سقوط دلار
روز دوشنبه روند ریزش قیمت دلار تندتر شد. دیروز با نزدیک شدن قیمت دلار در کف بازار آزاد ارز به نرخ سامانه رسمی سنا، نخستین گام برای تک نرخی شدن دلار برداشته شد. با این حال هنوز راه درازی تا تک نرخی شدن دلار در پیش است.
شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی در نشست روز شنبه خود به رئیس‌کل بانک مرکزی برای اصلاح ساختار بازار ارز اختیاراتی ویژه اعطا کرده بود، اما تاکنون جزئیاتی از میزان اختیارات و برنامه‌های مصوب رئیس‌کل بانک مرکزی در این شورا منتشر نشده است. در این شرایط دیروز علی لاریجانی رئیس مجلس که خود عضو ارشد شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی سران قواست، با اشاره ضمنی به لزوم تک نرخی شدن ارز گفت: استدلال کافی وجود دارد که اگر ارز دو‌نرخی باشد، رانت به‌وجود خواهد آمد اما شرایط بازار در کشور حالت عادی ندارد. رئیس مجلس در عین حال فاصله به‌وجود آمده بین نرخ ارز در بازار ثانویه و بازار آزاد را معلول شرایط اقتصادی ندانست و به‌طور تلویحی تأکید کرد: باید با نظاماتی این دو نرخ به یکدیگر نزدیک شوند. به‌نظر می‌رسد گفته‌های اخیر علی لاریجانی به استناد مصوبات شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی مطرح شده است.
انطباق نرخ‌ها در سنا و بازار آزاد
همزمان با تغییر استراتژی نهاد ناظر بر بازار ارز، یعنی بانک مرکزی، دیروز در یک رویداد کم سابقه، قیمت هر دلار آمریکا در سامانه سنا از قیمت دلار در بازار آزاد فراتر رفت. این اتفاق با کاهش قیمت دلار در بازار آزاد همزمان شد. دیروز اسکناس دلار در مراکز عمده خرده فروش ارز پایین آمد. از ابتدای هفته جاری و پس از آنکه قیمت هردلار آمریکا تحت‌تأثیر نشست شورای امنیت از 19هزار تومان هم فراتر رفت وارد یک روند نزول نسبی شد. در مبادلات دیروز قیمت هر دلار آمریکا در بازار آزاد تا ساعت20 با 2هزار تومان کاهش به زیر 15هزارتومان رسید، در همین زمان قیمت هر دلار آمریکا در سامانه سنا 15هزارو200تومان قیمت‌گذاری شد. سامانه سنا درگاهی است که صرافی‌ها باید معاملات روزانه ارزی‌شان را در آن ثبت کنند. بررسی آمارهای سامانه سنا نشان می‌دهد بانک مرکزی از سوم مهرماه به این سو عملا سقف نوسان نرخ را برداشته و اجازه داده قیمت خرید دلار در سنا از کانال‌های پایین‌تر از 10هزار تومان تا کانال‌های بالاتر از 16هزار تومان افزایش یابد. با این رویداد به‌نظر می‌رسد نخستین گام عملی برای تک نرخی شدن قیمت دلار برداشته شده است. هم‌اکنون در بازار ارز، جدا از زیر شاخه‌های متعدد، 3نرخ اصلی شامل دلار سنا، نیما و نرخ بازار آزاد وجود دارد. حالا تحولات تازه بازار ارز نشان می‌دهد بانک مرکزی در تلاش است با تکیه بر اختیارات تازه‌ای که از شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی دریافت کرده، این نرخ‌ها را به یکدیگر نزدیک کند. بانک مرکزی در 2هفته گذشته گام‌هایی را برای کاهش محدودیت‌ها در سامانه نیما برداشته است. در 2ماه گذشته بسیاری از تحلیلگران و فعالان اقتصادی به عملکرد نیما انتقاد داشتند. سامانه نیما از مرداد‌ماه امسال به‌منظور کشف قیمت واقعی ارز آغاز به‌کار کرد و قرار شد شرکت‌های صادرات‌محور مانند شرکت‌های تولید‌کننده محصولات پتروشیمی، فلزی و بخش معادن ارز حاصل از صادراتشان را در این بازار به قیمت رقابتی عرضه کنند. در ابتدا پیش‌بینی می‌شد با آغاز به‌کار سامانه نیما قیمت‌ها واقعی‌تر و نرخ واقعی دلار کشف شود اما اعمال برخی محدودیت‌ها در سامانه نیما مانع از کارایی این بازار شد. به‌نظر می‌رسد عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی قرار است با حذف برخی محدودیت‌های شرایط یکسان شدن ارز سامانه نیما با سامانه سنا و بازار آزاد، زمینه کاهش تعدد نرخ‌های ارز را فراهم کند. نرخ‌های متعدد موجود برای ارز در اقتصاد ایران موجبات توزیع رانت و ایجاد فساد در ساختارهای تولیدی و بازرگانی را فراهم آورده و از شفافیت جلوگیری کرده است.
نشانه‌های کاهش التهاب در بازار ارز
همزمان با افزایش گمانه‌زنی‌ها در مورد تلاش بانک مرکزی برای نزدیک کردن قیمت‌ها در بازار‌های مختلف به یکدیگر برخی عوامل ساختاری ازجمله احتمال تصویب قانون FATF و بازگشایی خط مشترک مالی میان ایران، اروپا، چین و روسیه به کاهش التهاب در بازار ارز کمک کرده‌اند. در عین حال برخی آمار و اطلاعات نشان می‌دهد بانک مرکزی در سلسله اقداماتش برای کاهش التهاب‌های ارزی اقدام به عرضه ارز در بازار کرده و از این طریق در تلاش است قیمت‌ها را در همه بازار‌ها به یکدیگر نزدیک کند. این در حالی است که براساس اظهارنظر مسئولان قرار است در آینده تلاش‌های جدی‌تری برای آزاد‌سازی یا کشف واقعی قیمت ارز آغاز و زمینه توزیع رانت مسدود شود. با این حال به زعم برخی کارشناسان اثر برخی عوامل سیاسی هم بر کاهش التهاب بازار ارز اثر داشته است. سعید مجتهدی، رئیس سابق شورای‌عالی کانون صرافان، در تحلیل شرایط تازه بازار این موضوع را به بخشنامه جدید بانک مرکزی برای ارائه ارز خدماتی مرتبط دانسته است.
6گانه آرامش
پیش‌تر همشهری در روز یکشنبه براساس مشاهدات میدانی خبرنگارانش از 6گانه آرامش بخش بازار ارز رونمایی کرده بود، به‌نظر می‌رسد با به کارگیری این عوامل 6گانه در روز‌های آینده قدری از التهاب بازار ارز کاسته شود. این عوامل 6گانه که عمدتا مبتنی بر راهکار‌های دیپلماتیک هستند عبارتند از: احتمال تصویب FATF، مصوبه جدید دولت در تنظیم بازار ارز و نیما، اعلام نظر دادگاه لاهه در روز چهارشنبه، اجرای راهکار اروپا برای ارتباط مالی مستقل با ایران، اجرای راهکار چین و روسیه برای ارتباط مالی مستقل با ایران و معرفی تیم اقتصادی جدید در دولت که قادر است با ارائه علامت مثبت به بازار ارز باعث کاهش التهاب بازار ارز شود. آلبرت بغزیان، اقتصاددان و استاد دانشگاه در همین رابطه گفت: ایجاد نهاد مستقل مالی توسط اروپا به بازار ارز سیگنال مثبت داد. تلاش اروپا برای تسهیل مبادلات با ایران حسن نیت آنها را برای حفظ روابط اقتصادی با ایران نشان می‌دهد و جای مذاکره را باز می‌گذارد.