مکانیسم اصلی، حذف دلار است. همچنین دکتر ظریف اظهار کرد: خروج آمریکا از برجام اعتبار این کشور برای هر سازش جدیدی را تضعیف کرده است، چراکه هیچ تضمینی برای اجرای آن(از سوی آمریکا) وجود ندارد. دکتر ظریف همچنین در مورد بازگشت آمریکا به برجام گفته است: آمریکا باید یک عضو با حسن نیت باشد؛ آمریکا نشان داده است که از چنین حسن نیتی برخوردار نیست. بنابراین اگر آمریکا می‌خواهد به برجام باز گردد باید چنین چیزی را نشان دهد. وزیر امورخارجه ایران افزود: این یک گردان نیست که آمریکا هر زمان که بخواهد وارد یا از آن خارج شود. آمریکا به میزان زیادی به برجام آسیب زده است. بنابراین ما باید ببینیم آیا آنها می‌خواهند این سیاست و تاثیرات آن را مورد بازبینی قرار دهند یا نه؟ ظریف همچنین بیان داشت که ایران از دهه 1990 همیشه با اروپا درباره مسائل گوناگون گفت‌وگو کرده‌ است. بنابراین اختلاف نظرهای خودمان را داریم، اما این مساله مانع از گفت‌وگو بین ایران و اروپا نشده است. سازوکار ویژه مالی که اروپا سعی در ایجاد و اجرایی کردن آن دارد، هدفی فراتر از موضوع ایران را دنبال می‌کند؛ اروپا در اثر برجام متوجه شد تا چه اندازه به آمریکا وابسته است و در رسانه‌ها و مواضع مقامات رسمی‌شان در سطوح مختلف این مساله به وضوح دیده شد. در این ارتباط «آرمان» با یوسف مولایی استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین‎الملل به گفت‌وگو پرداخته که می‎خوانید.

دکتر ظریف عنوان کرد که قرار است یورو جایگزین دلار در مبادلات با کشورهای اروپایی شود و این به عنوان مکانیسم اروپا مطرح شده است. تحلیل شما چیست؟ 

واقعیت این است که ایران در شرایط سختی است و آمریکا به دلیل موقعیتی که دارد در اقتصاد، سیاست و امنیت جهانی، تحریم‎هایی را علیه ایران اعمال کرده که این تحریم‎ها برای ایران بسیار آزاردهنده و دردسرساز است. منتهی اگر ایران به صورت هوشمندانه عمل کند و تدابیر و سیاست‎های درستی را به کار گیرد بخشی از این آسیب‎ها کاهش پیدا می‎کند. بنابراین ایران نمی‎تواند کاملا نقش آمریکا را در اقتصاد جهانی نادیده بگیرد و فکر کند که اگر اروپا بخواهد مکانیسمی را طراحی کند که با ایران بتواند خارج از موقعیت دلار، وارد تعاملات شود، این مساله ممکن است به طور کامل، مشکلات را حل کند. این‎گونه نیست. در حال حاضر خود اروپا نیز توانمندی آنچنانی ندارد که بخواهد یورو را جایگزین دلار کند. اروپایی‎ها، یورو را مطرح کردند، اما یورو هیچ‌وقت نتوانسته در مبادلات ارزی جایگزین دلار شود. دلار همچنان موقعیت خود را برای کشورهای قدرتمند حفظ کرده است. زیرا بخش عمده‎ای از معاملات خود را با دلار انجام می‎دهند. منتهی تنها کاری که ایران می‎تواند با اروپا انجام دهد این است که بتواند بخشی از آسیب‎ها را کاهش دهد. همکاری ایران با اتحادیه اروپا در قالب یورو، نوعی همکاری مثبت است که می‎تواند تا حدودی فشار و اثرات تحریمی ایران را کاهش دهد ولی نمی‎تواند به صفر برساند. زمانی که دکتر ظریف از این امر استقبال کرده است می‎توان آن را اقدام مثبتی دانست و باید از آن حمایت کرد.

آیا این اقدام اروپا را می‎توان مثبت تلقی کرد؟ 

این اقدام اروپا فرایندی طولانی است. به هرحال این زورآزمایی در حوزه‎های مربوط به قدرت که بخشی از آن قدرت اقتصادی است، وجود دارد. این زورآزمایی بین اروپا، چین و آمریکا وجود دارد ولی این زورآزمایی تا حدی نیست که موازنه به‌هم خورده باشد. یعنی به گونه‎ای نیست که بتوان اذعان کرد که آمریکا توازن خود را از دست داده یا دلار به طور کلی کنار گذاشته می‎شود. بنابراین فرایندی که شروع شده، برای رسیدن به نتیجه دوره‎ای به طول خواهد انجامید. اتفاقا این موضوع به نفع اقتصاد جهانی و کشورهای نوظهور و همچنین اتحادیه اروپاست که نقش پررنگ دلار را تا اندازه‎ای کاهش دهند و تا جایی که شاید بتوانند دلار را کنار بزنند. دلار به عنوان امتیازی است که آمریکا با استفاده از آن، با اقتصاد جهانی بازی خطرناکی را شروع کرده است به گونه‎ای که آمریکا هر اندازه که بخواهد می‎تواند دلار چاپ کند و مبادلات ارزی یورو را از طریق تبدیل آن به دلار، کنترل کند، چون اساس بیشتر معاملات جهانی، دلار است. مثل طلا، ارز، فلزات قیمتی. با وضعیتی که اتفاق می‎افتد ابتدا هر ارزی تبدیل به دلار می‎شود برای اینکه بتواند قیمت آن کالا را تعیین کند و برای اینکه سیستم بانکی و مبادلات ارزی خود را کنترل کند، دخالت می‎کند. می‎توان امیدوار بود که ایران بتواند از این موقعیت و فرصت، بهره لازم را ببرد و همچنین کشورهای اروپایی نیز خارج از دلار، بتوانند معاملات خود را براساس یورو انجام بدهند.

می‎توان به این فرایند امیدوار بود؟ 

ناامیدی پایان هر چیز است. بنابراین انسان تا زمانی که نفس می‎کشد باید امیدوار باشد. امیدواری به این نیست که همه مسائل به یکباره حل شود بلکه پروسه‎ای شروع شده و ایران باید تلاش کند تا بتواند موقعیت دلار را که دیگر برای اقتصاد جهان خطرناک شده، تضعیف کند.

دکتر ظریف گفته‎ است، در صورت ناکارایی مکانیسم اروپا مبنی بر استفاده از یورو در مبادلات، ایران از برجام خارج می‎شود؛ تحلیل شما از این وضعیت چیست؟ 

ایران باید موقعیت‎ها و سناریوهای گوناگونی را بررسی کند. وقتی بحث ناکارایی مطرح می‎شود باید بررسی شود که منظور از ناکارایی چیست. آیا اروپایی‎ها، اراده ندارند یا سیستم و مکانیسم وابسته به سیستم مالی جهانی به گونه‎ای است که هرچند اروپایی‎ها هم اراده کنند، نمی‎توانند تاثیری بگذارند. به این دلیل که اروپایی‎ها‎ اراده ندارند یا مکانیسم آنها کارایی ندارد، نمی‎توان به سرعت از برجام خارج شد، بلکه ابتدا باید ضررها و تبعات خروج از برجام را لحاظ کرد. یعنی خروج ایران از برجام سبب می‎شود تمام تحریم‎های قبلی علیه ایران اعمال شود و بازگردد. علاوه بر آن آمریکا نیز بتواند یک اجماع جهانی را علیه ایران شکل دهد. بنابراین ناکارایی پیشنهاد اروپا، دلیلی بر خروج ایران از برجام نیست. البته آقای ظریف در پی این است که اروپایی‎ها بیشتر تلاش کنند و امکانات و منابع خود را برای مشکلات تحریمی اعمال شده علیه ایران بیشتر بسیج کنند.

تلاش اروپا برای مبادلات تجاری با ایران را می‎توان به نوعی کاهش وابستگی یا نداشتن وابستگی به آمریکا تلقی کرد؟ 

در حال حاضر، اقتصاد اروپا، عمدتا در اختیار شرکت‎های اروپایی نیست بلکه در اختیار شرکت‎های چند ملیتی است و اینکه این شرکت‎ها در جاهای مختلف از جمله آمریکا فعال هستند. بنابراین امکان اینکه اروپا بتواند این شرکت‎ها را وادار کند روابط خود را با ایران فعال کنند و در نهایت روابط خود را با آمریکا کاهش دهند، چنین چیزی امکان ندارد. اروپا در حال انجام تلاش‌هایی است که وضعیت را به گونه‎ای پیش ببرند که ایران نیز فعال باشد و اینکه اروپا بتواند با تمام امکانات وارد میدان شود.

اقدامات یکجانبه‎گرایانه آمریکا در قالب فشار به شرکت‎های چندملیتی است تا بدین‎گونه مانع اقدامات اروپا برای کمک به ایران شود؟ 

آمریکا نوعی سیاست ناگزیرسازی در پیش گرفته و آن را پیش می‎برد. شرکت‎های اروپایی و فعال اقتصادی را در مقابل 2 گزینه قرار داده است؛ یعنی یا ایران یا آمریکا. با هر شرکتی که در آمریکا فعال است، نفع آن در این است که آمریکا را انتخاب کند. این موضوع به نوعی، سوءاستفاده از امتیازات اقتصادی است. در مورد یکجانبه‎گرایی نیز می‎توان اذعان کرد که همواره هر کشوری میل به این مساله دارد که قدرت خود را فراتر از قدرت‌های دیگر در دنیای رقابت قرار دهد. میل به یکجانبه‎گرایی در همه کشورها برای دستیابی به منافع خود وجود دارد. آمریکا با اروپا، چین و روسیه و همچنین کشورهای کوچک ارتباط دارد و در راستای منافع خود حرکت‎ می‎کند.