روضه‌های سکوت
اینجا هیات ناشنوایان است. جایی که همه چیز در سکوت میگذرد و حتی سخنرانیها و روضهخوانی برای ایام محرم هم با کمترین صدایی انجام میشود. سخنران دوباره دستهایش را در هوا میچرخاند و با دستهایش صحبت میکند: «مردم و مسؤولان به ما میگویند که از ناشنوایان بخواهید برایمان دعا کنند. اگر ناشنوا زبان ندارد که بگوید، یا حسین (ع)، خدا ولی میبیند، خدا میبیند که ناشنوا قدم در راه امام حسین (ع) برداشته است. اخلاصش برای قدم برداشتن را میبیند. پس برای دیگران دعا کنید.» همه دستها را به سمت آسمان میبرند، چشمانشان را میبندند، چند نفری حتی اشکشان به پایین میلغزد. اینجا هیات ناشنوایان شیراز است، جایی که تنها دستهاست که حرف میزنند.
یک اتفاق خوب
محمد پژاوند، مترجم هیات ناشنوایان و کارشناس ارشد مهندسی برق قدرت است و هشت، نه سالی میشود که با هیات همراه شده است. پژاوند در گفت‌وگو با جامجم درباره آشناییاش با عزاداران ناشنوا میگوید: «خاله من ناشنواست و من کاملا زبان اشاره را بلدم. در دانشگاه یکی از همکلاسیهایم ناشنوا بود. در یکی از درس‌هایمان، استادمان شش نمره برای ارائه در کلاس در نظر گرفته بود؛ اما دوست من نمیتوانست ارائه را توضیح دهد. استاد هم به او گفته بود که اگر توضیح ندهد، نمرهای نمی‌گیرد. پژاوند، تصمیم میگیرد به او کمک کرده و به عنوان مترجم، زبان اشاره را به گفتار تبدیل کند. کمکی که درنهایت به گرفتن نمره کامل به اتمام میرسد. چند سال بعد، دوستش را در هیات ناشنوایان میبیند همین دیدار دوباره باب ارتباط با هیات ناشنوایان را آماده میکند. او درباره تأسیس هیات ناشنوایان میگوید: «هیات ناشنوایان از سال 84 تأسیس شده است.در شهر شیراز سه هیات ناشنوایان وجود دارد و همه در این هیات جمع می‌شوند. این هیات از همه قدیمیتر است و نزدیک به حرم شاهچراغ است.» جامعه ناشنوایان عضو گروه خاص به حساب میآیند و مانند نابینایان و افراد دچار معلولیت همه زیر نظر بهزیستیاند.تأسیس هیاتی برای ناشنوایان هم توسط بهزیستی انجام شده است. اتفاقی که هدف مهمی هم پشت آن وجود داشته است. پژاوند توضیح میدهد: «ناشنوایان بسیار باهوش هستند، اما بسیار زودرنجاند. خیلی از آنها در جامعه حضور ندارند، چون مردم با آنها نمیتوانند ارتباط برقرار کنند. آنها دوست دارند با دنیای بیرون ارتباط بگیرند و اطلاعات جدیدی را کسب کنند. در بسیاری از موارد به خاطر برخورد دیگران با آنها و زودرنجیشان این امکان ایجاد نمی‌شود.» برای این‌که ناشنوایان از لاک خود بیرون بیایند، بهترین راه برقراری دورهمیهای درون کانونی است.او میگوید: «دورهمیهایی که به مناسبتهای مختلف باشد، تأثیرش بیشتر است. هیات عزاداری سیدالشهدا هم به خاطر همین برگزار شده است، به خاطر این که روابط‌عمومی آنها بالا برود و با جامعه ارتباط بگیرند.» هیاتی که هر سال، به طور متوسط 300 تا 400 نفر در آن حضور دارند و عزاداری میکنند.
طبل و سنج هم داریم
یکی از ویژگیهای هیاتهای عزاداری، مراسم سینهزنی و زنجیرزنی است. مراسمی که عموما با نوحه‌خوانی و سروصدا برگزار میشود. در هیات ناشنوایان هم مراسم زنجیرزنی و سینهزنی برگزار میشود.پژاوند میگوید: «در هیات ما زنجیرزنی و سینهزنی و تعزیه هم وجود دارد.» ویژگی هیات ناشنوایان این است که سرپوشیده نیست، بنابراین همه میتوانند درون هیات و عزاداری آرام و ساکت ناشنوایان را ببینند.
محمد توضیح میدهد: «کسانی که از کنار هیات عبور میکنند و درون هیات را میبینند، برایشان عزاداری بچهها جالب است و دوست دارند که بشنوند و ببینند که ما چه طور عزاداری میکنیم.» همین جاست که اهمیت کار پژاوند را نشان میدهد.او برای شنواها، عزاداری ناشنوایان را ترجمه میکند.مترجم ناشنوایان میگوید: «یک نفر مترجم زبان اشاره که به این زبان هم مسلط است، در کنار کسی که با دست دعا میخواند، همه اینها را برای مردم عادی ترجمه میکند.» در کنار ناشنوایان و شنواها البته، کم شنواها هم هستند، کسانی که درصد شنوایی مختلفی دارند و حتی کسانی که لکنت زبان دارند.
در هیات ناشنوایان به روی همه آنها باز است و همه میتوانند در این هیات شرکت کنند. نکته جالب در این هیات اما این است که همه مراسم به زبان اشاره انجام میشود. پژاوند توضیح میدهد: «نوحه‌خوانی و برگزاری مراسم دعا شبیه به مربیهای فوتبال است. شما مربیها را در کنار زمین دیدهاید که چه طور پیغامشان را به بازیکنان میرسانند؟ ناشنوایان هم به همین ترتیب با هم ارتباط میگیرند.» البته همه اینها باعث نمی‌شود که هیات ناشنوایان پر سرو صدا نباشد.
آنها هم مثل هیاتهای دیگر طبل و سنج دارند: «برای این‌که عزاداری ما ریتم داشته باشد، طبل و سنج هم داریم. برای این که برنامه عزاداری با ریتم و برنامه پیش برود و نواختن طبل دلیلی باشد تا ناشنوایان با هم صحبت نکنند، عموما از طبل و سنج استفاده میکنیم.» فرقی ندارد که شنوا یا ناشنوا، فرقی ندارد که چه دین و آیینی، در خانه اهل سفینه نجات به روی همه باز است. هر کسی به هر روشی میتواند عزادار خانه آنها باشد.
تعزیه ناشنوایان
یکی از ویژگیهای خاص هیات ناشنوایان، برگزاری تعزیه است. تعزیهای که البته جنس اجرای آن و ویژگیهای خاص یک تعزیه را که بارزترین آن شعرخوانی و لحن بیان است، ندارد.
همه اینها تعزیه ناشنوایان را با دیگر تعزیهها متفاوت میکند. پروانه گویمی، مربی تعزیه ناشنوایان است.
او ناشنوا نیست و آشناییاش با هیات ناشنوایان شیراز به هفت سال پیش برمیگردد.
وی در گفت‌وگو با جامجم میگوید: «آشناییام با هیات ناشنوایان از هفت سال پیش شروع شد.علاقهام به کارهای هنری بود و چون مطالعاتی هم درباره امام حسین (ع) داشتم، باعث شد تا ماکت کوچکی از ظهر عاشورا بسازم.» بعد از ساخت ماکت او تصمیم میگیرد ماکت را در هیاتی اجرا کند، اتفاقی که درنهایت به آشنایی با هیات ناشنوایان منجر میشود.
همین آشنایی هم باعث میشود تا او به فکر تشکیل گروه تعزیه بیفتد: «بعد از چند سال به این فکر کردم که چه خوب میشود که گروه تعزیه داشته باشیم.ایدهام با استقبال همراه بود.
خیلی از بچهها علاقه‌مند بودند که در گروه شرکت کنند. در حال حاضر سه سال است که مراسم تعزیه برگزار میشود.» این خانم هنرمند، برای انتخاب بازیگران مراسم تعزیه به مسائلی هم توجه کرده است.او میگوید: «اعضای گروه با توجه به سابقه حضور در هیات و کیفیت زبان اشاره، انتخاب می‌شوند.» گویمی نظم خاصی را برای تمرینها در نظر گرفته است: «همه اعضای گروه باید در ساعت مشخصی دور هم جمع شوند و تمرین کنند.همه اینها در کیفیت اجرای ما مؤثر خواهد بود.»
اما تعزیه ناشنوایان شعرخوانی ندارد و بیکلام است.
همین بیکلام بودن تعزیه مشکلاتی را برای بچههای ناشنوا ایجاد میکند: «نمایشهای این چنینی مشکلات خاص خودش را دارد، بعضی از تماشاچی‌‌ها فعالیت آنها را درک نمی‌کنند؛ چون چهره اکثر ناشنواها شبیه به افراد عادی است.
ناشنواها از نظر ظاهری ویژگی خاصی ندارند که مشخص شود، آنها جزو افراد خاص هستند، بنابراین بعضی از افراد انتظار دارند که شکل دیگری با آنها رفتار شود.» گویمی تاکید میکند: «کار با ناشنوایان به نسبت نابیناها و افراد دچار معلولیت بسیارسختتر است. ناشنوایان خیلی حساس هستند. آنها زودرنجاند و غلیان احساسات بیشتری هم دارند.»