سریالِ غفلت، قسمتِ «خواجو»
نه یکی، نه دو تا، بلکه سه ساختمان و نه تنها حریم پل خواجو و محور تاریخی فرهنگی طبیعی اصفهان، بلکه حریم مادیِ موجود در کوچه طباطبایی را نیز نقض کرده‌اند و دیگر، دستور توقف ساخت و ساز برای یکی از این ساختمان‌ها که هنوز به ارتفاع دوتای دیگر نرسیده، نمی‌تواند آب کافی‌ای بر آتش عظیمِ این غفلت‌های پُر تکرار باشد...
روزهای ابتدایی آبان ماه یکی از دانشجویان رشتۀ معماری تماس گرفت و خبر داد: «یک ساختمان در کوچه طباطبایی دارد ساخته می‌شود که با همۀ نیمه‌کاره بودنش، حریم پل خواجو را شکسته.» خواستم با او مصاحبه کنم که گفت: «اسمی از من نبرید، ممکن است برایم دردسر درست شود»، گفتم: «اگر همه همین را بگویند چه بلایی سر این شهر می‌آید؟» گفت: «پس صبر کنید من با استادم مشورت می‌کنم و به شما خبر می‌دهم.»
گفتم پس خبر از شما و برای خواجو صبر کردم؛ مشغول شدم به پرداختن چرایی غایب شدن چند سردیس، سرقت کاشی‌های سقاخانه چهارراه نقاشی، نقض حریم خانه بروجردی‌ها، مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله و خبری دربارۀ یک محوطۀ احتمالاً باستانی که چند روزِ کاری مرا خورد و دست آخر با یک تلفن عجیب پرونده اش باز نشده، بسته شد! مشغول همین‌ها و نیز، هماهنگی برای پیگیری افتادن سایۀ تخریب بر سر مسجد کازرونی، به مزایده گذاشتن خانۀ نایب اسدالله و چندین و چند سوژه تلخ دیگر شدم که شوربختانه انگار تمامی هم ندارند.
در همین حین و بین بود که خبر خواجو، سر از یکی از پیج های اینستاگرامی درآورد: «ساخت‌وساز عجیب در مجاورت حضرت پل خواجو_خبری که معمار جوان دلسوز بهم داد_مسئولین، چه باید کرد؟»
از رسانه‌ای که برای انتشار خبر برگزیده‌شده بود، فقط همین‌قدر برمی‌آمد. دیگر منتظر نماندم. شروع کردم به گرفتن مصاحبه‌ها و مسئول پایش پل‌های تاریخی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان، اولین بود.
علی‌محمد فصیحی نائینی گفت که گزارش کارشناسی این تخلف را دهم آبان ماه نوشته و تقدیم معاونت فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی کرده است.
طاهری جواب داد: اینکه می‌نویسند شش سقف با احتساب زیرزمین است، این ساختمان هم مثل دو ساختمان کناری خود که قبلاً وجود داشتند، چهار طبقه می‌شود. من از شهرداری دراین‌باره پرس‌وجو کردم و گفتم اگر مجوزی هست به ما بدهند که هنوز نداده‌اند و در اسناد و سوابق خود اداره هم جستجو کردم و چیزی نیافتم.
او ادامه داد: نمی‌توانم قطعی بگویم اما در اسناد و سوابقی که ما بررسی کردیم به این نام (نام مالک ساختمانی که هنوز تکمیل‌نشده) و کد نوسازی، چیزی نبود. باید دید شهرداری چه می‌گوید. البته این ساختمان‌ها برِ خیابان نیست و باید دید حریم رودخانه تا کجاست اما موضوع قابل بررسی است.
پرسیدم: ساختمانی که بعد از فلکه فیض و اول خیابان آپادانا در حال ساخت است، چطور؟ طاهری توضیح داد: این ساختمان از حریم رودخانه خارج است. یک‌بار آن را متوقف کردیم اما مشخص شد که در حریم نیست. این‌طور وقت‌ها مالکان از ما شکایت می‌کنند که چرا کار را معطل کردید و خسارت‌های کلان می‌خواهند به همین خاطر باید چیزی باشد که به آن چنگ بزنیم وگرنه حرفمان از اعتبار می‌افتد.
گفتم: حریم منظری دستاویز خوبی نیست؟ معاون میراث فرهنگی اصفهان گفت: میراث فرهنگی وارد حریم منظری نمی‌شود چون تعریف درستی ندارد. مثلاً یک برج کبوتر که وسط یک زمین خالی است تا چشم کار می‌کند حریم منظری دارد یا کوه آتشگاه هم همین‌طور، بالاخره این حریم یک جایی بسته می‌شود. ما در میدان نقش‌جهان یک خط آسمان داریم که بر اساس آن وقتی کسی کف میدان است نباید جز میدان و آسمان چیزی را ببیند. ارگ جهان‌نما هم از میدان فاصله داشت اما به خاطر نقض همین مسئله یونسکو وارد شد و دقیقاً شاهد تخریب بخش‌هایی از آن بودیم که خط آسمان میدان را مخدوش کرده بود.
فحوای کلام معاون میراث فرهنگی اصفهان این بود که در مسئله پل خواجو دستاویز قانونی برای پیگیری نقض خط آسمان وجود ندارد، بنابراین می‌توان از منظر مطابقت یا مغایرت با طرح تفصیلی به آن پرداخت.
او در واکنش به اظهاراتی که مرتضی فرشته نژاد در خصوص تعیین حریم منظری پل‌های تاریخی بیان کرده بود، گفت: استاد فرشته نژاد سال‌هاست که بازنشسته شده‌اند و از جزییات طرح تفصیلی و بازنگری بعد از آن باخبر نیستند. ایشان نظر کارشناسی خودشان را داده‌اند اما در نهایت مصوبات قانون را تعیین می‌کند. باید به ضوابط روز استناد کرد.
برای روشن شدن ابعاد ماجرا، با حسین کارگر، شهردار منطقه سه اصفهان تماس گرفتم. مشروح توضیح او دربارۀ سه ساختمانی که با ارتفاع بیش از ۹ متر در نزدیکی پل خواجو ساخته‌شده‌اند چنین بود: «پروانه دو ساختمان چهار طبقه‌ای که تکمیل‌شده، مربوط به سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ است و برِ خیابان مشتاق هم نیست. عکسی که گرفته‌شده می‌خواهد نشان بدهد که ساختمان‌ها نزدیک پل خواجوست اما در واقع نمی‌شود گفت که در حریم خواجو هستند. این ساختمان‌ها در کوچه‌ای هستند که بعد از خیابان کمال اسماعیل است و پلاک و دوم سوم کوچه هم هستند، بنابراین در حریم پل خواجو نیست.
در ادامه برای روشن کردن چند و چون بحث حریم پل خواجو، باید با علیرضا خواجویی، مسئول ثبت و حریم میراث فرهنگی استان اصفهان تماس می‌گرفتم و او، یکم آذرماه، یادداشت زیر را برای نشر در اختیار من قرار داد: «عدم شناخت و درک واقعی از ارزش‌های بی‌بدیل شهر تاریخی اصفهان و عدم پایبندی به قوانین مصوب میراث فرهنگی و طرح‌های توسعه شهری، باعث وارد آمدن خسارات جبران‌ناپذیری به این شهر تاریخی است. متأسفانه پشت شعار ظاهرفریب اصفهان، پایتخت فرهنگ و تمدن ایران اسلامی که هر روز بارها از بلندگوهای رسانه‌های مختلف تکرار می‌شود، هر لحظه شاهد تخریب آثار و زیر پا گذاشتن ضوابط حریم آثار تاریخی هستیم؛ آثاری که به پشتوانه آن اصفهان را پایتخت فرهنگ و تمدن ایران اسلامی می‌دانیم. تخریب کاروانسرای تحدید و قلع‌وقمع هنرمندان نقره‌کار اصفهان و ساخت برج ۵۸ متری به جای آن، تخریب ده‌ها خانه، حمام، کاروانسرا، مسجد و ساخت‌وسازهای بلندمرتبه در حریم محور تاریخی طبیعی زاینده‌رود، کارنامه درخشانی برای مدعیان مدیریت پایتخت فرهنگ و تمدن ایران اسلامی نخواهد بود.
با کمال تأسف اعتراضات صورت گرفته از تخریب‌های گسترده و تخلفات واقع در حریم آثار تاریخی به جای متوجه بودن به سوی مسببان این امور، متوجه ارگانی است که به‌تنهایی سالیان سال وظیفه حفاظت از این آثار را عهده‌دار بوده و بیشترین سهم را در پاسداری، حفاظت و مرمت این آثار داشته است.
میراث فرهنگی در سال ۱۳۷۵ ضوابط حریم محور تاریخی طبیعی زاینده‌رود از پل شهرستان تا پل مارنان را مصوب و ابلاغ نمود. متأسفانه از آن سال تاکنون علی‌رغم ده‌ها اعتراض و شکایت از طرف میراث فرهنگی، بلندمرتبه‌سازی و نقض ضوابط حریم در حاشیه زاینده‌رود ادامه دارد؛ از هتل آسمان گرفته تا برج هم‌جوار پل تاریخی مارنان و ده‌ها تخلف دیگری که چهره این پل‌های تاریخی و حریم زاینده‌رود را مخدوش نموده است.
او با بیان اینکه میراث فرهنگی اصفهان باید قوی‌تر و موشکافانه‌تر بافت تاریخی این شهر را دنبال کند، افزود: برای این امر ضروری است تیمی تشکیل شود و موارد این چنینی را در شهر پیگیری کند.
شیرین طغیانی، رئیس کمیسیون عمران، معماری و شهرسازی شورا نیز در این جلسه اظهار کرد: حفظ و حراست از بناهای تاریخی این شهر از دو منظر مراقبت از آن‌چه در گذشته شکل‌گرفته و دارای ارزش تاریخی است و جلوگیری از ایجاد بناها و بافت‌هایی که باعث کوچک‌ترین خدشه و آسیب به بناهای تاریخی می‌شود باید در دستور کار قرار گیرد.
او با بیان اینکه در شهر اصفهان شاهد صدور پروانه‌هایی خارج از قوانین و ضوابط حاکم بر بافت تاریخی شهر اصفهان هستیم، ادامه داد: در برخی از موارد شنیده می‌شود که این اقدامات به شکل آگاهانه انجام‌شده و این امر ناشی از سهل‌انگاری مسئولان بوده است. این‌گونه رفتارها حقوق مکتسبه‌ای را ایجاد می‌کند که پس از صدور پروانه به‌طورمعمول برگرداندن آن و توقف عملیات اجرایی کاری بس دشوار خواهد بود.
رئیس کمیسیون عمران، معماری و شهرسازی شورای شهر اصفهان گفت: شهردار اصفهان با توجه به علمی که دارند باید نسبت به صدور پروانه در بافت تاریخی شهر اصفهان بیش از گذشته توجه داشته باشند و نباید تصمیم‌گیری در این زمینه منوط به یک فرد و افراد خاصی باشد تا ازاین‌پس در این زمینه مدیریت شهری در مظان اتهام قرار نگیرد.
حالا چند روز از هفتۀ اصفهان گذشته، غبار برنامه‌های ریز و درشت گرامیداشتش فرونشسته و رسیده‌ایم به نقطۀ صدور فرمان توقف در ساخت‌وساز؛ آن هم تنها برای یکی از ساختمان‌های واقع در منطقه سه، که قصد داشته هم قد و قوارۀ دو ساختمانِ تکمیل‌شدۀ مجاورش باشد. رسیده‌ایم به همان‌جا که ماه‌ها پیش پروندۀ هتل کوچه ارفعی چهارباغ و مجتمع‌های در حال ساخت در حریم میدان نقش‌جهان، به آن حواله شده بود. پل خواجو فعلا آخر صفِ نقض حریم‌ها ایستاده و اصفهان، با دو چشم باز، نظاره‌گر همۀ ما و در انتظار تعیین تکلیف است.
گفتم پس خبر از شما و برای خواجو صبر کردم؛ مشغول شدم به پرداختن چرایی غایب شدن چند سردیس، سرقت کاشی‌های سقاخانه چهارراه نقاشی، نقض حریم خانه بروجردی‌ها، مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله و خبری دربارۀ یک محوطۀ احتمالاً باستانی که چند روزِ کاری مرا خورد و دست آخر با یک تلفن عجیب پرونده اش باز نشده، بسته شد! مشغول همین‌ها و نیز، هماهنگی برای پیگیری افتادن سایۀ تخریب بر سر مسجد کازرونی، به مزایده گذاشتن خانۀ نایب اسدالله و چندین و چند سوژه تلخ دیگر شدم که شوربختانه انگار تمامی هم ندارند.
در همین حین و بین بود که خبر خواجو، سر از یکی از پیج های اینستاگرامی درآورد: «ساخت‌وساز عجیب در مجاورت حضرت پل خواجو_خبری که معمار جوان دلسوز بهم داد_مسئولین، چه باید کرد؟»
از رسانه‌ای که برای انتشار خبر برگزیده‌شده بود، فقط همین‌قدر برمی‌آمد. دیگر منتظر نماندم. شروع کردم به گرفتن مصاحبه‌ها و مسئول پایش پل‌های تاریخی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان، اولین بود.
علی‌محمد فصیحی نائینی گفت که گزارش کارشناسی این تخلف را دهم آبان ماه نوشته و تقدیم معاونت فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی کرده است.
طاهری جواب داد: اینکه می‌نویسند شش سقف با احتساب زیرزمین است، این ساختمان هم مثل دو ساختمان کناری خود که قبلاً وجود داشتند، چهار طبقه می‌شود. من از شهرداری دراین‌باره پرس‌وجو کردم و گفتم اگر مجوزی هست به ما بدهند که هنوز نداده‌اند و در اسناد و سوابق خود اداره هم جستجو کردم و چیزی نیافتم.
او ادامه داد: نمی‌توانم قطعی بگویم اما در اسناد و سوابقی که ما بررسی کردیم به این نام (نام مالک ساختمانی که هنوز تکمیل‌نشده) و کد نوسازی، چیزی نبود. باید دید شهرداری چه می‌گوید. البته این ساختمان‌ها برِ خیابان نیست و باید دید حریم رودخانه تا کجاست اما موضوع قابل بررسی است.
پرسیدم: ساختمانی که بعد از فلکه فیض و اول خیابان آپادانا در حال ساخت است، چطور؟ طاهری توضیح داد: این ساختمان از حریم رودخانه خارج است. یک‌بار آن را متوقف کردیم اما مشخص شد که در حریم نیست. این‌طور وقت‌ها مالکان از ما شکایت می‌کنند که چرا کار را معطل کردید و خسارت‌های کلان می‌خواهند به همین خاطر باید چیزی باشد که به آن چنگ بزنیم وگرنه حرفمان از اعتبار می‌افتد.
گفتم: حریم منظری دستاویز خوبی نیست؟ معاون میراث فرهنگی اصفهان گفت: میراث فرهنگی وارد حریم منظری نمی‌شود چون تعریف درستی ندارد. مثلاً یک برج کبوتر که وسط یک زمین خالی است تا چشم کار می‌کند حریم منظری دارد یا کوه آتشگاه هم همین‌طور، بالاخره این حریم یک جایی بسته می‌شود. ما در میدان نقش‌جهان یک خط آسمان داریم که بر اساس آن وقتی کسی کف میدان است نباید جز میدان و آسمان چیزی را ببیند. ارگ جهان‌نما هم از میدان فاصله داشت اما به خاطر نقض همین مسئله یونسکو وارد شد و دقیقاً شاهد تخریب بخش‌هایی از آن بودیم که خط آسمان میدان را مخدوش کرده بود.
فحوای کلام معاون میراث فرهنگی اصفهان این بود که در مسئله پل خواجو دستاویز قانونی برای پیگیری نقض خط آسمان وجود ندارد، بنابراین می‌توان از منظر مطابقت یا مغایرت با طرح تفصیلی به آن پرداخت.
او در واکنش به اظهاراتی که مرتضی فرشته نژاد در خصوص تعیین حریم منظری پل‌های تاریخی بیان کرده بود، گفت: استاد فرشته نژاد سال‌هاست که بازنشسته شده‌اند و از جزییات طرح تفصیلی و بازنگری بعد از آن باخبر نیستند. ایشان نظر کارشناسی خودشان را داده‌اند اما در نهایت مصوبات قانون را تعیین می‌کند. باید به ضوابط روز استناد کرد.
برای روشن شدن ابعاد ماجرا، با حسین کارگر، شهردار منطقه سه اصفهان تماس گرفتم. مشروح توضیح او دربارۀ سه ساختمانی که با ارتفاع بیش از ۹ متر در نزدیکی پل خواجو ساخته‌شده‌اند چنین بود: «پروانه دو ساختمان چهار طبقه‌ای که تکمیل‌شده، مربوط به سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ است و برِ خیابان مشتاق هم نیست. عکسی که گرفته‌شده می‌خواهد نشان بدهد که ساختمان‌ها نزدیک پل خواجوست اما در واقع نمی‌شود گفت که در حریم خواجو هستند. این ساختمان‌ها در کوچه‌ای هستند که بعد از خیابان کمال اسماعیل است و پلاک و دوم سوم کوچه هم هستند، بنابراین در حریم پل خواجو نیست.
در ادامه برای روشن کردن چند و چون بحث حریم پل خواجو، باید با علیرضا خواجویی، مسئول ثبت و حریم میراث فرهنگی استان اصفهان تماس می‌گرفتم و او، یکم آذرماه، یادداشت زیر را برای نشر در اختیار من قرار داد: «عدم شناخت و درک واقعی از ارزش‌های بی‌بدیل شهر تاریخی اصفهان و عدم پایبندی به قوانین مصوب میراث فرهنگی و طرح‌های توسعه شهری، باعث وارد آمدن خسارات جبران‌ناپذیری به این شهر تاریخی است. متأسفانه پشت شعار ظاهرفریب اصفهان، پایتخت فرهنگ و تمدن ایران اسلامی که هر روز بارها از بلندگوهای رسانه‌های مختلف تکرار می‌شود، هر لحظه شاهد تخریب آثار و زیر پا گذاشتن ضوابط حریم آثار تاریخی هستیم؛ آثاری که به پشتوانه آن اصفهان را پایتخت فرهنگ و تمدن ایران اسلامی می‌دانیم. تخریب کاروانسرای تحدید و قلع‌وقمع هنرمندان نقره‌کار اصفهان و ساخت برج ۵۸ متری به جای آن، تخریب ده‌ها خانه، حمام، کاروانسرا، مسجد و ساخت‌وسازهای بلندمرتبه در حریم محور تاریخی طبیعی زاینده‌رود، کارنامه درخشانی برای مدعیان مدیریت پایتخت فرهنگ و تمدن ایران اسلامی نخواهد بود.
با کمال تأسف اعتراضات صورت گرفته از تخریب‌های گسترده و تخلفات واقع در حریم آثار تاریخی به جای متوجه بودن به سوی مسببان این امور، متوجه ارگانی است که به‌تنهایی سالیان سال وظیفه حفاظت از این آثار را عهده‌دار بوده و بیشترین سهم را در پاسداری، حفاظت و مرمت این آثار داشته است.
میراث فرهنگی در سال ۱۳۷۵ ضوابط حریم محور تاریخی طبیعی زاینده‌رود از پل شهرستان تا پل مارنان را مصوب و ابلاغ نمود. متأسفانه از آن سال تاکنون علی‌رغم ده‌ها اعتراض و شکایت از طرف میراث فرهنگی، بلندمرتبه‌سازی و نقض ضوابط حریم در حاشیه زاینده‌رود ادامه دارد؛ از هتل آسمان گرفته تا برج هم‌جوار پل تاریخی مارنان و ده‌ها تخلف دیگری که چهره این پل‌های تاریخی و حریم زاینده‌رود را مخدوش نموده است.
او با بیان اینکه میراث فرهنگی اصفهان باید قوی‌تر و موشکافانه‌تر بافت تاریخی این شهر را دنبال کند، افزود: برای این امر ضروری است تیمی تشکیل شود و موارد این چنینی را در شهر پیگیری کند.
شیرین طغیانی، رئیس کمیسیون عمران، معماری و شهرسازی شورا نیز در این جلسه اظهار کرد: حفظ و حراست از بناهای تاریخی این شهر از دو منظر مراقبت از آن‌چه در گذشته شکل‌گرفته و دارای ارزش تاریخی است و جلوگیری از ایجاد بناها و بافت‌هایی که باعث کوچک‌ترین خدشه و آسیب به بناهای تاریخی می‌شود باید در دستور کار قرار گیرد.
او با بیان اینکه در شهر اصفهان شاهد صدور پروانه‌هایی خارج از قوانین و ضوابط حاکم بر بافت تاریخی شهر اصفهان هستیم، ادامه داد: در برخی از موارد شنیده می‌شود که این اقدامات به شکل آگاهانه انجام‌شده و این امر ناشی از سهل‌انگاری مسئولان بوده است. این‌گونه رفتارها حقوق مکتسبه‌ای را ایجاد می‌کند که پس از صدور پروانه به‌طورمعمول برگرداندن آن و توقف عملیات اجرایی کاری بس دشوار خواهد بود.
رئیس کمیسیون عمران، معماری و شهرسازی شورای شهر اصفهان گفت: شهردار اصفهان با توجه به علمی که دارند باید نسبت به صدور پروانه در بافت تاریخی شهر اصفهان بیش از گذشته توجه داشته باشند و نباید تصمیم‌گیری در این زمینه منوط به یک فرد و افراد خاصی باشد تا ازاین‌پس در این زمینه مدیریت شهری در مظان اتهام قرار نگیرد.
حالا چند روز از هفتۀ اصفهان گذشته، غبار برنامه‌های ریز و درشت گرامیداشتش فرونشسته و رسیده‌ایم به نقطۀ صدور فرمان توقف در ساخت‌وساز؛ آن هم تنها برای یکی از ساختمان‌های واقع در منطقه سه، که قصد داشته هم قد و قوارۀ دو ساختمانِ تکمیل‌شدۀ مجاورش باشد. رسیده‌ایم به همان‌جا که ماه‌ها پیش پروندۀ هتل کوچه ارفعی چهارباغ و مجتمع‌های در حال ساخت در حریم میدان نقش‌جهان، به آن حواله شده بود. پل خواجو فعلا آخر صفِ نقض حریم‌ها ایستاده و اصفهان، با دو چشم باز، نظاره‌گر همۀ ما و در انتظار تعیین تکلیف است.