ورود نفت به عصر تلاطم
«بازگشت تحریمهای نفتی آمریکا علیه ایران» مهم‌ترین عامل اثرگذار بر روند معاملات بازار جهانی نفت در یک ماه گذشته بوده است. این عامل که درکنار تداوم اختلال عرضه از سمت ونزوئلا و لیبی خود را به شکل نگرانی معامله‌گران از کمبود عرضه نشان داده است، باعث شد نفت خام به بالاترین سطح در چهار ماه گذشته دست پیدا کند. به گزارش «دنیای اقتصاد»، هر بشکه نفت خام برنت طی یک ماه گذشته رشدی ۸/ ۶ درصدی داشته که بیشترین رشد ماهانه در چهار ماه گذشته ارزیابی می‌شود. این نفت شاخصدر آخرین روز معاملاتی در ماه آگوست، در حالی با رشدی ۲/ ۴درصدی روی قیمت ۴۲/ ۷۷ دلار بر بشکه قرار گرفت که از آن زمان تا آخرین روز معاملاتی ماه میلادی گذشته مصادف با جمعه هفته پیش (که قیمت این نفت شاخص برای نخستین بار از سال ۲۰۱۴ به این سو بیش از ۸۳دلار بر بشکه بسته شد)، حدود ۳۱/ ۵ دلار بر بشکه افزایش قیمت داشته است. از نگاه کارشناسان، بازگشت تحریمهای نفتی آمریکا علیه ایران که از تاریخ ۵نوامبر به شکل کامل اجرایی خواهد شد، یکی از مهم‌ترین علت‌های این میزان افزایش قیمت بوده است. هر بشکه نفت خام آمریکا نیز از آخرین روز معاملاتی ماه گذشته تا جمعه گذشته، حدود ۵درصد رشد قیمت ماهانه به ثبت رسانده که معادل ۴۵/ ۳ دلار بر بشکه است و در آخرین روز معاملاتی ۲۵/ ۷۳ دلار بر بشکه معامله شده است.
به گزارش بلومبرگ، با مطرح شدن پیش‌بینی نفت ۱۰۰دلاری تا پایان امسال که چشم‌اندازی بر پایه کاهش صادرات نفت خام ایراناست؛ به نظر می‌رسد روند قیمت‌ها همچنان رو به رشد بوده و میل به کاهش نداشته باشند. این گزارش می‌افزاید: شدت گرفتن پیش‌بینی‌ها از رشد قیمت جهانی نفت می‌تواند قیمت‌ها را در واقعیت به سطحی بالا برساند زیرا در حال حاضر در بازار آتی حجم قراردادهای انتظار برای کاهش قیمت (قراردادهای فروش) بسیار کاهش یافته و در عوض قراردادهای انتظار برای رشد قیمت با افزایش همراه بوده‌اند. نگاهی به روند قراردادها نشان می‌دهد که در حال حاضر معامله‌گران بازار نسبت به رشد قیمت نفت خام برنت تا چهار ماه آینده بسیار خوش‌بین هستند. مدیرعامل شرکت Tortoise که سرمایه‌ای ۱۶ میلیارد دلاری را در زمینه‌های کاری مرتبط با انرژی مدیریت می‌کند، به بلومبرگ گفته است: «همه تاکنون متوجه شده‌اند که ظرفیت مازاد تولید چندانی برای نفت خام در دنیا وجود ندارد.» این گفته به خودی خود نشان می‌دهد که چرا بازار جهانی نفت تهدید کاهش صادرات نفت خام ایران را بسیار جدی گرفته است.
در واقع اگرچه کشورهایی چون عربستان و روسیه پیش از این برای افزایش تولید نفت به منظور پر کردن جای خالی نفت ایران اعلام آمادگی کرده بودند و آمار تولید روزانه نفت خام آنها نیز از حرکت آنها به سمت افزایش تولید حکایت دارد، اما توان آنها برای افزایش بیشتر تولید با چالش‌هایی همراه است. در کنار این چالش‌ها آنطور که رئیس‌جمهور ایران عنوان کرده است، آثار تحریمهای آمریکا بر صادرات نفت ایران پیش از فرا رسیدن ضرب‌الاجل ۵ نوامبر، تاکنون مشخص شده است بنابراین احتمالا بازار نفت با فراز و نشیب بیشتری همراه خواهد بود. در حال حاضر دو دیدگاه در بازار نفت وجود دارد. نخست آنکه از تاریخ ۵ نوامبر، شوک بیشتری از سمت عرضه به بازار نفت وارد خواهد شد که قیمت‌ها را طبق برخی پیش‌بینی‌ها به ۱۰۰دلار بر بشکه خواهد رساند، دوم آنکه با مشخص شدن آثار منفی جنگ تجاری احتمالا باید در انتظار شوک تقاضا باشیم. در واقع از آنجا که آثار جنگ تجاری (که همان کند شدن رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه است)، به مرور مشخص می‌شود، این انتظار از سمت برخی کارشناسان مطرح است که باید پس از یک دوره رشد قیمت نفت، در انتظار ریزش چشمگیر آن در پی کاهش تقاضا در سال آینده بود. هفته گذشته و پس از آنکه عربستان و روسیه اعلام کردند بازار نفت در تعادل است و نیازی به تولید نفت بیشتر نیست، قیمت نفت به بیش از ۸۰ دلار بر بشکه رسید. در پی این اتفاق برخی شرکت‌های بزرگ تجارت نفت مانند مرکوریا و ترافیگورا، نفت ۱۰۰ دلاری را پیش‌بینی کردند. با این حال گلدمن ساکس موسسه‌ای بود که طی یک یادداشت اعلام کرد نفت خام همچنان با قیمت ۱۰۰ دلار بر بشکه فاصله دارد. تحلیلگران این موسسه عقیده دارند عربستان و روسیه می‌توانند کاهش تولید ایران را جبران کنند و از طرفی ممکن است هرگونه افزایش چشمگیر قیمت تا پیش از برگزاری انتخابات میان‌دوره‌ای آمریکا باعث شود دونالد ترامپ برای برداشت از ذخایر استراتژیک نفت خام این کشور به منظور متعادل کردن بازار، دستور دهد. این یادداشت تاکید دارد در صورت تحقق هرکدام از این دو سناریو، نفت خام برنت تا پایان سال روی قیمت‌های ۷۰ تا ۸۰ دلار بر بشکه تثبیت خواهد شد.
نقش ایران در آینده بازار نفت
نقش ایران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بازی‌سازهای بازار نفت که تا پیش از اعمال تحریمها حدود ۳ درصد از مصرف جهانی نفت خام را تامین می‌کرد، با بازگشت تحریمهای یکجانبه آمریکا، بیش از پیش روشن شده است. صنعت نفت کشورمان تا پیش از خروج دونالد ترامپ از توافق بین‌المللی برجام و بازگشت مجدد تحریمهای ثانویه آمریکا، روزانه حدود ۷/ ۲ میلیون بشکه نفت خام به بازار جهانی تزریق می‌کرد. این حجم از عرضه نفت خام به بازار در حالی با اصرار آمریکا برای صفر کردن صادرات نفت خام ایران، اندکی کاهش داشته است که مشکل مهم دیگر در سمت عرضه افت مداوم تولید روزانه نفت خام در ونزوئلا و همچنین اختلال‌هایی است که هر از چند گاه در روند تولید لیبی به وجود می‌آید.
از همین رو کارشناسان عقیده دارند ایران دستکم تا آینده‌ای نه چندان دور مهم‌ترین بازی‌ساز بازار جهانی نفت خواهد بود. در حال حاضر هم روند معاملات روزانه نفت خام و هم پیش‌بینی‌هایی که از آینده قیمت نفت تا پایان سال جاری وجود دارد، همگی تحت تاثیر کاهش صادرات نفت خام ایران قرار دارند. به گزارش بلومبرگ، با همزمان شدن کاهش تولید و عرضه از سمت ونزوئلا و ایران؛ گروه ترافیگورا و گروه انرژی مرکوریا که به‌عنوان دو تجارتخانه بزرگ نفت خام در دنیا شناخته می‌شوند، در پیش‌بینی‌هایشان از آینده قیمت نفت به اعداد سه رقمی بازگشته‌اند.
پیش‌بینی‌های این‌چنینی از آینده قیمت نفت در حالی افزایش یافته و مورد توجه قرار گرفته‌اند که کارشناسان عقیده دارند «به دلیل کاهش تولید نفت در ایران و ونزوئلا، احتمال وقوع یک شوک عرضه در بازار نفت و همچنین تداوم رشد قیمت‌ها وجود دارد این در حالی است که با آغاز فاز دوم تحریمها علیه ایران از اوایل نوامبر، سوخت بیشتری به شوک عرضه تزریق خواهد شد.» با وجود فشاری که آمریکا به متحدان خود برای قطع خرید نفت از ایران آورده، ممکن است اظهارنظرهایی از این دست که شوک واقعی در بازار نفت از ۵ نوامبر به این سو آغاز خواهد شد دور از واقعیت نباشد اما توجه به یک نکته در این زمینه ضروری است. نکته‌ای که در رابطه با تحریمهای نفتی آمریکا علیه ایران وجود دارد این است که این تحریمها تا همین حالا و پیش از اجرای رسمی، تا حدود زیادی اثرات خود را بر روند صادرات نفت خام ایران گذاشته‌اند بنابراین ممکن است با فرارسیدن ضرب‌الاجل بازگشت تحریمها، آنطور که آمریکا تمایل دارد، صادرات نفت خام ایران تاثیر بیشتری از تحریمها نپذیرد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد کاهش صادرات نفت خام ایران از هنگام خروج ترامپ از برجام تاکنون، سرعتی بیش از انتظارهای قبلی داشته بنابراین آثار تحریمها به نوعی پیشخور شده‌اند. این نگاه نه تنها در میان کارشناسان بازار نفت وجود دارد، بلکه از سوی رئیس‌جمهوری کشورمان نیز در نشست خبری نیویورک مورد تاکید قرار گرفت. طبق آمارهای موجود، ایران در ماه آگوست کمتر از ۲ میلیون بشکه در روز صادرات داشته است. بر اساس برخی پیش‌بینی‌ها، این میزان می‌تواند تا نوامبر با کاهش بیشتری نیز همراه شود و کل حجم صادرات نفت خام ایران را روی ۲/ ۱ میلیون بشکه در روز نگه دارد که بسیار فراتر از هدف «صفر» آمریکا است.
از دیگر سو اگرچه فاز دوم تحریمهای آمریکا بر خرید نفت ایران تمرکز دارد، ممکن است با همراهی اثربخش اروپا در گشایش مسیرهای جدید نقل و انتقال پول، روند صادرات نفت خام کشور با افت چشمگیر همراه نشود. در صورت تحقق این امر، بسیاری از مشتریان نفت خام ایران که خواهان تداوم خرید نفت خام از ایران هستند، می‌توانند در مقابل فشار آمریکا ایستادگی کنند.
راستی‌آزمایی از توان رشد تولید بزرگان نفتی
اما در حالی‌که گمانه‌‌های فراوانی از شدت اثرگذاری تحریمهای یکجانبه آمریکا بر روند صادرات نفت خام ایران وجود دارد، یکی از نگرانی‌های عمده فعالان بازار به توان افزایش تولید کشورهایی باز می‌گردد که در واقع با قول آنها برای جایگزین کردن نفت خام ایران، دونالد ترامپ از توافق برجام خارج شد. عربستان سعودی به‌عنوان متحد اصلی آمریکا در منطقه، بیشترین مسوولیت را در این زمینه بر عهده گرفته است. از همین رو انتظار می‌رود سعودی‌ها به سرعت نفت بیشتری به بازار عرضه کنند تا افت تولید ایران جبران شود.
اما از آنجا که سقف تولید فعلی عربستان سعودی همین حالا و با وجود افزایش تولیدی که از ماه ژوئن داشته است، همچنان کمتر از سطحی است که پیش از اجرای توافق کاهش تولید داشته، بسیاری از کارشناسان توانایی عربستان برای افزایش تولید آنی و چشمگیر را باور ندارند و آن را سناریویی می‌دانند که تنها روی کاغذ اعتبار دارد. با این حال خالدالفالح، وزیر نفت عربستان، اخیرا و در حاشیه نشست الجزایر مدعی شد، این کشور می‌تواند تولیداتش را طی چند هفته با رشدی ۵/ ۱ میلیون بشکه‌ای همراه سازد. این اظهار نظر در حالی از سمت الفالح مطرح شد که نگاهی به آمار تولید اوپک از منابع ثانویه، نشان می‌دهد عربستان سعودی از یک ماه پس از خروج آمریکا از برجام تا پایان ماه آگوست، تولیداتش را به بیش از ۴/ ۱۰ میلیون بشکه در روز نرسانده است. این حجم از تولید تا رقم ۱۲میلیون بشکه در روز فاصله بسیاری دارد.
روسیه نیز در کنار عربستان تولیدات خود را به منظور پر کردن جای خالی نفت ایران افزایش داده است. با این حال در کنار عربستان و روسیه، کشوری که به تازگی در زمینه تولید نفت در کنار روسیه و عربستان قرار گرفته است نیز ادعای پر کردن جای خالی نفت ایران را دارد. این کشور سوم آمریکا است که همزمان با فشار تحریم بر ایران، ادعا دارد می‌تواند تامین‌کننده نفت خام مورد نیاز مشتری‌های ایران باشد. بر اساس تازه‌ترین گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا، تولیدکنندگان نفت خام در ایالات متحدهتوانسته‌اند در ماه جولای، تولید روزانه طلای سیاه را در این کشور به ۹۶۴/ ۱۰میلیون بشکه در روز برسانند.
این میزان به معنای رشد روزانه ۲۶۹ هزار بشکه‌ای نفت خام در ماه جولای است. اعلام این خبر از رکوردشکنی رشد تولید نفت آمریکا اما با خبر افت تعداد دکل‌های حفاری نفت خام در این کشور همزمان شد که می‌تواند نشانه‌ای از عدم افزایش تولید در آینده باشد.
به گزارش بیکرهیوز، تعداد دکل‌های حفاری نفت خام آمریکا در هفته منتهی به ۲۸ سپتامبر، کاهشی سه عددی داشته است. طبق این گزارش، حفاری چاه‌های نفت در سومین فصل از سال جاری، با کمترین تعداد رشد از سال ۲۰۱۷ مواجه بوده است. ریشه این اتفاق به محدودیت خطوط لوله انتقال نفت خام از بزرگ‌ترین میدان‌های نفتی آمریکا باز می‌گردد. بنابراین به نظر می‌رسد آمریکا نه به لحاظ توان افزایش ظرفیت تولید و نه به لحاظ جنس نفت تولیدی، آنطور که دولتمردان ترامپ تصور می‌کنند، توان چندانی برای پر کردن جای خالی نفت خام ایران نخواهد داشت. در گزارش‌های بعدی «دنیای اقتصاد»، توان افزایش تولید سه کشور بزرگ تولیدکننده نفت که حالا به نوعی تبدیل به مثلث نفتی ضد ایران شده‌اند، به تفصیل مورد بررسی قرار خواهد گرفت.