علت ناباروری در زنان چیست؟
مادر شدن، حسی است که در تمامی زنان وجود دارد اما برخی از زنان به طور طبیعی از مادر شدن محروم هستند و بایستی با کمک پزشکان و متخصصان مراحل درمانی را انجام دهند تا بتوانند مادر شوند.
اگر خانمی زیر ۳۵ سال سن دارد و به مدت یک‌سال علیرغم داشتن رابطه جنسی منظم و بدون استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری، باردار نشده باشد، را نابارور می‌گویند. در ۱۰ تا ۱۵ درصد زوج‌ها ناباروری دیده می‌شود. علت ناباروری ۴۰ درصد مربوط به مردان، ۴۰ درصد مربوط به زنان و ۱۰ درصد مربوط به هر دو آنهاست و در ۱۰ درصد زوج‌ها نیز علت ناباروری نامشخص است.
مهم‌ترین عامل نازایی در زنان
یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین علت‌های ناباروری را می‌توان در سن خانم‌ها دانست. بدین معنا که افزایش سن با باردار شدن رابطه عکس دارد. بهترین سن خانم‌ها برای بارداری بین 20 تا 31 سال اعلام شده اما زمانی که سن مادر به 40 سالگی برسد، باردار شدن سخت‌تر خواهد بود زیرا عدم وجود فولیکول‌های تخمدانی را می‌توان یکی از اصلی‌ترین دلایل ناباروری در سن بالا دانست.
افزایش سن به علل زیر شانس یک زن را برای بچه‌دار شدن کاهش می‌دهد:
تخمدان‌ها قادر به تولید و ترشح تخمک نیستند.
تعداد کمتری تخمک گذاشته می‌شود.
تخمک‌ها سلامت سابق را ندارند.
احتمال داشتن مشکلات و مسائل سلامتی که ایجاد ناباروری می‌کند، زیاد است.
احتمال سقط جنین زیاد است.
نازایی در زنان چه علائمی دارد؟
اختلالات تخمک‌گذاری در زنان می‌تواند یکی از علائم ناباروری باشد. تغییر در دورۀ عادت ماهانه با مشکلات مربوط به ناباروری مرتبط است. داشتن عادت‌های ماهانۀ غیرطبیعی مانند خونریزی بیشتر یا کمتر از حد معمول، عادت‌های ماهانۀ نامنظمی که باعث می‌شود فاصلۀ روز‌های بین دو عادت ماهانه در هر ماه تغییر کند، نداشتن عادت ماهانه یا توقف ناگهانی آن یا عادت‌های ماهانۀ دردناک مثل کمردرد، درد ناحیۀ تناسلی و گرفتگی ماهیچه‌ها از علائمی است که اگر قصد بارداری دارید باید به آن‌ها توجه کنید و در صورت وجود این علائم برای افزایش شانس بارداری خود و بررسی مشکلات، سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید.
برخی از علائم در زنان می‌تواند نشان‌دهندۀ تغییرات هورمونی در او باشد که می‌تواند منجر به ایجاد مشکلات باروری در زنان شود. این علائم ظاهری که نشان‌دهندۀ تغییرات هورمونی هستند شامل موارد زیر است:
تغییرات پوستی شامل افزایش آکنه و جوش
کاهش یا افزایش میل جنسی
رشد مو‌های زاید در پشت لب، روی قفسۀ سینه و چانه
ریزش یا نازک شدن مو‌ها
افزایش وزن
ترشحات شیری رنگ از نوک سینه‌ها و بدون ارتباط با شیردهی
احساس درد هنگام برقراری رابطۀ جنسی
موارد بالا علائمی است که به علت وجود یک یا چند مشکل در زنان بروز می‌کند و می‌تواند نشان‌دهندۀ ناباروری باشد. اما ناباروری ممکن است دلیل دیگری داشته باشد که هیچ علائمی ندارد.
علل ناباروری زنان
علل ناباروری زنان ممکن است شامل موارد زیر شود:
اختلالات تخمگ‌گذاری: که بر رهاسازی تخمک‌ها از تخمدان تأثیر می‌گذارد. این اختلالات شامل اختلالات هورمونی (مثل: سندرم تخمدان پلی‌کیستیک) می‌شوند. هایپرپرولاکتینمی (وضعیتی که در آن میزان پرولاکتین بدن افزایش می‌یابد) هم ممکن است در تخمک‌گذاری تداخل ایجاد کند.
ناهنجاری‌های رحم یا دهانه‌ی رحم: که شامل ناهنجاری‌های دهانه‌ی رحم، پولیپ‌های رحم یا شکل رحم می‌شوند. تومور‌های غیرسرطانی (خوش‌خیم) دیواره‌ی رحم (فیبروئید‌های رحمی) ممکن است با مسدود کردن لوله‌های رحمی (فالوپ) یا ممانعت از لانه‌گزینی سلول تخم در رحم، باعث ناباروری شوند.
آسیب‌دیدگی یا انسداد لوله‌ی رحمی (فالوپ): که اغلب ناشی از التهاب لوله‌ی رحمی (سالپنژیت) می‌باشد. این التهاب می‌تواند بر اثر بیماری التهابی لگن رخ دهد؛ خود این بیماری هم در نتیجه‌ی عفونت‌های منتقله از راه جنسی (STI)، آندومتریوز یا چسبندگی‌ها ایجاد می‌شود.
آندومتریوز: زمانی رخ می‌دهد که بافت آندومتر در خارج از رحم رشد کند؛ این امر ممکن است عملکرد تخمدان‌ها، رحم و لوله‌های رحمی را تحت تأثیر قرار دهد.
یائسگی زودرس: زمانی رخ می‌دهد که قبل از ۴۰ سالگی عملکرد تخمدان‌ها متوقف شده و قاعدگی دیگر اتفاق نیفتد. اگرچه علت یائسگی زودرس اغلب نامشخص است، ولی عوامل معینی از قبیل: اختلالات سیستم ایمنی، بعضی از اختلالات ژنتیکی و پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی، با آن ارتباط دارند.
چسبندگی لگنی: نوار‌هایی از بافت اسکار که باعث به هم چسبیدن اندام‌ها به یکدیگر می‌شوند، می‌توانند پس از عفونت لگن، التهاب آپاندیس، آندومتریوز یا جراحی شکم و لگن، تشکیل شوند.
سرطان و معالجه‌ی آن: بعضی از سرطان‌ها مخصوصاً سرطان‌های دستگاه تناسلی، غالباً باعث ناباروری زنان می‌شوند. پرتودرمانی و شیمی‌درمانی هم باروری را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
ناباروری با علت نامشخص: علت ناباروری در درصد زیادی از زوج‌ها با روش‌های فعلی قابل تشخیص نیست که به آن ناباروری با علت نامشخص می‌گویند.
چه مسائل و مواردی خطر ناباروری در زنان را افزایش می‌دهد؟
موارد بسیاری می‌تواند توانایی زنان را در فرزندآوری تحت تأثیر قرار دهد. این موارد شامل:
جلوگیری از مصرف الکل و دخانیات: زنان نیز به مانند و به میزان مردان می‌توانند، تاثیرات مخربی را از مصرف بالای الکل و دخانیات ولو به شکل تفریحی دریافت کنند. مصرف بالای این مواد به سادگی در ایجاد اختلالات تخمک گذاری و آندومتریوز موثر بوده که می‌تواند در نهایت منجر به ناباروری شود. قطع مصرف سیگار در هر مرحله‌ای به توقف آسیب به قوای شما کمک خواهد کرد. این عادت مضر علاوه بر ایجاد آسیب به دهانه رحم و فالوپ، می‌تواند منجر به زودرس شدن تخمک‌ها و تخلیه تخمک شما شود. سیگار کشیدن نیز خطر سقط جنین را افزایش می‌دهد.
حفظ وزن ایده‌آل بدن: اضافه وزن و یا کاهش وزن هر دو می‌توانند منجر به توقف تولید تخمک‌ها شوند و وجود اختلالات تغذیه‌ای به راحتی در توسعه نادرست تخمک تاثیر می‌گذارند. ورزش‌های بیش از حد که برخی از زنان برای حفظ شکل جسمانی خود به کار می‌برند نیز قابلیت اختلال در روند پریود و یا متوقف کردن کامل دوره وقوع آن را به دنبال دارد و وجود نگرانی‌هایی در باروری به معنای لزوم تصحیح نحوه انجام حرکات ورزشی می‌باشد.
حفظ امنیت جنسی: یکی از مهم‌ترین اصول حفظ قوای باروری، رعایت و پیروی از قائده ارتباط جنسی سالم و صحیح است. توجه داشته باشید که بیماری‌های مقاربتی می‌توانند منجر به بیماری التهابی لگن و در نهایت ناباروی شود. پرهیز امن‌ترین روش برای جلوگیری از ابتلا این موارد است، اما در غیر اینصورت مطمئن شوید که شما و همسرتان، آزمایش‌های کافی را در مورد STDs داشته اید.
معجزه تغذیه: نقش انکارناپذیر تغذیه در رشد و نمو کودک در رحم واقعیتی است که امروزه علم، آن را با قاطعیت ثابت کرده است.مثلا کمبود اسید فولیک موجب نقص لوله عصبی کودک می‌شود به همین جهت به نظر می‌رسد کمبود مواد مغذی احتمال اولین بارداری را کاهش می‌دهد. همچنین منیزیم، روی، ویتامین A و کمبود ویتامین ۶اB و ۲اB با ناباروری مرتبط است.
توجه به باردار شدن در زمان جوانی: هر چه جوان‌تر باشید؛ شانس بالایی در باردار شدن خواهید داشت. چرا که توانایی باروری از ۳۵ سالگی به بعد کاهش یافته و این امر در هر سال شدیدتر می‌شود. تعداد تخمک‌های تولید شده توسط زنان به مراتب با مرور زمان پس از این سن کاهش و کیفیت آن‌ها نیز کمتر خواهد شد به طوری که حتی درمان‌های ضد ناباروری در زنان جوان بهتر عمل می‌کند.
متأسفانه هم سن ازدواج و هم سن اقدام برای بارداری در کشور افزایش یافته است. دختر خانم‌هایی که هنوز ازدواج نکرده‌اند و ممکن است سن طلایی باروری خود را از دست بدهند، می‌توانند برای حفظ باروری خود از روش فریز تخمک استفاده کنند. با این روش می‌توانند تخمک‌های سالم و جوان خود را منجمد و نگهداری کنند تا در آینده با مشکل ناباروری مواجه نشوند. زوج‌هایی هم که فعلاً قصد یا شرایط بارداری را ندارند، می‌توانند از روش فریز تخمک یا فریز جنین استفاده کنند تا با افزایش سن، دچار مشکل نشوند.
مهم‌ترین عامل نازایی در زنان
یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین علت‌های ناباروری را می‌توان در سن خانم‌ها دانست. بدین معنا که افزایش سن با باردار شدن رابطه عکس دارد. بهترین سن خانم‌ها برای بارداری بین 20 تا 31 سال اعلام شده اما زمانی که سن مادر به 40 سالگی برسد، باردار شدن سخت‌تر خواهد بود زیرا عدم وجود فولیکول‌های تخمدانی را می‌توان یکی از اصلی‌ترین دلایل ناباروری در سن بالا دانست.
افزایش سن به علل زیر شانس یک زن را برای بچه‌دار شدن کاهش می‌دهد:
تخمدان‌ها قادر به تولید و ترشح تخمک نیستند.
تعداد کمتری تخمک گذاشته می‌شود.
تخمک‌ها سلامت سابق را ندارند.
احتمال داشتن مشکلات و مسائل سلامتی که ایجاد ناباروری می‌کند، زیاد است.
احتمال سقط جنین زیاد است.
نازایی در زنان چه علائمی دارد؟
اختلالات تخمک‌گذاری در زنان می‌تواند یکی از علائم ناباروری باشد. تغییر در دورۀ عادت ماهانه با مشکلات مربوط به ناباروری مرتبط است. داشتن عادت‌های ماهانۀ غیرطبیعی مانند خونریزی بیشتر یا کمتر از حد معمول، عادت‌های ماهانۀ نامنظمی که باعث می‌شود فاصلۀ روز‌های بین دو عادت ماهانه در هر ماه تغییر کند، نداشتن عادت ماهانه یا توقف ناگهانی آن یا عادت‌های ماهانۀ دردناک مثل کمردرد، درد ناحیۀ تناسلی و گرفتگی ماهیچه‌ها از علائمی است که اگر قصد بارداری دارید باید به آن‌ها توجه کنید و در صورت وجود این علائم برای افزایش شانس بارداری خود و بررسی مشکلات، سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید.
برخی از علائم در زنان می‌تواند نشان‌دهندۀ تغییرات هورمونی در او باشد که می‌تواند منجر به ایجاد مشکلات باروری در زنان شود. این علائم ظاهری که نشان‌دهندۀ تغییرات هورمونی هستند شامل موارد زیر است:
تغییرات پوستی شامل افزایش آکنه و جوش
کاهش یا افزایش میل جنسی
رشد مو‌های زاید در پشت لب، روی قفسۀ سینه و چانه
ریزش یا نازک شدن مو‌ها
افزایش وزن
ترشحات شیری رنگ از نوک سینه‌ها و بدون ارتباط با شیردهی
احساس درد هنگام برقراری رابطۀ جنسی
موارد بالا علائمی است که به علت وجود یک یا چند مشکل در زنان بروز می‌کند و می‌تواند نشان‌دهندۀ ناباروری باشد. اما ناباروری ممکن است دلیل دیگری داشته باشد که هیچ علائمی ندارد.
علل ناباروری زنان
علل ناباروری زنان ممکن است شامل موارد زیر شود:
اختلالات تخمگ‌گذاری: که بر رهاسازی تخمک‌ها از تخمدان تأثیر می‌گذارد. این اختلالات شامل اختلالات هورمونی (مثل: سندرم تخمدان پلی‌کیستیک) می‌شوند. هایپرپرولاکتینمی (وضعیتی که در آن میزان پرولاکتین بدن افزایش می‌یابد) هم ممکن است در تخمک‌گذاری تداخل ایجاد کند.
ناهنجاری‌های رحم یا دهانه‌ی رحم: که شامل ناهنجاری‌های دهانه‌ی رحم، پولیپ‌های رحم یا شکل رحم می‌شوند. تومور‌های غیرسرطانی (خوش‌خیم) دیواره‌ی رحم (فیبروئید‌های رحمی) ممکن است با مسدود کردن لوله‌های رحمی (فالوپ) یا ممانعت از لانه‌گزینی سلول تخم در رحم، باعث ناباروری شوند.
آسیب‌دیدگی یا انسداد لوله‌ی رحمی (فالوپ): که اغلب ناشی از التهاب لوله‌ی رحمی (سالپنژیت) می‌باشد. این التهاب می‌تواند بر اثر بیماری التهابی لگن رخ دهد؛ خود این بیماری هم در نتیجه‌ی عفونت‌های منتقله از راه جنسی (STI)، آندومتریوز یا چسبندگی‌ها ایجاد می‌شود.
آندومتریوز: زمانی رخ می‌دهد که بافت آندومتر در خارج از رحم رشد کند؛ این امر ممکن است عملکرد تخمدان‌ها، رحم و لوله‌های رحمی را تحت تأثیر قرار دهد.
یائسگی زودرس: زمانی رخ می‌دهد که قبل از ۴۰ سالگی عملکرد تخمدان‌ها متوقف شده و قاعدگی دیگر اتفاق نیفتد. اگرچه علت یائسگی زودرس اغلب نامشخص است، ولی عوامل معینی از قبیل: اختلالات سیستم ایمنی، بعضی از اختلالات ژنتیکی و پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی، با آن ارتباط دارند.
چسبندگی لگنی: نوار‌هایی از بافت اسکار که باعث به هم چسبیدن اندام‌ها به یکدیگر می‌شوند، می‌توانند پس از عفونت لگن، التهاب آپاندیس، آندومتریوز یا جراحی شکم و لگن، تشکیل شوند.
سرطان و معالجه‌ی آن: بعضی از سرطان‌ها مخصوصاً سرطان‌های دستگاه تناسلی، غالباً باعث ناباروری زنان می‌شوند. پرتودرمانی و شیمی‌درمانی هم باروری را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
ناباروری با علت نامشخص: علت ناباروری در درصد زیادی از زوج‌ها با روش‌های فعلی قابل تشخیص نیست که به آن ناباروری با علت نامشخص می‌گویند.
چه مسائل و مواردی خطر ناباروری در زنان را افزایش می‌دهد؟
موارد بسیاری می‌تواند توانایی زنان را در فرزندآوری تحت تأثیر قرار دهد. این موارد شامل:
- سن
- استعمال دخانیات
- مصرف بیش از حد الکل
- استرس
- رژیم غذایی نامناسب و ضعیف
- تمرینات ورزشی خاص
- چاقی یا لاغری بیش از حد
- عفونت‌های مقاربتی (STIs)
جلوگیری از مصرف الکل و دخانیات: زنان نیز به مانند و به میزان مردان می‌توانند، تاثیرات مخربی را از مصرف بالای الکل و دخانیات ولو به شکل تفریحی دریافت کنند. مصرف بالای این مواد به سادگی در ایجاد اختلالات تخمک گذاری و آندومتریوز موثر بوده که می‌تواند در نهایت منجر به ناباروری شود. قطع مصرف سیگار در هر مرحله‌ای به توقف آسیب به قوای شما کمک خواهد کرد. این عادت مضر علاوه بر ایجاد آسیب به دهانه رحم و فالوپ، می‌تواند منجر به زودرس شدن تخمک‌ها و تخلیه تخمک شما شود. سیگار کشیدن نیز خطر سقط جنین را افزایش می‌دهد.
حفظ وزن ایده‌آل بدن: اضافه وزن و یا کاهش وزن هر دو می‌توانند منجر به توقف تولید تخمک‌ها شوند و وجود اختلالات تغذیه‌ای به راحتی در توسعه نادرست تخمک تاثیر می‌گذارند. ورزش‌های بیش از حد که برخی از زنان برای حفظ شکل جسمانی خود به کار می‌برند نیز قابلیت اختلال در روند پریود و یا متوقف کردن کامل دوره وقوع آن را به دنبال دارد و وجود نگرانی‌هایی در باروری به معنای لزوم تصحیح نحوه انجام حرکات ورزشی می‌باشد.
حفظ امنیت جنسی: یکی از مهم‌ترین اصول حفظ قوای باروری، رعایت و پیروی از قائده ارتباط جنسی سالم و صحیح است. توجه داشته باشید که بیماری‌های مقاربتی می‌توانند منجر به بیماری التهابی لگن و در نهایت ناباروی شود. پرهیز امن‌ترین روش برای جلوگیری از ابتلا این موارد است، اما در غیر اینصورت مطمئن شوید که شما و همسرتان، آزمایش‌های کافی را در مورد STDs داشته اید.
معجزه تغذیه: نقش انکارناپذیر تغذیه در رشد و نمو کودک در رحم واقعیتی است که امروزه علم، آن را با قاطعیت ثابت کرده است.مثلا کمبود اسید فولیک موجب نقص لوله عصبی کودک می‌شود به همین جهت به نظر می‌رسد کمبود مواد مغذی احتمال اولین بارداری را کاهش می‌دهد. همچنین منیزیم، روی، ویتامین A و کمبود ویتامین ۶اB و ۲اB با ناباروری مرتبط است.
توجه به باردار شدن در زمان جوانی: هر چه جوان‌تر باشید؛ شانس بالایی در باردار شدن خواهید داشت. چرا که توانایی باروری از ۳۵ سالگی به بعد کاهش یافته و این امر در هر سال شدیدتر می‌شود. تعداد تخمک‌های تولید شده توسط زنان به مراتب با مرور زمان پس از این سن کاهش و کیفیت آن‌ها نیز کمتر خواهد شد به طوری که حتی درمان‌های ضد ناباروری در زنان جوان بهتر عمل می‌کند.
متأسفانه هم سن ازدواج و هم سن اقدام برای بارداری در کشور افزایش یافته است. دختر خانم‌هایی که هنوز ازدواج نکرده‌اند و ممکن است سن طلایی باروری خود را از دست بدهند، می‌توانند برای حفظ باروری خود از روش فریز تخمک استفاده کنند. با این روش می‌توانند تخمک‌های سالم و جوان خود را منجمد و نگهداری کنند تا در آینده با مشکل ناباروری مواجه نشوند. زوج‌هایی هم که فعلاً قصد یا شرایط بارداری را ندارند، می‌توانند از روش فریز تخمک یا فریز جنین استفاده کنند تا با افزایش سن، دچار مشکل نشوند.