دلایل کم رغبتی خانواده ها به فرزند آوری
دوهفته قبل با تصویب مشروط طرح «جمعیت و تعالی خانواده» در مجلس، حرکت تازه‌ای برای جلوگیری از بحران جمعیتی کشور آغاز شد؛ بحرانی که مهم‌ترین دلیل آن، کاهش نرخ باروری در کشور طی سال‌های اخیر بوده و نگرانی‌ها را تشدید کرده است. پیش از تصویب این طرح، مرکز پژوهش‌های مجلس نظر کارشناسی خود را درباره آن، در قالب گزارشی منتشر کرد که مرور آن، به سوالات مهم حوزه جمعیت و فرزندآوری پاسخ می‌دهد . در این گزارش به برخی پژوهش‌های انجام‌شده در کشور استناد شده، از جمله «پیمایش ملی خانواده (در سال 1398، با 5036 نمونه در 206 شهر کشور)» و مطالعه ملی «دلایل تمایل و عدم تمایل به فرزندآوری در میان مردم شهری و روستایی ایران(در سال 1396، در 31 استان کشور)».
یکی از نتایج مهم و قابل‌تامل در این پژوهش‌ها، پاسخ مصاحبه‌شوندگان به سوالی درباره «چرایی عدم تمایل به فرزندآوری» است که موانع و مشکلات موجود بر سر راه را نشان می‌دهد. طبق آن‌چه در جدول آمده است، مهم‌ترین دلیل عدم تمایل خانواده‌ها به فرزندآوری «نگرانی از آینده شغلی فرزند» است و علاوه بر آن «افزایش مشکلات اقتصادی خانواده با تولد فرزند جدید»، «درآمد ناکافی» و «نداشتن مسکن مناسب» جزو دلایل مهم مطرح شده است.
تعداد فرزندان دلخواه
بخش دیگری از این گزارش که مستند است به پیمایش ملی خانواده در سال گذشته، تعداد فرزندان دلخواه برای خانواده را بررسی کرده است. طبق این نتایج، فقط 0.5 درصد مصاحبه‌شوندگان، «زندگی بدون فرزند» را ترجیح می‌دهند و تعداد موافقان یک‌فرزندی هم فقط 3.4 درصد است؛ اما تمایل خانواده‌ها به داشتن 2 فرزند بیش از حالت‌های دیگر است. تحلیل مرکز پژوهش‌های مجلس درباره نتایج این پژوهش این است که: «خانواده‌های ایرانی به لحاظ نگرشی، خواهان افزایش تعداد فرزندان خود هستند موانع و مسائلی برای تحقق این مطالبه وجود دارد»؛ موانعی که تلاش شده است با تصویب طرح «جمعیت و تعالی خانواده» برای رفع آن‌ها برنامه‌ریزی شود.
حمایت‌های جدید در طرح جدید
طرح «جمعیت و تعالی خانواده» که دوازدهم آبان‌ماه امسال در صحن علنی مجلس به تصویب رسید، ویژگی‌هایی دارد که در صورت اجرا می‌تواند بخشی از دغدغه‌های خانواده‌ها را برای فرزندآوری رفع کند تا علاوه بر گرم‌تر شدن کانون خانواده، خطر بحران جمعیتی نیز کشور را تهدید نکند. آن‌چه در ادامه می‌آید، بخش‌هایی از این طرح است که تازگی دارد. البته برخی از این موارد مصوب، تبصره‌هایی هم دارد که در این مطلب درج نشده است.
* در کلیه بخش‌های دولتی و غیردولتی اولویت استخدام به ترتیب با مردان دارای فرزند و سپس مردان متاهل فاقد فرزند و سپس زنان دارای فرزند می‌باشد. به کارگیری یا استخدام افراد مجرد واجد شرایط در صورت عدم وجود متقاضیان متاهل واجد شرایط بلامانع است.
* ساعت کار مادران دارای فرزند زیر 5 سال با میزان 10 درصد و در صورت رعایت فاصله‌گذاری مناسب بین فرزندان به ازای هر فرزند20 درصد و حداکثر تا سقف 60 درصد کاهش می‌یابد.
* کلیه صندوق‌های بیمه و بازنشستگی مکلف‌اند در صورت تمایل مادران شاغل دارای فرزند با حداقل 10 سال سابقه کار مفید از تاریخ لازم‌الاجراشدن این قانون، آن‌ها را با همان میزان سنوات بازنشسته نمایند. به مادران مشمول این ماده، به ازای هر فرزند یک‌سال سنوات و از فرزند سوم به بعد 1.5 سال سنوات ارفاقی تعلق می‌گیرد.
* دولت مکلف است سبد تغذیه رایگان به صورت ماهیانه به صورت کالا‌برگ شامل: پروتئین، لبنیات، برنج و حبوبات معادل یک تا دو میلیون ریال به مادران باردار و دارای فرزند زیر 5 سال حداقل برای 3 دهک جمعیت درآمدی پایین و نیازمندان به تشخیص و با معرفی مراکز بهداشت براساس ارزش ریالی سال 1391 (به عنوان سال پایه) اختصاص دهد.
* دولت مکلف است وام قرض‌الحسنه «فرزند» را حداقل به مبلغ یکصد میلیون ریال با بازپرداخت 10 ساله بدون سپرده‌گذاری به ازای تولد هر یک از فرزندان سوم و چهارم در خانواده‌های ساکن مناطق با نرخ باروری زیر سطح جانشینی،که شرایط باروری مطلوب را رعایت کرده‌اند از طریق بانک‌های عامل پرداخت نماید.
* دولت مکلف است برای خانواده‌های دارای سه فرزند و بالاتر (زیر 20 سال ) که یکی از زوجین دارای تحصیلات دانشگاهی لیسانس و بالاتر، نخبگان ، مخترعین و دارندگان تحصیلات حوزوی سطح دو و بالاتر ( حداقل یکی از زوجین) که فاقد مسکن می‌باشند و از تسهیلات دولتی برای مسکن استفاده نکرده‌اند، وام خرید مسکن به میزان حداقل دو برابر سقف وام‌های اعطایی بانک مسکن، با بازپرداخت 20 ساله و حداقل سود بانکی بخش مسکن با پرداخت مابه‌التفاوت یا قطعه زمین مسکونی 150 تا 200 متر در شهرها (به استثنای کلان‌شهرها) به شرط تعهد ساخت و سکونت حداقل 15 سال در آن تامین نماید.
* دولت مکلف است پس از عقد نکاح دائم، به هر یک از زوجین یک عدد سکه بهار آزادی و به ازای هر یک از فرزندان سوم به بعد از آن، یک سکه بهار آزادی به مادر هدیه دهد.
* دولت مکلف است با در اختیار قرار دادن زمین با مقیاس بزرگ (حداقل 500 متر) و وام 3 برابری امکان ایجاد مسکن‌های بین نسلی ( به منظور زندگی پدر بزرگ و مادر بزرگ، فرزندان و نوه‌ها در خانه مسکونی مشترک) را به استثنای کلان‌شهرها، فراهم نماید.
خراسان/عبدالهی
تعداد فرزندان دلخواه
بخش دیگری از این گزارش که مستند است به پیمایش ملی خانواده در سال گذشته، تعداد فرزندان دلخواه برای خانواده را بررسی کرده است. طبق این نتایج، فقط 0.5 درصد مصاحبه‌شوندگان، «زندگی بدون فرزند» را ترجیح می‌دهند و تعداد موافقان یک‌فرزندی هم فقط 3.4 درصد است؛ اما تمایل خانواده‌ها به داشتن 2 فرزند بیش از حالت‌های دیگر است. تحلیل مرکز پژوهش‌های مجلس درباره نتایج این پژوهش این است که: «خانواده‌های ایرانی به لحاظ نگرشی، خواهان افزایش تعداد فرزندان خود هستند موانع و مسائلی برای تحقق این مطالبه وجود دارد»؛ موانعی که تلاش شده است با تصویب طرح «جمعیت و تعالی خانواده» برای رفع آن‌ها برنامه‌ریزی شود.
حمایت‌های جدید در طرح جدید
طرح «جمعیت و تعالی خانواده» که دوازدهم آبان‌ماه امسال در صحن علنی مجلس به تصویب رسید، ویژگی‌هایی دارد که در صورت اجرا می‌تواند بخشی از دغدغه‌های خانواده‌ها را برای فرزندآوری رفع کند تا علاوه بر گرم‌تر شدن کانون خانواده، خطر بحران جمعیتی نیز کشور را تهدید نکند. آن‌چه در ادامه می‌آید، بخش‌هایی از این طرح است که تازگی دارد. البته برخی از این موارد مصوب، تبصره‌هایی هم دارد که در این مطلب درج نشده است.
* در کلیه بخش‌های دولتی و غیردولتی اولویت استخدام به ترتیب با مردان دارای فرزند و سپس مردان متاهل فاقد فرزند و سپس زنان دارای فرزند می‌باشد. به کارگیری یا استخدام افراد مجرد واجد شرایط در صورت عدم وجود متقاضیان متاهل واجد شرایط بلامانع است.
* ساعت کار مادران دارای فرزند زیر 5 سال با میزان 10 درصد و در صورت رعایت فاصله‌گذاری مناسب بین فرزندان به ازای هر فرزند20 درصد و حداکثر تا سقف 60 درصد کاهش می‌یابد.
* کلیه صندوق‌های بیمه و بازنشستگی مکلف‌اند در صورت تمایل مادران شاغل دارای فرزند با حداقل 10 سال سابقه کار مفید از تاریخ لازم‌الاجراشدن این قانون، آن‌ها را با همان میزان سنوات بازنشسته نمایند. به مادران مشمول این ماده، به ازای هر فرزند یک‌سال سنوات و از فرزند سوم به بعد 1.5 سال سنوات ارفاقی تعلق می‌گیرد.
* دولت مکلف است سبد تغذیه رایگان به صورت ماهیانه به صورت کالا‌برگ شامل: پروتئین، لبنیات، برنج و حبوبات معادل یک تا دو میلیون ریال به مادران باردار و دارای فرزند زیر 5 سال حداقل برای 3 دهک جمعیت درآمدی پایین و نیازمندان به تشخیص و با معرفی مراکز بهداشت براساس ارزش ریالی سال 1391 (به عنوان سال پایه) اختصاص دهد.
* دولت مکلف است وام قرض‌الحسنه «فرزند» را حداقل به مبلغ یکصد میلیون ریال با بازپرداخت 10 ساله بدون سپرده‌گذاری به ازای تولد هر یک از فرزندان سوم و چهارم در خانواده‌های ساکن مناطق با نرخ باروری زیر سطح جانشینی،که شرایط باروری مطلوب را رعایت کرده‌اند از طریق بانک‌های عامل پرداخت نماید.
* دولت مکلف است برای خانواده‌های دارای سه فرزند و بالاتر (زیر 20 سال ) که یکی از زوجین دارای تحصیلات دانشگاهی لیسانس و بالاتر، نخبگان ، مخترعین و دارندگان تحصیلات حوزوی سطح دو و بالاتر ( حداقل یکی از زوجین) که فاقد مسکن می‌باشند و از تسهیلات دولتی برای مسکن استفاده نکرده‌اند، وام خرید مسکن به میزان حداقل دو برابر سقف وام‌های اعطایی بانک مسکن، با بازپرداخت 20 ساله و حداقل سود بانکی بخش مسکن با پرداخت مابه‌التفاوت یا قطعه زمین مسکونی 150 تا 200 متر در شهرها (به استثنای کلان‌شهرها) به شرط تعهد ساخت و سکونت حداقل 15 سال در آن تامین نماید.
* دولت مکلف است پس از عقد نکاح دائم، به هر یک از زوجین یک عدد سکه بهار آزادی و به ازای هر یک از فرزندان سوم به بعد از آن، یک سکه بهار آزادی به مادر هدیه دهد.
* دولت مکلف است با در اختیار قرار دادن زمین با مقیاس بزرگ (حداقل 500 متر) و وام 3 برابری امکان ایجاد مسکن‌های بین نسلی ( به منظور زندگی پدر بزرگ و مادر بزرگ، فرزندان و نوه‌ها در خانه مسکونی مشترک) را به استثنای کلان‌شهرها، فراهم نماید.
خراسان/عبدالهی