خوزستان|شادگان چشم انتظار حقابه

تالابی که حدود یک سوم وسعت تالاب‌های جهانی ثبت شده کشور را به ‌خود اختصاص داده از دهه 80روند خشکیدگی آن آغاز شد و همچنان بر شدت آن افزوده می‌شود. بخشی از عرصه‌های تالاب شادگان که در سال‌های اخیر خشکشده حالا به کانون گرد و غبار تبدیل شده است.
شادگان نیز ‌مانند بسیاری از تالاب‌های ایران، به‌دلیل تأمین نشدن حقابه با مشکل مواجه شده است. حقابه شادگان 2میلیارد مترمکعب درنظر گرفته شده اما محقق نمی‌شود. خشک شدن رود جراحی به‌دلیل کاهش بارندگی، برداشت‌های بی‌رویه آب و سد‌سازی‌‌های متعدد در بالادست ازجمله دلایل محقق نشدن این حقابه است.
در فاصله سال‌های 84تا 92که اوج سد‌سازی‌‌های کشور بود در مجموع 69سد در آن دوره به بهره‌برداری رسید و نفس تالاب‌ها را به شماره انداخت. حمیدرضا خدابخشی، معاون سابق سازمان آب و برق منطقه‌ای خوزستان در گفت‌وگو با همشهری تأکید می‌کند: «هیچ توجیهی برای ساخت سدها وجود ندارد. متولیان منابع طبیعی می‌گویند این سد‌ها برای جلوگیری از فرسایش زمین احداث شده اما در بالادست نه جنگل وجود دارد و نه مرتع. با سدسازی‌های انجام شده به جای مدیریت سیلاب برای ورود حداکثری آن به تالاب، ‌به کنترل سیلاب پرداخته شد.»‌
هژیر کیانی، فعال محیط‌زیست نیز با تأکید بر اینکه شادگان قربانی سوءمدیریت و ناکارآمدی مدیرانی است که باید حقابه را تأمین می‌کردند، به مسئله به هم ریختن اکوسیستم شادگان نیز اشاره کرده و می‌گوید:‌ «ورود پساب‌ها و زهاب‌های کشاورزی نیشکر خوزستان، آب موجود تالاب را پر از نمک، کود و سموم شیمیایی کرده و در واقع تالاب به باتلاقی شوره‌زار تبدیل شده است.» نی‌ها و علفزارهای موجود در محدوده تالاب شادگان به‌دلیل شور شدن آب از بین رفته و معیشت بومیان منطقه را نابود کرده است. تا پیش از این، دام‌های بومیان از علفزارهای این منطقه تغذیه می‌کردند. آنگونه که کیانی از مشاهدات و گفت‌وگوهای خود با اهالی بومی شادگان می‌گوید، پیش از این، بومیان منطقه حتی از آب موجود در تالاب به‌عنوان آب شرب استفاده می‌کردند اما اکنون شوری آب به اندازه‌ای است که گاو‌میش‌ها هم نمی‌توانند از این آب استفاده کنند.

انتقال آب را متوقف کنید

تاکنون در محدوده تالاب شادگان 152گونه پرنده و 40گونه پستاندار شناسایی شده اما تغییرات ایجاد شده در تالاب و شوری و آلودگی آن، ‌تأثیر سوئی بر آنها گذاشته است. به گفته کیانی، فعال محیط‌زیست، تنوع ماهیان موجود در تالاب که تا پیش از این توسط بومیان صید می‌شد و بخشی از معیشت آنان را تأمین می‌کرد تا حدود زیادی از بین رفته و هم‌اکنون تنها ماهی مهاجم تیلاپیاست که در شرایط موجود به سرعت در حال تکثیر و زادآوری است؛ گونه همه‌‌چیزخواری که در این شرایط سخت دوام می‌آورد اما گونه‌های آبزی محلی را نابود می‌کند. نخل‌های موجود در این محدوده نیز به‌دلیل آلودگی‌های آب با مشکل مواجه شده و به گفته خدابخشی، برخی نخل‌ها یا سوخته‌اند و یا خرماهایشان دیگر کیفیت ندارد.
رهاسازی تدریجی حقابه شادگان و بازگرداندن شرایط به قبل از دستکاری‌های انجام شده با ایجاد سیلاب‌های مصنوعی از راهکارهایی است که خدابخشی و کیانی آن را برای رفع بحران شادگان توصیه می‌کنند.
به گفته خدابخشی، آب سیلاب که پیش از این از کارون وارد شادگان می‌شد سالانه بالغ بر 700میلیون مترمکعب بود و بدیهی است که اجرای طرح‌هایی چون ایجاد ایستگاه پمپاژ آب از کارون به تالاب که تنها سالانه 120میلیون مترمکعب آورده دارد، نمی‌تواند آن را جبران کند. کیانی هم به همشهری می‌گوید: «تنها راه نجات تالاب‌های خوزستان و نجات معیشت جوامع محلی، یک برنامه جامع نجات‌بخشی برای محیط‌زیست خوزستان و به‌طور مشخص تالاب‌های خوزستان است. تالاب‌های خوزستان بین مرگ و زندگی دست و پا می‌زنند. در چنین وضعیتی اگر انتقال آب را متوقف کنیم، می‌توان امید داشت که تالاب‌ها احیا شود.» خدابخشی تأکید می‌کند آنچه با ایجاد سدها در بالادست تالاب ایجاد شده، کشاورزی پایدار محسوب نمی‌شود و تنها فایده آن خشک شدن رودهای این ناحیه است.

طرح جامع احیای شادگان در حال اجراست

حدود 2 سال قبل طرح جامع احیای تالاب شادگان تهیه و تصویب شد که تاکنون بخش‌هایی از آن به اجرا درآمده است. یکی از بخش‌های این طرح انتقال آب از کارون به شادگان است که تا اواخر آبان‌ماه وارد مدار شد و آب را در جنوب تالاب تأمین خواهد کرد. این همان طرحی است که خدابخشی میزان آب تأمین‌کننده‌اش را بسیار ناچیز برای شادگان عنوان می‌کند. به جز این، کانالی به طول 47کیلومتر از کارون تا کانون‌های ریزگرد احداث شده که براساس توافقات انجام شده، 10کیلومتر دیگر بر طول این کانال افزوده می‌شود و تا رود جراحی ادامه می‌یابد و از این طریق، هم آب به نخلستان‌ها می‌رسد و هم آب از رودخانه جراحی وارد تالاب شادگان خواهد شد. به گفته احمدرضا لاهیجان‌زاده، مدیرکل محیط‌زیست خوزستان از طریق این کانال که یک‌ ماه قبل بهره‌برداری شد، 10مترمکعب آب بر ثانیه به جراحی منتقل می‌شود، 5مترمکعب بر ثانیه نیز از طریق کانال محیط‌زیست انتقال می‌یابد و در مجموع 15مترمکعب بر ثانیه، آب وارد تالاب خواهد شد. اصلاح روش‌های آبیاری، لایروبی انهار ورودی به تالاب، انتقال 15میلیون قطعه بچه‌ماهی از گونه‌های بومی و... نیز ازجمله دیگر مواردی است که در طرح جامع تالاب شادگان مورد توجه قرار گرفته است.