطعا آزادی دیگری وجود ندارد. اگر قرار است آزادی مطبوعات داشته باشیم، باید حقوق مطبوعات را بپردازیم، چراکه محاسن بسیاری در رسالت مطبوعات است از جمله روشن‌کردن افکار عمومی، بالابردن سطح دانش و معلومات مردم و پیشرفت اهدافی که در قانون اساسی بیان شده و باید به آن بها داده شود.
در کشورهای توسعه‌یافته آزادی مطبوعات و رسانه‌ها بر این امر تاکید می‌کند که تمام مردم حق ابراز نظر، گفتن و نوشتن در رسانه‌ها را دارا هستند. اعلامیه جهانی حقوق بشر بر این امر تاکید می‌کند که هر کسی از نظر قانونی حق ابراز نظر دارد، این قانون مشتمل بر حق ابراز نظر بدون هیچ‌گونه مداخله از جانب دولت‌ها یا ذی‌نفعان است.
به اعتقاد مک کوئیل شنیدن عقاید گوناگون، تعدد آرا و نظرات، احترام به عقاید دیگـران و عـدم سـرکوب عقایـد تنهـا در شرایط تعدد مطبوعات و تحقق آزادی مطبوعات میسر خواهد بود. از دیگر سو میان آزادی مطبوعات و دموکراسی، رابطه بسیار نزدیکی وجود دارد. این آزادی تنها در دموکراسـی تحقـق می‌یابد و دموکراسی نیز بدون آزادی مطبوعات مفهوم پیدا نمی‌کند. در ایـن میان آزادی مطبوعات از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. چرا که وسیله‌ای برای محقق ساختن دیگر حقوق افراد به شمار می‌رود.
شرایط اساسی آزادی مطبوعات
آزادی مطبوعات به معنای عام، جست‌و‌جو، جمع‌آوری و کسب آزادانه اخبار و اطلاعات و عقایـد عمـومی، انتقـال و مخابره آزادانه آن‌ها، انتشار آزادانه روزنامه‌ها و پخش آزادانه برنامه‌های رادیـویی و تلویزیـونی و اینترنتـی، دریافـت و مطالعه آزادانه مطبوعات و دریافت آزادانه برنامه‌هـای مـذکور را در بـر مـی‌گیـرد. بـه ایـن ترتیـب، آزادی فعالیـت خبرنگاران، انتشار آزادانه روزنامه‌ها و مجله‌های گوناگون از طرف افراد و گروه‌هـای سیاسـی و پخـش آزادانـه و بـی‌طرفانه و واقع بینانه برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی و اینترنتی و انعکاس آزاد افکـار و عقایـد عمـومی در مطبوعـات وسایر وسایل ارتباط جمعی، از شرایط اساسی آزادی مطبوعات محسوب می‌شوند. امروز متاسفانه علی‌رغم خواست و علاقه تک‌تک مسئولان، ما جزو کشورهای عقب‌مانده در زمینه مطبوعات هستیم حتی در قیاس با کشورهای همسایه. تعطیلی رسانه‌ها باعث‌شده هیچ ثباتی در رسانه چه درخصوص مدیران آن‌ها و چه در مورد خبرنگاران وجود نداشته باشد. هرجا مطبوعات توانایی وجود داشتند، امنیت اجتماعی یک جامعه بالاتر رفته است و هر کجا مطبوعات ناتوان بوده‌اند، سطح امنیت اجتماعی پایین آمده است جنگ‌ها و کودتاها در کشورهایی اتفاق می‌افتد که مطبوعات توسعه‌نیافته دارد. تا زمانی که نتوانیم نظام صنفی و شورای عالی مطبوعات را شکل دهیم، مشکلات‌مان لاینحل باقی می‌ماند. ما در طول این 35 سال هنوز مشخص نکردیم که چه قانون جامعی در قبال مساله‌ای به نام تعطیلی رسانه داریم. در واقع همواره با توجه به شیوه نگرش دولت‌ها، تفسیر از قانون هم تغییر یافته است. در حالی که این درست نیست قانون باید پایدار باشد.
رسانه آزاد در آزادی می‌روید
نشریات و مطبوعات از جمله مهمترین ابزارهای ارتباطی در قرن حاضر هستند که نقش بی‌بدیلی در تحقق آزادی اطلاعات در جوامع دارند. تحقق آزادی بیان و عقیده به عنوان یکی از مهمترین آرمان‌های جوامع انسانی نیز مرهون رشد و توسعه این قبیل ابزارهای ارتباطی است که همزمان با توسعه صنعت چاپ، رشد روزافزون یافته‌اند و از آن پس، آزادی این وسایل به عنوان مصادیق آزادی بیان محسوب می‌شوند. رسانه آزاد در آزادی می‌روید و آزادی نیز در بسط و بارور کردن این درخت نقش ایفا می‌کند.
علت رویگردانی مردم از مطبوعات کیفیت پایین محتوای مطبوعات و آزاد نبودن مطبوعات که منجر به خودسانسوری می‌شود، است.
بدون شک آزادی رسانه‌ها و آزادی بیان در جهان امروز یکی از شاخصه‌های قدرتمند برای ارزیابی وضعیت نظام‌های حکومتی در تعامل با ارزش‌های مدرن و مردم‌سالارانه است. رسانه‌ها نماد آزادی بیان در کشور هستند، مسئولیت حفظ ارزش‌های انسانی را هم به عهده دارند و همواره برای حمایت و گسترش این ارزش‌ها تلاش می‌کنند. این تلاش‌ها را می‌توان به طور کلان در قالب استراتژی‌هایی که در پیش می‌گیرند، جستجو کرد و به آن معنا بخشید.
نخستین آزادی در آزادی مطبوعات، آزادی بیان است اما مهم‌تر از آن، آزادی پس از بیان است. آزادی مطبوعات از ضروریات جامعه اسلامی و دموکراتیک است و لازمه آن تحول اجتماعی و درک مراتب آن توسط مردم و حاکمان است که باید به آزادی بیان توجه لازم را داشته باشند و حب و غرور را به آزادی‌خواهی بسپارند.
یکی از کارکردهای مطبوعات آگاهی دادن به مردم نسبت به اوضاع جامعه و بررسی آن و یافتن بهترین راه است. همچنین اطلاع هیات‌حاکمه از خواسته‌های طبقات مختلف مردم از دیگر کارکردهای مطبوعات است. یکی از مهمترین آثار آن نفی و طرد خودمحوری و خودکامگی است و حاکمیت افکار سالم عمومی بر اعمال دولتی است چراکه باید به دولت از طریق مطبوعات تذکر داد. آزادی مطبوعات از آزادی‌هایی است که بدون آن به دیگر آزادی‌ها نمی‌توان دست یافت. وقتی آزادی مطبوعات نباشد قطعا آزادی دیگری وجود ندارد. اگر قرار است آزادی مطبوعات داشته باشیم، باید حقوق مطبوعات را بپردازیم، چراکه محاسن بسیاری در رسالت مطبوعات است از جمله روشن‌کردن افکار عمومی، بالابردن سطح دانش و معلومات مردم و پیشرفت اهدافی که در قانون اساسی بیان شده و باید به آن بها داده شود.
در کشورهای توسعه‌یافته آزادی مطبوعات و رسانه‌ها بر این امر تاکید می‌کند که تمام مردم حق ابراز نظر، گفتن و نوشتن در رسانه‌ها را دارا هستند. اعلامیه جهانی حقوق بشر بر این امر تاکید می‌کند که هر کسی از نظر قانونی حق ابراز نظر دارد، این قانون مشتمل بر حق ابراز نظر بدون هیچ‌گونه مداخله از جانب دولت‌ها یا ذی‌نفعان است.
به اعتقاد مک کوئیل شنیدن عقاید گوناگون، تعدد آرا و نظرات، احترام به عقاید دیگـران و عـدم سـرکوب عقایـد تنهـا در شرایط تعدد مطبوعات و تحقق آزادی مطبوعات میسر خواهد بود. از دیگر سو میان آزادی مطبوعات و دموکراسی، رابطه بسیار نزدیکی وجود دارد. این آزادی تنها در دموکراسـی تحقـق می‌یابد و دموکراسی نیز بدون آزادی مطبوعات مفهوم پیدا نمی‌کند. در ایـن میان آزادی مطبوعات از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. چرا که وسیله‌ای برای محقق ساختن دیگر حقوق افراد به شمار می‌رود.
شرایط اساسی آزادی مطبوعات
آزادی مطبوعات به معنای عام، جست‌و‌جو، جمع‌آوری و کسب آزادانه اخبار و اطلاعات و عقایـد عمـومی، انتقـال و مخابره آزادانه آن‌ها، انتشار آزادانه روزنامه‌ها و پخش آزادانه برنامه‌های رادیـویی و تلویزیـونی و اینترنتـی، دریافـت و مطالعه آزادانه مطبوعات و دریافت آزادانه برنامه‌هـای مـذکور را در بـر مـی‌گیـرد. بـه ایـن ترتیـب، آزادی فعالیـت خبرنگاران، انتشار آزادانه روزنامه‌ها و مجله‌های گوناگون از طرف افراد و گروه‌هـای سیاسـی و پخـش آزادانـه و بـی‌طرفانه و واقع بینانه برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی و اینترنتی و انعکاس آزاد افکـار و عقایـد عمـومی در مطبوعـات وسایر وسایل ارتباط جمعی، از شرایط اساسی آزادی مطبوعات محسوب می‌شوند. امروز متاسفانه علی‌رغم خواست و علاقه تک‌تک مسئولان، ما جزو کشورهای عقب‌مانده در زمینه مطبوعات هستیم حتی در قیاس با کشورهای همسایه. تعطیلی رسانه‌ها باعث‌شده هیچ ثباتی در رسانه چه درخصوص مدیران آن‌ها و چه در مورد خبرنگاران وجود نداشته باشد. هرجا مطبوعات توانایی وجود داشتند، امنیت اجتماعی یک جامعه بالاتر رفته است و هر کجا مطبوعات ناتوان بوده‌اند، سطح امنیت اجتماعی پایین آمده است جنگ‌ها و کودتاها در کشورهایی اتفاق می‌افتد که مطبوعات توسعه‌نیافته دارد. تا زمانی که نتوانیم نظام صنفی و شورای عالی مطبوعات را شکل دهیم، مشکلات‌مان لاینحل باقی می‌ماند. ما در طول این 35 سال هنوز مشخص نکردیم که چه قانون جامعی در قبال مساله‌ای به نام تعطیلی رسانه داریم. در واقع همواره با توجه به شیوه نگرش دولت‌ها، تفسیر از قانون هم تغییر یافته است. در حالی که این درست نیست قانون باید پایدار باشد.