کرونای طولانی؛ چرا علائم‌ِ بعضی‌ها بهبود پیدا نمی‌کنند؟
کرونا برای بسیاری، یک بیماری خفیف و کوتاه است، ولی بعضی‌ها ماه‌ها با علائمی از جمله خستگی مفرط و درد مداوم و تنگی‌نفس دست و پنجه نرم می‌کنند. این نوع بیماری که به "کرونای طولانی" معروف است، تاثیر ناتوان‌کننده‌ای بر زندگی کسانی می‌گذارد که پس از بهبود، از خستگی شدید حتی با یک پیاده‌روی کوتاه شکایت می‌کنند.
به گزارش بی بی سی، تا به حال در این همه‌گیری تلاش‌ها معطوف به زنده نگاه داشتن مبتلایان بوده، ولی اکنون اطلاعات روزافزونی در دست است که برخی با عوارض طولانی کرونا دست به گریبان می‌شوند. اما حتی پاسخ برخی سوال‌های اولیه هم روشن نیست؛ اینکه چرا برخی دچار "کرونای طولانی" می‌شوند و آیا همه کاملا بهبود می‌یابند؟
کرونای طولانی چیست؟
این نوع بیماری تعریف پزشکی یا فهرست علائم شایع ندارد و دو فرد مبتلا به کرونای طولانی ممکن است تجربه‌های متفاوتی داشته باشند. با این حال شایع‌ترین ویژگی آن خستگی ناتوان‌کننده است. علائم دیگر شامل تنگی‌نفس، سرفه‌ای که خوب نمی‌شود، درد مفاصل، درد عضلات، مشکلات شنوایی و بینایی، سردرد، از بین رفتن حس بویایی و چشایی و همچنین آسیب به قلب، ریه، کلیه و روده هستند.
مشکلات سلامت روان از جمله افسردگی، اضطراب و مِه آلودگی فکر هم گزارش شده است. این‌ها تاثیر منفی شدیدی بر کیفیت زندگی افراد می‌گذارند. جید گری-کریستی، یکی از مبتلایان به کرونای طولانی می‌گوید: "چنین خستگی‌ای را قبلا تجربه نکرده بودم".
کرونای طولانی فقط مربوط به کسانی نیست که در بخش مراقبت‌های ویژه بستری می‌شوند و پس از ترخیص باید مدتی در خانه استراحت کنند. حتی مبتلایان به عفونت نسبتا خفیف هم ممکن است با مشکلات طولانی و شدید روبرو شوند. پروفسور دیوید استرین در درمانگاه سندرم خستگی مفرط و مزمن در دانشگاه اکستر اکنون با مبتلایان به کرونای طولانی روبروست. او گفت: "ما هیچ شکی در وجود کرونای طولانی نداریم".
شمار مبتلایان به کرونای طولانی چقدر است؟
در بزرگترین بیمارستان رُم پایتخت ایتالیا، روی ۱۴۳ نفر تحقیق و نتایجش در نشریه انجمن پزشکی آمریکا منتشر شده است. پژوهشگران این بیماران را پس از ترخیص از بیمارستان پیگیری کردند و دیدند حدود دو ماه بعد ۸۷ درصد آن‌ها حداقل یک علامت و بیش از نیمی از آن‌ها خستگی شدید داشتند. البته چنین تحقیقاتی فقط بر اقلیتی تمرکز می‌کنند که نیاز به مراقبت بیمارستانی پیدا کرده‌اند.
اپلیکیشن ردیاب علائم کرونا که حدود چهار میلیون نفر در بریتانیا از آن استفاده می‌کنند، نشان می‌دهد بعد از سی روز، ۱۲ درصد هنوز علامت داشته‌اند. طبق آخرین اطلاعات که هنوز منتشر نشده، دو درصد مبتلایان تا ۹۰ روز بعد علائم کرونای طولانی را داشته‌اند.
آیا فقط کرونای شدید باعث کرونای طولانی می‌شود؟
اینطور به نظر نمی‌رسد. طبق تحقیقی که در دوبلین پایتخت جمهوری ایرلند انجام شده، نیمی از مبتلایان به کرونا بین یک تا ده هفته بعد دچار خستگی شدید بودند و یک سوم‌شان هم توان جسمی بازگشت به سر کار را نداشتند.
مسئله اساسی این است که پزشکان هیچ ارتباطی بین شدت کرونا و خستگی شدید پس از بهبود پیدا نکرده‌اند. با این حال، خستگی مفرط یکی از علائم کرونای طولانی است.
پروفسور کریس برایتلینگ استاد دانشگاه لستر و سربازرس علمی پروژه‌ای که مبتلایان به کرونا را پس از بهبود دنبال می‌کند عقیده دارد افرادی که به عفونت ریه مبتلا شده‌اند، به دلیل آسیب به ریه‌ها، ممکن است مشکلات بیشتری پیدا کنند.
سی‌تی‌اسکن ریه فرد مبتلا به کرونا که نقاط عفونی در آن دیده می‌شوند
این ویروس چگونه باعث کرونای طولانی می‌شود؟
در این باره نظر فراوان است، ولی پاسخ قطعی وجود ندارد. ممکن است ویروس کرونا از بیشتر قسمت‌های بدن پاک شود، ولی در برخی گوشه‌ها باقی بماند.
پروفسور تیم اسپکتر از کینگز کالج لندن می‌گوید: "در اسهال طولانی مدت، ویروس را در روده پیدا می‌کنید و اگر حس بویایی از دست رفته باشد، ویروس باید در رشته‌های اعصاب مانده باشد. همین شاید دلیل این مشکلات باشد".
ویروس کرونا می‌تواند مستقیما انواع زیادی از سلول‌ها را آلوده کند و باعث واکنش ایمنی بیش از حد و آسیب به تمام بدن شود. یک نظر این است که بعد از ابتلا به کرونا، سیستم ایمنی به حالت طبیعی برنمی‌گردد و این باعث ناسلامتی می‌شود. این عفونت ممکن است عملکرد اعضای بدن را هم تغییر دهد و اگر به ریه آسیب زده باشد بیشتر مشهود است.
بعد از بهبود از سارس و مرس نیز که هر دو نوعی ویروس کرونا هستند مشکلات درازمدت دیده می‌شوند. بیماری کرونا می‌تواند سوخت‌وساز (متابولیسم) را هم تغییر دهد؛ در مواردی کرونا باعث دیابت شده که تنظیم قند خون این افراد دشوار بوده یا بیماری سارس حداقل تا ۱۲ سال بعد منجر به تغییر سوخت‌وساز چربی شده است.
نشانه‌هایی هم از تغییرات مغزی دیده شده که هنوز در دست بررسی هستند. کرونا بر خون هم تاثیر عجیبی می‌گذارد؛ انعقاد غیرعادی و آسیب به شبکه مویرگی.
پروفسور استرین گفت: "نظریه‌ایی که من رویش کار می‌کنم، پیری زودرس مویرگ‌هایی است که اکسیژن و مواد مغذی را به بافت‌ها می‌رسانند". او متذکر شد که تا وقتی نفهمیم چه چیز باعث کرونای طولانی می‌شود، "انتخاب درمان سخت است".
آیا عوارض طولانی‌مدت عفونت ویروسی پدیده‌ای غیرعادی است؟
تداوم خستگی یا سرفه بعد از بهبود از عفونت ویروسی هم شایع است هم بسیار مستند. تقریبا همه ما مبتلا به عفونت‌هایی شده‌ایم که مدت زیادی طول کشیده حالمان کاملا خوب شود. ده درصد کسانی که به مونونوکلئوز عفونی (نوعی عفونت ویروسی) مبتلا شده‌اند، دچار خستگی مفرط می‌شوند که ماه‌ها طول می‌کشد. این هم مطرح شده که بخصوص بعد از همه‌گیری جهانی سال ۱۹۱۸، آنفلوآنزا ممکن است به عارضه‌ای طولانی‌مدت شبیه پارکینسون ربط داشته باشد.
پروفسور برایتلینگ می‌گوید: "به نظر می‌رسد در کرونا علائم وسیعتر و تعداد مبتلایان خیلی بیشتر باشد". او بر "به نظر می‌رسد" تاکید می‌کند، چون تا وقتی تصویری واقعی از تعداد افراد آلوده نداشته باشیم، نمی‌توانیم بفهمیم این علائم چقدر شایعند: "به نظر می‌رسد این ویروس با شیوه منحصر به فردش در حمله به میزبان و سپس تغییر دادن عملکرد سلول‌های بدن از راه‌های مختلف، از ویروس‌های دیگرهم عفونت شدیدتری ایجاد می‌کند هم علائمی ماندگارتر. "
آیا همه کاملا بهبود پیدا می‌کنند؟
به مرور زمان به نظر می‌رسد شمار کسانی که دچار کرونای طولانی می‌شوند رو به کاهش است. با این حال این ویروس حوالی دی ماه پارسال ظاهر و تقریبا از ابتدای امسال (شمسی) جهانگیر شده و از این رو اطلاعات درازمدت از آن نداریم.
پرفسور برایتلینگ گفت: "ما خودمان درخواست کرده‌ایم که برای این تحقیق، مبتلایان را ۲۵ سال دنبال کنیم، من حتما امیدوارم که افراد کمی با مشکلاتی طولانی‌تر از یک سال روبرو شوند، ولی ممکن است اشتباه کنم".
این نگرانی هم هست حتی کسانی که الان به نظر می‌رسد بهبود یافته‌اند، در معرض عوارض مادام‌العمر باشند. افرادی که به سندرم خستگی مفرط و مزمن مبتلا شده‌اند، بیشتر احتمال دارد دوباره دچارش شوند و این نگرانی هم هست که ابتلاهای بعدی به ویروس کرونا باعث عودش شوند.
پروفسور استرین گفت: "اگر کرونای طولانی همین روند را دنبال کند، من انتظار دارم بهبودی تا حدی حاصل شود، ولی اگر فقط یک ابتلای دیگر به کرونا برای ایجاد این عوارض کافی باشد، می‌تواند هر زمستان اتفاق بیفتد".
هنوز هم احتمال دارد مشکلات بیشتری در آینده بوجود بیایند. سازمان جهانی بهداشت هشدار داده التهاب گسترده ناشی از ویروس کرونا می‌تواند باعث بروز مشکلات قلبی در سن بسیار پایین‌تر شود.
اگر فکر می‌کنم کرونای طولانی دارم، چه باید بکنم؟
نظام بهداشت و درمان ملی بریتانیا در برنامه بهبود از کرونای خود، بخصوص به افرادی که به درمان بیمارستانی نیاز پیدا کرده‌اند سه توصیه می‌کند:
کرونای طولانی چیست؟
این نوع بیماری تعریف پزشکی یا فهرست علائم شایع ندارد و دو فرد مبتلا به کرونای طولانی ممکن است تجربه‌های متفاوتی داشته باشند. با این حال شایع‌ترین ویژگی آن خستگی ناتوان‌کننده است. علائم دیگر شامل تنگی‌نفس، سرفه‌ای که خوب نمی‌شود، درد مفاصل، درد عضلات، مشکلات شنوایی و بینایی، سردرد، از بین رفتن حس بویایی و چشایی و همچنین آسیب به قلب، ریه، کلیه و روده هستند.
مشکلات سلامت روان از جمله افسردگی، اضطراب و مِه آلودگی فکر هم گزارش شده است. این‌ها تاثیر منفی شدیدی بر کیفیت زندگی افراد می‌گذارند. جید گری-کریستی، یکی از مبتلایان به کرونای طولانی می‌گوید: "چنین خستگی‌ای را قبلا تجربه نکرده بودم".
کرونای طولانی فقط مربوط به کسانی نیست که در بخش مراقبت‌های ویژه بستری می‌شوند و پس از ترخیص باید مدتی در خانه استراحت کنند. حتی مبتلایان به عفونت نسبتا خفیف هم ممکن است با مشکلات طولانی و شدید روبرو شوند. پروفسور دیوید استرین در درمانگاه سندرم خستگی مفرط و مزمن در دانشگاه اکستر اکنون با مبتلایان به کرونای طولانی روبروست. او گفت: "ما هیچ شکی در وجود کرونای طولانی نداریم".
شمار مبتلایان به کرونای طولانی چقدر است؟
در بزرگترین بیمارستان رُم پایتخت ایتالیا، روی ۱۴۳ نفر تحقیق و نتایجش در نشریه انجمن پزشکی آمریکا منتشر شده است. پژوهشگران این بیماران را پس از ترخیص از بیمارستان پیگیری کردند و دیدند حدود دو ماه بعد ۸۷ درصد آن‌ها حداقل یک علامت و بیش از نیمی از آن‌ها خستگی شدید داشتند. البته چنین تحقیقاتی فقط بر اقلیتی تمرکز می‌کنند که نیاز به مراقبت بیمارستانی پیدا کرده‌اند.
اپلیکیشن ردیاب علائم کرونا که حدود چهار میلیون نفر در بریتانیا از آن استفاده می‌کنند، نشان می‌دهد بعد از سی روز، ۱۲ درصد هنوز علامت داشته‌اند. طبق آخرین اطلاعات که هنوز منتشر نشده، دو درصد مبتلایان تا ۹۰ روز بعد علائم کرونای طولانی را داشته‌اند.
آیا فقط کرونای شدید باعث کرونای طولانی می‌شود؟
اینطور به نظر نمی‌رسد. طبق تحقیقی که در دوبلین پایتخت جمهوری ایرلند انجام شده، نیمی از مبتلایان به کرونا بین یک تا ده هفته بعد دچار خستگی شدید بودند و یک سوم‌شان هم توان جسمی بازگشت به سر کار را نداشتند.
مسئله اساسی این است که پزشکان هیچ ارتباطی بین شدت کرونا و خستگی شدید پس از بهبود پیدا نکرده‌اند. با این حال، خستگی مفرط یکی از علائم کرونای طولانی است.
پروفسور کریس برایتلینگ استاد دانشگاه لستر و سربازرس علمی پروژه‌ای که مبتلایان به کرونا را پس از بهبود دنبال می‌کند عقیده دارد افرادی که به عفونت ریه مبتلا شده‌اند، به دلیل آسیب به ریه‌ها، ممکن است مشکلات بیشتری پیدا کنند.
سی‌تی‌اسکن ریه فرد مبتلا به کرونا که نقاط عفونی در آن دیده می‌شوند
این ویروس چگونه باعث کرونای طولانی می‌شود؟
در این باره نظر فراوان است، ولی پاسخ قطعی وجود ندارد. ممکن است ویروس کرونا از بیشتر قسمت‌های بدن پاک شود، ولی در برخی گوشه‌ها باقی بماند.
پروفسور تیم اسپکتر از کینگز کالج لندن می‌گوید: "در اسهال طولانی مدت، ویروس را در روده پیدا می‌کنید و اگر حس بویایی از دست رفته باشد، ویروس باید در رشته‌های اعصاب مانده باشد. همین شاید دلیل این مشکلات باشد".
ویروس کرونا می‌تواند مستقیما انواع زیادی از سلول‌ها را آلوده کند و باعث واکنش ایمنی بیش از حد و آسیب به تمام بدن شود. یک نظر این است که بعد از ابتلا به کرونا، سیستم ایمنی به حالت طبیعی برنمی‌گردد و این باعث ناسلامتی می‌شود. این عفونت ممکن است عملکرد اعضای بدن را هم تغییر دهد و اگر به ریه آسیب زده باشد بیشتر مشهود است.
بعد از بهبود از سارس و مرس نیز که هر دو نوعی ویروس کرونا هستند مشکلات درازمدت دیده می‌شوند. بیماری کرونا می‌تواند سوخت‌وساز (متابولیسم) را هم تغییر دهد؛ در مواردی کرونا باعث دیابت شده که تنظیم قند خون این افراد دشوار بوده یا بیماری سارس حداقل تا ۱۲ سال بعد منجر به تغییر سوخت‌وساز چربی شده است.
نشانه‌هایی هم از تغییرات مغزی دیده شده که هنوز در دست بررسی هستند. کرونا بر خون هم تاثیر عجیبی می‌گذارد؛ انعقاد غیرعادی و آسیب به شبکه مویرگی.
پروفسور استرین گفت: "نظریه‌ایی که من رویش کار می‌کنم، پیری زودرس مویرگ‌هایی است که اکسیژن و مواد مغذی را به بافت‌ها می‌رسانند". او متذکر شد که تا وقتی نفهمیم چه چیز باعث کرونای طولانی می‌شود، "انتخاب درمان سخت است".
آیا عوارض طولانی‌مدت عفونت ویروسی پدیده‌ای غیرعادی است؟
تداوم خستگی یا سرفه بعد از بهبود از عفونت ویروسی هم شایع است هم بسیار مستند. تقریبا همه ما مبتلا به عفونت‌هایی شده‌ایم که مدت زیادی طول کشیده حالمان کاملا خوب شود. ده درصد کسانی که به مونونوکلئوز عفونی (نوعی عفونت ویروسی) مبتلا شده‌اند، دچار خستگی مفرط می‌شوند که ماه‌ها طول می‌کشد. این هم مطرح شده که بخصوص بعد از همه‌گیری جهانی سال ۱۹۱۸، آنفلوآنزا ممکن است به عارضه‌ای طولانی‌مدت شبیه پارکینسون ربط داشته باشد.
پروفسور برایتلینگ می‌گوید: "به نظر می‌رسد در کرونا علائم وسیعتر و تعداد مبتلایان خیلی بیشتر باشد". او بر "به نظر می‌رسد" تاکید می‌کند، چون تا وقتی تصویری واقعی از تعداد افراد آلوده نداشته باشیم، نمی‌توانیم بفهمیم این علائم چقدر شایعند: "به نظر می‌رسد این ویروس با شیوه منحصر به فردش در حمله به میزبان و سپس تغییر دادن عملکرد سلول‌های بدن از راه‌های مختلف، از ویروس‌های دیگرهم عفونت شدیدتری ایجاد می‌کند هم علائمی ماندگارتر. "
آیا همه کاملا بهبود پیدا می‌کنند؟
به مرور زمان به نظر می‌رسد شمار کسانی که دچار کرونای طولانی می‌شوند رو به کاهش است. با این حال این ویروس حوالی دی ماه پارسال ظاهر و تقریبا از ابتدای امسال (شمسی) جهانگیر شده و از این رو اطلاعات درازمدت از آن نداریم.
پرفسور برایتلینگ گفت: "ما خودمان درخواست کرده‌ایم که برای این تحقیق، مبتلایان را ۲۵ سال دنبال کنیم، من حتما امیدوارم که افراد کمی با مشکلاتی طولانی‌تر از یک سال روبرو شوند، ولی ممکن است اشتباه کنم".
این نگرانی هم هست حتی کسانی که الان به نظر می‌رسد بهبود یافته‌اند، در معرض عوارض مادام‌العمر باشند. افرادی که به سندرم خستگی مفرط و مزمن مبتلا شده‌اند، بیشتر احتمال دارد دوباره دچارش شوند و این نگرانی هم هست که ابتلاهای بعدی به ویروس کرونا باعث عودش شوند.
پروفسور استرین گفت: "اگر کرونای طولانی همین روند را دنبال کند، من انتظار دارم بهبودی تا حدی حاصل شود، ولی اگر فقط یک ابتلای دیگر به کرونا برای ایجاد این عوارض کافی باشد، می‌تواند هر زمستان اتفاق بیفتد".
هنوز هم احتمال دارد مشکلات بیشتری در آینده بوجود بیایند. سازمان جهانی بهداشت هشدار داده التهاب گسترده ناشی از ویروس کرونا می‌تواند باعث بروز مشکلات قلبی در سن بسیار پایین‌تر شود.
اگر فکر می‌کنم کرونای طولانی دارم، چه باید بکنم؟
نظام بهداشت و درمان ملی بریتانیا در برنامه بهبود از کرونای خود، بخصوص به افرادی که به درمان بیمارستانی نیاز پیدا کرده‌اند سه توصیه می‌کند:
- سرِ صبر کارهایتان را بکنید، به خودتان فشار نیاورید و حتما زیاد استراحت کنید
- کار‌های روزانه خود را طوری برنامه‌ریزی کنید که کار‌های خسته‌کننده در طول هفته پخش شوند
- الویت‌بندی کنید، فکر کنید ببینید کدام کار‌ها را فعلا می‌توانید به تعویق بیندازید
- توصیه شده اگر سرعت بهبود مطابق انتظارتان نیست با پزشک مشورت کنید