حق لبخند را به زنان بهبودیافته برگردانید

از این رو نیازمند دستان حمایتگری هستند تا آنها را از سراشیبی‌ها برهاند، چرا که در جامعه نه تنها جایی ندارند و طرد شده‌اند، بلکه مورد بی مهری‌ها قرار گرفته و تجربه خشونت را بارها پشت سر می‌گذارند. بنابراین تنها مامن گرمشان خانه خورشید است. خانه خورشیدی که به عنوان اولین مرکز گذری کاهش آسیب اعتیاد زنان فعالیت خود را از بهمن ۱۳۸۵ در ناحیه ۴ منطقه ۱۲ شهرداری تهران آغاز کرده تا در محله‌ای پر آسیب مکانی برای ارائه خدمات درمانی، حمایتی، بهداشتی و آموزشی به زنان باشد. این در حالی است که این مرکز گذری کاهش آسیب اعتیاد زنان، به تنهایی کاری از دستش ساخته نیست و نیازمند حمایت‌های همه‌جانبه از طریق دستگاه‌های مختلف است تا بتواند وضعیت زنان قطع سوء‌مصرف را بهبود ببخشد. «آرمان» در این گزارش از طرفی پای درددل زنان بهبودیافته در خانه خورشید نشسته و مشکلات را از زوایه چشم آنها نگریسته و از طرف دیگر با لیلا ارشد، مدیر این خانه نیز به گفت‌وگو پرداخته است.                                                                          

بیش از 20 سال مصرف‌کننده تریاک، شیره، کراک، الکل، هروئین و شیشه بودم. الان هشت ماه و 14 روز است که پاک هستم. از طریق همسرم معتاد شدم و قرار است که توافقی از هم جدا شویم، اما چون مدرک ندارم فعلا نمی‌توانم کاری کنم. خدا را شکر بچه هم ندارم. یعنی از زمانی که فهمیدم اعتیاد دارم سعی کردم باردار نشوم. با این حال نداشتن مدرک هویتی مشکلات من را زیاد کرده است. در واقع از وقتی که خودم را پیدا کردم فهمیدم مدرک هویتی ندارم. زمان مصرف هم عقلم کار نمی‌کرد. البته هرازگاهی نگران مدرک می‌شدم و شوکی به من وارد می‌شد، اما الان داشتن مدرک برای من حرف اول را می‌زند، یعنی اگر مدرک بگیرم، انگار که چند سال پاکی دارم؛ دقیقا همین قدر به من انرژی می‌دهد. دنبالش رفتم. گفتند باید برگه کپی عسکدار بیاورید که هویت شما را ثابت کند. باید این را داشته باشی، آن را داشته باشی تا به شما مدرک بدهیم. ضمن اینکه ضامن هم باید داشته باشم. در حال حاضر هم از شغل هیچ خبری نیست. فعلا دارم در خانه خورشید مهارت زندگی را یاد می‌گیرم و یک حقوق ناچیزی بابت بسته‌بندی دارم که خیلی پایین است. مثلا یک ماه 70هزار تومان و یک ماه 40هزار تومان درآمد داشتم، اما از خانه‌خورشید ماهانه یک کارت مترو، یک بسته بهداشتی و موادغذایی خشک دریافت می‌کنم.

رویم نمی‌شود در جامعه ظاهر شوم 

20سال اعتیاد داشتم. همه نوع موادی را مصرف کردم، جز شیشه. الان نزدیک 12سال پاکی دارم. مشکل اصلی من نداشتن خانه و کاشانه است که بیشتر خانم‌های قطع مصرفی همین مشکل را دارند. حالا خانه خورشید کمکم کرده یک اتاق گرفتم و دارم زندگی می‌کنم. حتی وسایل هم خودشان به من دادند، اما تو خرج اجاره خانه ماندم. ماهی 380هزار تومان کرایه خانه کم نیست! بیرون هم نمی‌توانم کار کنم، چون اولین چیزی که می‌خواهند، عدم سوء‌مصرف مواد است. وقتی می‌بینند سابقه اعتیاد داری، اعتماد نمی‌کنند. وضع ظاهری هم که خوب نیست. دندان‌هایم همه خراب است. رویم نمی‌شود در جامعه ظاهر شوم. به ناچار در خانه‌های مردم کار می‌کنم تا خرج کرایه خانه‌ام را دربیارم. از فامیل هم چیزی نگویم بهتر است. طردم کردند و کسی تحویلم نمی‌گیرد، چون هنوز باور ندارند که پاک هستم.

صاحب‌خانه مصرف‌کننده است 

از طریق همسرم معتاد شدم. 16سال تمام اعتیاد داشتم. الان نزدیک سه سالی هست که پاکم. دو تا دختر دارم که یکی ازدواج کرده و دیگری هم از طریق بهزیستی به خانواده‌ای واگذار شده است. خودم هم دارم تو لانه موش زندگی می‌کنم که وضعیتش افتضاح است! صاحبخانه مصرف‌کننده است و مواد مصرفی خودم را مصرف می‌کند. به همین دلیل حال من هم بد می‌شود. کرایه خانه هم بالاست. باید ماهی 300 هزارتومان اجاره بدهم. بیکار هستم و دغدغه کرایه خانه امانم را بریده است. شناسنامه هم ندارم. نمی‌توانم دنبال کارای گرفتن شناسنامه بروم، چون باید از شهرستان پیگیری کنم و پول ندارم که خرج رفت و برگشت خودم را بدهم.

ازدیاد مشکلات زنان بهبودیافته با نداشتن اوراق‌هویتی 

«داستان اعتیاد زنان و درگیر شدن‌شان با سوء مصرف مواد یک داستان متفاوت و پیچیده‌تر از اعتیاد مردان است و اگر این دو جنس را بخواهیم در مقوله اعتیاد با هم مقایسه کنیم، زنان از مشکلاتی نظیر طرد خانواده، حضور در پارک‌ها، کارتن‌خوابی و... بیشتر آسیب می‌بینند. حتی رهایی و بهبودی زنان از اعتیاد هم دشواری‌های زیادی دارد، چون معمولا مردان توسط همجنسان‌شان و زنان توسط غیر هم‌ جنسانشان تشویق و ترغیب به استفاده از مواد می‌شوند.» این اظهارنظرات لیلا ارشد، مدیر مرکز گذری کاهش آسیب خانه خورشید به خبرنگار «آرمان» است. به گفته او زنان معتاد در جامعه در حال توسعه شکننده‌تر هستند و دچار انگ‌زدگی و قضاوت می‌شوند. حتی درآمدن از این شرایط و ماندگاری در درمان و سلامت‌شان هم مشکلات خاص خود را دارد. او ادامه می‌دهد: حالا ما با زنانی مواجه هستیم که همه دشواری‌ها و مشکلات را تحمل کرده و اکنون به قطع سوء مصرف مواد رسیدند، اما در این گروه همچنان مشکلات وجود دارد، یعنی انگ‌ها و قضاوت‌ها همچنان به قوت خود باقی است. حتی بیکاری و بی‌پولی وجود دارد و نداشتن یک اتاق کوچک برای زندگی و برگه‌های هویت مثل شناسنامه و کارت ملی مشکلاتشان را دوچندان کرده است. این زنان تا زمانی که مصرف‌کننده بودند، خیلی نیاز به اوراق هویتی نداشتند. آسمان سقفشان بود و زمین جای خوابشان، اما حالا دیگر چارچوب‌ها تغییر کرده و جایگاه اجتماعی‌شان عوض شده است. ارشد اضافه می‌کند: به قول زنان بهبودیافته «ما فقط مواد را کنار گذاشتیم. این در حالی است که مصرف مواد به ما کمک می‌کرد تا درد و رنج‌هایمان را نفهمیم. اگر آن موقع تحقیر و طرد می‌شدیم و مشکلاتی برایمان ایجاد می‌شد، همه را با چند پک فراموش می‌کردیم، اما حالا چه!» مدیر مرکز گذری کاهش آسیب خانه خورشید توضیح می‌دهد: آنها قرار است زندگی عادی داشته باشند و به جامعه برگردند. بنابراین مشکلات‌شان خیلی بیشتر خود را نشان می‌دهد. این در حالی است که بسیاری اوقات آنها مهارت ندارند تا مشکلات خود را حل و کنترل کنند، چون معمولا در خانواده‌ای به دنیا آمدند که اعتیاد، فروش مواد و فقر حرف اول را می‌زد و آموزش مطرح نبود. بنابراین نمی‌توانستند از والدین‌شان الگوبرداری کنند. او می‌افزاید: حالا با همه این کاستی‌ها به قطع سوء‌مصرف رسیدند و نیازمند دریافت خدمات بهداشتی و درمانی هستند. وقتی که شناسنامه و اوراق هویتی ندارند، نمی‌توانند کارت و دفترچه بهداشت داشته و از خدمات بهداشتی و درمانی مثل سونوگرافی، رادیولوژی، آزمایش و... بهره‌مند شوند. تمام این موارد هزینه‌بردار برای کسی که هیچ‌گونه امکان بیمه‌ای ندارد، شرایط را سخت‌تر می‌کند. ارشد اظهار می‌کند: اولین مورد این است که باید ظاهر زنان بهبودیافته طبیعی و معمولی باشد، اما دندان‌های خراب باعث شده که این افراد هر گونه ارتباط اجتماعی را از دست بدهند و مورد تعرض، قضاوت و خشونت قرار بگیرند. به همین دلیل حدود سه سالی است که ما با کمک دندانپزشکان داوطلب اقدام به ارائه خدمات دندانپزشکی به زنان در حال بهبودی، مبتلا به ایدز و در معرض خطر کردیم و با افزایش مواد اولیه برای خدمات دندانپزشکی به نظر می‌رسد که در آینده دچار محدودیت‌هایی خواهیم شد. علاوه بر این زنان بهبودیافته به شغل احتیاج دارند. این در حالی است که فرزندان متخصص ما از شرایط شغلی خوبی بهره‌مند نیستند. چه برسد به اشتغال زنان بهبودیافته.

دو ضامن از کجا بیاورند؟

مدیر مرکز گذری کاهش آسیب خانه خورشید عنوان می‌کند: اگر قرار است شرایط زنان بهبودیافته بهتر و در سلامت ماندگار شوند، باید اقدامات همه‌‌جانبه برایشان انجام شود. متاسفانه ما سمن‌ها در کشورمان با وجود اقدامات گسترده برای این زنان با موانع حقوقی مواجه هستیم که به راحتی کارها انجام نمی‌شود. برای مثال برای داشتن برگه هویتی زنان بهبودیافته مشکلات زیادی داریم. باید راهکارهای مناسب پیدا شود تا این زنان بتوانند از امکانات بهره‌مند شوند. او ادامه می‌دهد: از سوی دیگر، بنده هنوز نتوانستم یک وام برای زنان بهبودیافته فراهم کنم. مثلا یکی از مشکلات این است که باید این زنان دو ضامن داشته باشند. حال سوال اینجاست یک زن کارتن‌خواب و معتاد چگونه می‌تواند دو ضامن داشته باشد، در حالی که خود بنده دو ضامن برای گرفتن وام ندارم؟ آن هم برای گرفتن وام سه چهار پنج میلیونی که در شرایط فعلی نقشی در داشتن مسکن ندارد. ارشد بیان می‌کند: اکنون پول پیش یک اتاق در منطقه 12حدود 10 تا 12میلیون تومان است. با وام سه چهار پنج میلیونی چگونه می‌توان اتاق گرفت؟ این در حالی است که اجاره خانه ماهانه حدود 300 تا 400هزار تومان است. پول برق، آب و هزینه‌های زندگی هم که بماند. بنابراین نیازمندی‌های زنان بهبودیافته زیاد است. او ادامه می‌دهد: یکی از نیازهای زنان بعد از مراحل اولیه قطع سوء‌مصرف مواد این است که بتوانند در جای امنی با فرزندانشان زندگی کنند. بنابراین باید در یک خانه که هزینه آن توسط نهاد مدنی داده می‌شود، چندین زن با فرزندانشان زندگی ‌کنند، شغل داشته و با پس‌انداز درآمدشان بتوانند در آینده از پس خود بربیایند. باید مددکار اجتماعی و روان‌شناس در هفته یک روز به آنها سر بزنند، اما این اتفاق نمی‌افتد. آنچنان که همیشه خطر برگشت به اعتیاد زنان بهبودیافته را به دلیل تحقیر شدن و نادیده گرفتن تهدید می‌کند.