مدلینگ اسلامی از برچسب تا واقعیت! / بازی مزون‌های حجاب در پازل سرمایه‌داری یا اسلامی؟
اکثر مزون‌های حجاب در همان پازلی بازی می‌کنند که ارمغان نگاه سرمایه‌داری و مدلینگ غرب است.
امروزه مدلینگ خواسته یا ناخواسته قدم به دنیای دختران محجبه گذاشته‌است. مزون‌های محصولات حجاب در دنیای رقابت با مزون‌های دیگر برای جذب مشتری به دخترانی با چهره‌های زیبا روی آوردند. این مزون‌ها برای حفظ مشتریان خود نیاز به خلاقیت‌ها و حرفه‌ای‌تر کردن تبلیغاتشان داشتند، پس همه چیز را، از چهره‌های بی‌نقص و آرایش‌های مشهود و فیلمبرداری‌های حرفه‌ای و..، به خدمت گرفتند تا لباسشان را به بهترین نحو به مخاطبان نشان دهند و بسیاری از ما بانوان محجبه نیز با توجه به اینکه لباس‌های مورد نیازمان را در این مزون‌ها پیدا می‌کردیم به جرگه مشتریان آن‌ها پیوستیم. اما اینجا همه ما چه مشتری و چه تولید کننده در برابر اتفاقی که رخ داده‌است مسئولیم!
آیا تولیدکننده‌ها از خود پرسیده‌اند که چرا در تبلیغ لباسی که به اسم حجاب و برای پوشیدگی ارائه می‌کنند، ابتدا باید مخاطب را جذب زیبایی‌ها و اندام مدل کنند، تا جنس، طرح و دوخت لباس؟ و به این فکر کرده‌اند که تبعات تبلیغاتشان در حوزه دینی، فرهنگی و اجتماعی چیست؟ و ما مشتریان و مخاطبان این مزون‌ها از خودمان پرسیده‌ایم که آیا با حمایت از این تولیدکنندگان و سکوت در مقابل استفاده از مدل‌ها در تبلیغ لباس، در ترویج استفاده ابزاری از دختران دخیل هستیم؟ و آیا صرف اینکه آن‌ها لباس مورد نظر ما را تولید می‌کنند باید روش تبلیغ غیراسلامی آن‌ها را بپذیریم؟
و برای رسیدن به پاسخ سوالاتمان بهتر است ببینیم صنعت مدلینگ در غرب چگونه است و برای اینکه در چهارچوب اسلامی قابل اجرا باشد باید چه ویژگی‌هایی کسب کند
آنچه در مدلینگ غرب می‌گذرد:
در مقاله‌ای با عنوان «بررسی مفهوم و کارکرد مدلینگ با تاکید برآیات نهی کننده تبرج» در نشریه علمی مطالعات تفسیری، نویسندگان آن نیز معتقد‌اند: «در جهان سرمایه‌داری زنانی که در صنعت مدلینگ فعالیت می‌کنند، ابزاری کارآمد و سودآور در تجارت جهانی شناخته می‌شوند. به منظور جذب و جلب مشتری برای تولیدات آرایشی، بهداشتی، پوشاکو.. در حرفه مدلینگ یک مدل موفق باید با فیگور‌های مختلف با تمام وجود تمام دارایی درون و برون خود را به کار گیرد؛ تا دیده شود و محصول مورد نظر را به نمایش درآورد.»
در مقاله مذکور در این زمینه گفته‌اند: «در صنعت مدلینگ یک مدل، چه در حال تبلیغ لباس باشد یا به منظور تبلیغ کالا یا خدمتی غیر از آن به کار گرفته شود، باید پوششی جذاب و خاص داشته باشد. زن در این تبلیغات عروسک زیبایی است با لباس‌های زیبا که در سالن‌های نمایش مدلینگ قدم می‌زند و محصولات مختلف را تبلیغ می‌کند. چنین لباس‌هایی در بیشتر موارد برهنگی را احیا می‌کنند؛ زیرا هدف از پوشیدن لباس که پوشیدگی است معمولا با این لباس‌ها محقق نمی‌شود.
در بیان روایات از این گروه به عنوان " کاسیات عاریات " یعنی پوشیدگان برهنه، نام برده شده است.» همچنین اشاره می‌کنند که این پدیده امروزه دامن‌گیر جوامع اسلامی نیز شده‌است و شرکت‌های غربی از مدل‌های محجبه آرایش کرده، که به آن اصطلاحا «مدلینگ اسلامی» گفته می‌شود، برای تبلیغ لوازم آرایش و دیگر محصولات استفاده می‌کنند.
حضور اجتماعی موثر
اولا در دیدگاه اسلامی اینکه از زنان برای سودآوری اقتصادی استفاده شود و به واسطه جذابیت‌هایشان مورد سواستفاده ابزاری قرار بگیرند کاملا رد می‌شود؛ و این مسئله‌ایست که در قانون تبلیغات کشور هم به آن تاکید شده است. همچنین اسلام با حضور همه جانبه خانم‌ها از لحاظ سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حتی کار اقتصادی مخالفتی ندارد. اما نکته مهم حضور به دور از خودنمایی‌ها و جلب توجه است. تا مشارکت اجتماعی به صورت سازنده اتفاق بیافتد؛ و همه این‌ها در گرو بالا بردن ارزش و احترام زنان در جامعه است تا حضور آنان در جامعه جنبه جنسیتی پیدا نکند.
پوشش‌ها و آرایش‌هایی متناسب
دومین نکته مورد توجه اسلام در خصوص پوشش‌ها و پوشیدگی‌ست که قطعا باید مورد توجه افرادی که برای فرهنگسازی حجاب فعالیت می‌کنند قرار گیرد. پوشش اسلامی باید از قواعد فقهی پیروی کند. پس وقتی هدف ترویج پوشیدگی و حجاب است علاوه بر پوشاندن سر و گردن، به پوشیدگی دست‌ها تا مچ و نشان ندادن برجستگی‌های بدن نیز باید توجه شود.
بنا به نظر اساتید فقه و حقوق در مقاله کارکرد مدلینگ مبنی بر اینکه: «در آیات قرآن دقیقا برعکس فرهنگ مدلینگ، باید تمام زیبایی‌ها و جذابیت‌های زن، با لباس برای غیر از محارم پوشانده شود.» پس باید نکاتی درباره پوشش‌ها رعایت شود از جمله اینکه: در فقه اسلامی عنوانی به نام تبرج وجود دارد، به معنای خود نمایی و انگشت نما بودن؛ و این انگشت نما بودن همیشه با نپوشیدن لباس اتفاق نمی‌افتد گاهی هم با پوشیدن آن است که به آن لباس شهرت می‌گویند. لباسی که چه از لحاظ دوخت، پارچه یا رنگ به صورت محسوسی با دیگر لباس‌ها متفاوت باشد و توجه‌ها را به خود جلب کند. خودنمایی و تفاخر هم از مورادی‌ست که در استفاده از مدلینگ باید رعایت شود چرا که اسلام از همه این موارد نهی کرده‌است؛ و محل ظهور و بروز زیبایی‌ها را بستر خانواده می‌داند.
آرایش
همچنین به عنوان سومین نکته؛ آرایش هم که جزئی از زینت زنان به حساب می‌آید، از مواردی است که باید از نگاه نامحرمان پوشانده شود؛ و مطابق نظر مراجع به خصوص مقام معظم رهبری، مصداق آرایش را باید در عرف دید، اگر مردم تشخص دهند که کاری آرایش به حساب می‌آید، نباید در مقابل نامحرم نمایش داده شود.
متواضعانه و با شرم راه رفتن
در آخرین نکته باید توجه داشت که نحوه راه رفتن مدل دقیقا نقطه مقابل فرهنگ قرآنی است؛ و از دیدگاه اسلامی باید به ملاحظات رفتاری و گفتاری نیز به عنوان مسائل اجتماعی و تربیتی توجه شود. در اینباره نویسندگان مقاله کارکرد مدلینگ با توجه به آیات قرآن بیان کرده اند که زنان نباید به گونه‌ای گام بردارند و راه بروند که زینت‌هایشان نمایان شود و مردان را به خود جلب کنند؛ و راه رفتن باید به دور از غرور و با ناز خرامیدن باشد.
با مقایسه آنچه اسلام مد نظر دارد و آنچه مدلینگ به حوزه تبلیغات حجاب ما تزریق کرده‌است؛ به نظر می‌رسد که استفاده ابزاری در مدلینگ حجاب؛ به استفاده از دخترانی با چهره‌های زیبا و آرایش کرده و بعضا نمایش برجستگی‌های بدن خلاصه شده‌است؛ و اکثر مزون‌های حجاب در همان پازلی بازی می‌کنند که ارمغان نگاه سرمایه‌داری و مدلینگ غرب است و غالبا فرهنگسازی در راستای پوشش اسلامی جایش را به رقابتی اقتصادی در صنعت مد و مدلینگ اسلامی داده‌است. همچنین مشارکت اجتماعی دختران و شهرت آنان در گرو زیبایی‌ها و بدن ایده‌آل و استایل آنان است که به الگو دختران دیگر نیز؛ هم از جهت پوشش و حجاب و هم در موفقیت تبدیل شده‌اند.
برای روشن‌تر شدن وضعیت موجود مدلینگ استفتائی نیز از دفتر مقام معظم رهبری انجام دادیم که به شرح زیر می‌باشد: مزون‌های تولید کننده محصولات حجاب، از دختران مدل برای تبلیغ لباس و چادر استفاده می‌کنند که این دختران صورت‌های آرایش کرده، ولی لباس پوشیده دارند؛ و بعضا فیگور‌های مخصوص مدلینگ را می‌گیرند. آیا مدلینگ اسلامی صرفا به این دلیل که حجاب مدل‌ها رعایت شده قابل قبول است؟ و می‌توان از این مدل‌ها در تبلیغ حجاب استفاده کرد؟ و پاسخ چنین بود که «در فرض سوال در معرض مفسده بوده و جایز نیست.»
به نظر می‌رسد بهتر است مزون‌های لباس پوشیده و ملزومات حجاب، علاوه بر اینکه حدود شرعی حجاب را رعایت می‌کنند، در حوزه اخلاقی و اعتقادی نیز پایبند به موازین اسلامی باشند تا باعث الگو سازی غلط در جامعه نشوند. به طوری که حجاب اسلامی را از پوششی که برای پوشانندگی در عین سادگی و آراستگی ست؛ به ابزاری برای به نمایش گذاشتن بدن و زیبایی‌های زنان تبدیل کنند.
وقتی پای نمایش چهره به میان می‌آید در پی آن آرایش‌ها و گریم‌های مشهود نیز مطرح می‌شوند. همچنین ترویج تفاخر و تبرج در مدلینگ و استفاده از زیبایی‌های جنسیتی در تبلیغات و کلیپ‌ها، همگی مغایر با ارزش‌های اسلامی‌ست، پس باید تلاش شود تا تمام تبلیغات در فضای اخلاقی و اسلامی ارائه شود.
آیا تولیدکننده‌ها از خود پرسیده‌اند که چرا در تبلیغ لباسی که به اسم حجاب و برای پوشیدگی ارائه می‌کنند، ابتدا باید مخاطب را جذب زیبایی‌ها و اندام مدل کنند، تا جنس، طرح و دوخت لباس؟ و به این فکر کرده‌اند که تبعات تبلیغاتشان در حوزه دینی، فرهنگی و اجتماعی چیست؟ و ما مشتریان و مخاطبان این مزون‌ها از خودمان پرسیده‌ایم که آیا با حمایت از این تولیدکنندگان و سکوت در مقابل استفاده از مدل‌ها در تبلیغ لباس، در ترویج استفاده ابزاری از دختران دخیل هستیم؟ و آیا صرف اینکه آن‌ها لباس مورد نظر ما را تولید می‌کنند باید روش تبلیغ غیراسلامی آن‌ها را بپذیریم؟
و برای رسیدن به پاسخ سوالاتمان بهتر است ببینیم صنعت مدلینگ در غرب چگونه است و برای اینکه در چهارچوب اسلامی قابل اجرا باشد باید چه ویژگی‌هایی کسب کند
آنچه در مدلینگ غرب می‌گذرد:
بدن ابزار درآمدزایی و سودآوری!
صنعت مدلینگ با دست گذاشتن روی میل به خودنمایی و عرضه کردن زیبایی‌هایی زنان، از آنان برای کسب سود بیشتر استفاده می‌کند؛ و همچنین یک زن در این دنیای مدرن سطح مشارکت اجتماعی‌اش در جامعه به استفاده از بدن خود و زیبایی‌هایش و کسب درآمد از آن کاهش می‌یابد.در مقاله‌ای با عنوان «بررسی مفهوم و کارکرد مدلینگ با تاکید برآیات نهی کننده تبرج» در نشریه علمی مطالعات تفسیری، نویسندگان آن نیز معتقد‌اند: «در جهان سرمایه‌داری زنانی که در صنعت مدلینگ فعالیت می‌کنند، ابزاری کارآمد و سودآور در تجارت جهانی شناخته می‌شوند. به منظور جذب و جلب مشتری برای تولیدات آرایشی، بهداشتی، پوشاکو.. در حرفه مدلینگ یک مدل موفق باید با فیگور‌های مختلف با تمام وجود تمام دارایی درون و برون خود را به کار گیرد؛ تا دیده شود و محصول مورد نظر را به نمایش درآورد.»
باربی‌های جذاب و آرایش‌های غلیظ!
مدل‌های زیبا و خوش‌اندام مانند باربی‌هایی هستند که لباسی چشم نواز بر تن کرده و توجه‌ها را به خود جلب می‌کنند؛ و با صورت‌هایی آرایش کرده؛ صحنه‌ای جذاب‌تر در نمایش خود به وجود می‌آورند و مخاطبان را بیشتر جذب کالایی می‌کنند که در حال تبلیغ آن هستند؛ و به این صورت فروش را افزایش می‌دهند.در مقاله مذکور در این زمینه گفته‌اند: «در صنعت مدلینگ یک مدل، چه در حال تبلیغ لباس باشد یا به منظور تبلیغ کالا یا خدمتی غیر از آن به کار گرفته شود، باید پوششی جذاب و خاص داشته باشد. زن در این تبلیغات عروسک زیبایی است با لباس‌های زیبا که در سالن‌های نمایش مدلینگ قدم می‌زند و محصولات مختلف را تبلیغ می‌کند. چنین لباس‌هایی در بیشتر موارد برهنگی را احیا می‌کنند؛ زیرا هدف از پوشیدن لباس که پوشیدگی است معمولا با این لباس‌ها محقق نمی‌شود.
در بیان روایات از این گروه به عنوان " کاسیات عاریات " یعنی پوشیدگان برهنه، نام برده شده است.» همچنین اشاره می‌کنند که این پدیده امروزه دامن‌گیر جوامع اسلامی نیز شده‌است و شرکت‌های غربی از مدل‌های محجبه آرایش کرده، که به آن اصطلاحا «مدلینگ اسلامی» گفته می‌شود، برای تبلیغ لوازم آرایش و دیگر محصولات استفاده می‌کنند.
راه رفتن و جلوه‌گری در مقابل دیدگان و دوربین‌ها!
نویسندگان مقاله کارکرد مدلینگ به خوبی به این مسئله اشاره کرده و بیان کرده‌اند: «در صنعت مدلینگ دلیل اصلی استفاده از زنان در تبلیغات کالاها، راه رفتن زیبا و قدرت بروز رفتار و حرکات مهیج آنان است. از آنجا که طرز راه رفتن و نشست و برخاست زن عامل جذب و جلب توجه می‌شود، مبانی خاصی در مورد حضور زن در تبلیغات بازرگانی وجود دارد؛ که یکی از آن‌ها ایجاد پیوند میان زن و جاذبه‌های جنسی او است. این روش بسیار شایعی برای شرکت‌های تجاری است.»آنچه «باید» در تبلیغات لباس پوشیده بگذرد:
مزون‌های حجاب و حجاب استایل‌های ایرانی، از آنجا که همگی به اتفاق پوشش سر را رعایت می‌کنند. به راحتی از مدل برای تبلیغ حجاب و لباس پوشیده استفاده می‌کنند؛ و تمام نظرات به این ختم شده‌است که حجاب سر تنها نکته‌ایست که باید در مدلینگ رعایت شود. اما واقعیت چیز دیگری‌ست.حضور اجتماعی موثر
اولا در دیدگاه اسلامی اینکه از زنان برای سودآوری اقتصادی استفاده شود و به واسطه جذابیت‌هایشان مورد سواستفاده ابزاری قرار بگیرند کاملا رد می‌شود؛ و این مسئله‌ایست که در قانون تبلیغات کشور هم به آن تاکید شده است. همچنین اسلام با حضور همه جانبه خانم‌ها از لحاظ سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حتی کار اقتصادی مخالفتی ندارد. اما نکته مهم حضور به دور از خودنمایی‌ها و جلب توجه است. تا مشارکت اجتماعی به صورت سازنده اتفاق بیافتد؛ و همه این‌ها در گرو بالا بردن ارزش و احترام زنان در جامعه است تا حضور آنان در جامعه جنبه جنسیتی پیدا نکند.
پوشش‌ها و آرایش‌هایی متناسب
دومین نکته مورد توجه اسلام در خصوص پوشش‌ها و پوشیدگی‌ست که قطعا باید مورد توجه افرادی که برای فرهنگسازی حجاب فعالیت می‌کنند قرار گیرد. پوشش اسلامی باید از قواعد فقهی پیروی کند. پس وقتی هدف ترویج پوشیدگی و حجاب است علاوه بر پوشاندن سر و گردن، به پوشیدگی دست‌ها تا مچ و نشان ندادن برجستگی‌های بدن نیز باید توجه شود.
بنا به نظر اساتید فقه و حقوق در مقاله کارکرد مدلینگ مبنی بر اینکه: «در آیات قرآن دقیقا برعکس فرهنگ مدلینگ، باید تمام زیبایی‌ها و جذابیت‌های زن، با لباس برای غیر از محارم پوشانده شود.» پس باید نکاتی درباره پوشش‌ها رعایت شود از جمله اینکه: در فقه اسلامی عنوانی به نام تبرج وجود دارد، به معنای خود نمایی و انگشت نما بودن؛ و این انگشت نما بودن همیشه با نپوشیدن لباس اتفاق نمی‌افتد گاهی هم با پوشیدن آن است که به آن لباس شهرت می‌گویند. لباسی که چه از لحاظ دوخت، پارچه یا رنگ به صورت محسوسی با دیگر لباس‌ها متفاوت باشد و توجه‌ها را به خود جلب کند. خودنمایی و تفاخر هم از مورادی‌ست که در استفاده از مدلینگ باید رعایت شود چرا که اسلام از همه این موارد نهی کرده‌است؛ و محل ظهور و بروز زیبایی‌ها را بستر خانواده می‌داند.
آرایش
همچنین به عنوان سومین نکته؛ آرایش هم که جزئی از زینت زنان به حساب می‌آید، از مواردی است که باید از نگاه نامحرمان پوشانده شود؛ و مطابق نظر مراجع به خصوص مقام معظم رهبری، مصداق آرایش را باید در عرف دید، اگر مردم تشخص دهند که کاری آرایش به حساب می‌آید، نباید در مقابل نامحرم نمایش داده شود.
متواضعانه و با شرم راه رفتن
در آخرین نکته باید توجه داشت که نحوه راه رفتن مدل دقیقا نقطه مقابل فرهنگ قرآنی است؛ و از دیدگاه اسلامی باید به ملاحظات رفتاری و گفتاری نیز به عنوان مسائل اجتماعی و تربیتی توجه شود. در اینباره نویسندگان مقاله کارکرد مدلینگ با توجه به آیات قرآن بیان کرده اند که زنان نباید به گونه‌ای گام بردارند و راه بروند که زینت‌هایشان نمایان شود و مردان را به خود جلب کنند؛ و راه رفتن باید به دور از غرور و با ناز خرامیدن باشد.
آنچه در حال حاضر در تبلیغ لباس پوشیده می‌گذرد:
حالا برمی‌گردیم به سوالاتی که در مقدمه، هریک باید از خودمان می‌پرسیدیم!با مقایسه آنچه اسلام مد نظر دارد و آنچه مدلینگ به حوزه تبلیغات حجاب ما تزریق کرده‌است؛ به نظر می‌رسد که استفاده ابزاری در مدلینگ حجاب؛ به استفاده از دخترانی با چهره‌های زیبا و آرایش کرده و بعضا نمایش برجستگی‌های بدن خلاصه شده‌است؛ و اکثر مزون‌های حجاب در همان پازلی بازی می‌کنند که ارمغان نگاه سرمایه‌داری و مدلینگ غرب است و غالبا فرهنگسازی در راستای پوشش اسلامی جایش را به رقابتی اقتصادی در صنعت مد و مدلینگ اسلامی داده‌است. همچنین مشارکت اجتماعی دختران و شهرت آنان در گرو زیبایی‌ها و بدن ایده‌آل و استایل آنان است که به الگو دختران دیگر نیز؛ هم از جهت پوشش و حجاب و هم در موفقیت تبدیل شده‌اند.
برای روشن‌تر شدن وضعیت موجود مدلینگ استفتائی نیز از دفتر مقام معظم رهبری انجام دادیم که به شرح زیر می‌باشد: مزون‌های تولید کننده محصولات حجاب، از دختران مدل برای تبلیغ لباس و چادر استفاده می‌کنند که این دختران صورت‌های آرایش کرده، ولی لباس پوشیده دارند؛ و بعضا فیگور‌های مخصوص مدلینگ را می‌گیرند. آیا مدلینگ اسلامی صرفا به این دلیل که حجاب مدل‌ها رعایت شده قابل قبول است؟ و می‌توان از این مدل‌ها در تبلیغ حجاب استفاده کرد؟ و پاسخ چنین بود که «در فرض سوال در معرض مفسده بوده و جایز نیست.»
به نظر می‌رسد بهتر است مزون‌های لباس پوشیده و ملزومات حجاب، علاوه بر اینکه حدود شرعی حجاب را رعایت می‌کنند، در حوزه اخلاقی و اعتقادی نیز پایبند به موازین اسلامی باشند تا باعث الگو سازی غلط در جامعه نشوند. به طوری که حجاب اسلامی را از پوششی که برای پوشانندگی در عین سادگی و آراستگی ست؛ به ابزاری برای به نمایش گذاشتن بدن و زیبایی‌های زنان تبدیل کنند.
وقتی پای نمایش چهره به میان می‌آید در پی آن آرایش‌ها و گریم‌های مشهود نیز مطرح می‌شوند. همچنین ترویج تفاخر و تبرج در مدلینگ و استفاده از زیبایی‌های جنسیتی در تبلیغات و کلیپ‌ها، همگی مغایر با ارزش‌های اسلامی‌ست، پس باید تلاش شود تا تمام تبلیغات در فضای اخلاقی و اسلامی ارائه شود.